Bu gün Rusiya Federasiyasının Çeçenistan muxtar respublikasının paytaxtı Qroznı şəhərinin səmasında rusiyalı hərbçilər tərəfindən vurulan və məcburən Qazaxıstan Respublikasının Aktau şəhərinin hava limanına təcili eniş etmək istəyən AZAL təyyarəsinin qəzaya uğramasının 11 ayı tamam olur. 1 aydan sonra faciənin ili tamam olacaq.
Baş verən faciəvi hadisənin tam mahiyyəti yuxarıdakı cümlədədir. Açar sözlər də bunlardır: “rusiyalı hərbçilər tərəfindən vurulan”, “Aktauda qəzaya uğrayan”.
Aradan keçən bu müddətdə elə bir ay olmayıb ki, həmin faciəvi hadisə, daha dəqiqi, qəsd barədə spekulyativ mülahizələr, dezinformasiyalar səslənməsin.
Hələ 11 ay əvvəl qəza yerindən yayılan ilk fotoşəkillərdə və videogörüntülərdə təyyarənin vurulduğu çığıra-çığıra özünü bəlli edirdi. Hava gəmisinin sərnişinlərinin və göyərtəsinin yarısının salamat qalması “qəsdən vurulma” və ya “texniki nasazlıqdan qəza” versiyaları xüsusunda mübahisəyə yer qoymurdu. Təyyarənin bortundakı qəlpə yerlərinin deşiyinə kolibri quşu girə bilərdi və eynəksiz gözlə də görünürdü ki, bu, quş dimdiyinin yeri deyil.
Həm də sərçədən qartala qədər dünyada elə bir quş növü yoxdur ki, saatda 700-800 km sürətlə hərəkət edən təyyarəni böyründən dimdikləsin. Bu versiyanı tələm-tələsik ortaya atanlar Qroznının səmasını düşmən dronlarından qorumağa mükəlləf olan hərbçiləriin cinayətini ört-basdır etməyə çalışırdılar.
Həqiqət isə ortada idi. Onu danmaq mümkün deyildi. Hətta iki dövlətin arasındakı münasibətlərə xələl gəlməməsi üçün hadisənin qəsdən törədilmədiyi, talesiz bir təsadüfün nəticəsi olduğu barədə danışmaq, daha yumşaq ifadələr seçmək olardısa da, Azərbaycan hakimiyyəti bunu etmədi, hər şeyi öz adıyla çağırdı və bu, rəsmi Moskvanın xətrinə dəydi.
Ondan sonra RF prezidenti Vladimir Putin Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayevlə 4 saat boyunca telefonla danışdı, təyyarənin “qara qutu”ları “Embrarer”i istehsal edən Braziliyaya göndərildi, Rusiya mediasında uydurma versiyalar (“təyyarənin göyərtəsində qaz balonu partlayıb”, “pilotlar səhlənkarlıq edib” və s.) bir-birinə calandı. Rəsmi Moskva bir kəlmə ilə “təyyarəni səhvən vurmuşuq, bağışlayın, təzminat ödəyəcəyik” demək və narazılığı yerindəcə həll etmək əvəzinə 40 dil danışdı. Nəticədə 2025-ci il Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin ən gərgin ili olaraq davam etdi və edir.
İndi Qazaxıstan hökuməti 2025-ci ilin sonuna qədər Aktau hava limanı yaxınlığında qəzaya uğrayan təyyarəmizin təhqiqatı ilə bağlı məlumat verəcəyini bəyan edib. Bunu Qazaxıstanın nəqliyyat nazirinin müavini Maksat Kaliakparov brifinqdə deyib. Nazir müavini deyib ki, araşdırmalar davam edir və 3 aydan sonra müvafiq komissiyaya təqdim edilən ilkin nəticələrə əsasən, daha dərin texniki ekspertiza aparılacaq.
Bu nəyin araşdırmasıdır? Hər şey ortadadırsa, “daha dərin texniki ekspertiza” sözləri baş tovlamaqdan başqa bir şeyil. Vuran bəlli, vurduran bəlli, vurulan bəlli. Əldə fotolar və videolar var. Qəsd-qəzadan salamat qurtaran şahidlərin ifadəsi, vuranların danışığının səsyaması bəs qədərdir. Təyyarənin salamat qalmış gövdəsindəki qəlpə deşikləri qaynaqlanmayıb. Cinayətin bütün izləri açıq şəkildədir.
Daha nə araşdırılacaq? Bəlkə bu prosedur məsələsidir, belə olmalıdır? Belədirsə də, 11 ay boyunca uzun-uzadı araşdırma aparmağa ehtiyac olmamalıydı. Təyyarənin kənar müdaxilə nəticəsində yerə çırpılmasının ilk saatındaca bəlli olan həqiqətlər 1 ilinin tamamında yenidən səslənəcək?
Bir də Kaliakparov qeyd edib ki, iş mürəkkəbdir və bir sıra hərtərəfli tədqiqatları əhatə edir.
Əslində isə bu məsələdə heç bir mürəkkəblik-filan yoxdur. Bu ona oxşayar ki, küçədə ürəyinə bıçaq sancılmış kişi meyidi tapılır, təhqiqatçılar deyir, indilikdə dəqiq heç nə deyə bilmərik, bəlkə də adam infarktdan ölüb.
Başqa qəzalardan fərqli olaraq, 25 dekabr 2024-cü ildə Aktauda baş verən qəza çox sadə, “hərtərəfli araşdırma”ya ehtiyacı olmayan olaydır. Sadəcə, hər şeyi olduğu kimi dilə gətirmək lazımdır. Belə görünür ki, təhqiqatın yekununun elan edilməsinin bu qədər gecikməsi faciəvi qəsd-qəzanın üstünün malalanmasına xidmət edir.
Yaxşı, birdən təhqiqatın yekun hesabatında qəzanın təyyarə daxilində partlayış olması və ya quş sürüsü ilə toqquşma nəticəsində baş verdiyi elan olunsa, Azərbaycan tərəfi və bu hadisəni izləyən beynəlxalq dairələr bununla qane olacaqlar?
Bu, olduqca gülünc bir yekun olar, dünya miqyasında hiddət doğurar, Rusiyanın təqsirini azaltmaz, hətta əksinə, bu hadisəni Rusiyanın bais olduğu, hərbi cinayət xarakterli digər təyyarə qəzalarının sırasına əlavə edər.
Uzun sözün kəsəsi, 25 dekabr qətliamının təhqiqatı bu qədər uzun sürməməliydi.
Araz Altaylı, Musavat.com
