Bakı. Trend:
Hər şey gecə baş verdi - bu da illərlə kilsə, kapital,hakimiyyət və yeraltı energetika ilə sıx əlaqədə gizli şəkildəçiçəklənən bir fiqur üçün rəmzi səhnədir.
Rusiyada yaşayan erməni milyarder, “Taşir” şirkətlər qrupununsahibi, Ermənistanın elektrik şəbəkələrinə, daşınmaz əmlakına,kölgə maliyyə axınlarına və media resurslarına nəzarət edən SamvelKarapetyan güc strukturlarının müşayiəti ilə İrəvandakı villasındançıxarıldı. Axtarışlar, saxlanma, bir qurumdan digərinə ötürülmə...Bütün bunlar baş nazir Nikol Paşinyanla uzun illərdir Karapetyanınaçıq şəkildə dəstəklədiyi Ermənistan Apostol Kilsəsi arasında artangərginliyin fonunda baş verir.
Amma məsələ nə imandadır, nə də elektrikdə.
Bu, hakimiyyət uğrunda döyüşdür. Və belə döyüşlərdə birincisöndürülən məhz işıq olur.
Samvel Karapetyanın həbsi təkcə siyasi deyil, sistemlihadisədir. Bunu anlamaq üçün onun kim olduğuna diqqətlə baxmaqlazımdır.
“Taşir” şirkətlər qrupu sadəcə tikinti şirkəti və ya energetikaoperatoru deyildi. Bu, İrəvan və Moskva ilə yanaşı, faktların heçvaxt geri dönmədiyi boz zonaları da əhatə edən maliyyə-siyasi təsirsistemiydi. “Ermənistanın Elektrik Şəbəkələri”ninözəlləşdirilməsindən sonra Karapetyan ölkənin milli suverenliyininəsas rıçaqlarından birinə - enerji nəzarətinə sahib oldu.
Onun rəhbərliyi dövründə ölkədə tariflər kəskin artdı. İnsanlarbunu “enerji reketi” adlandırırdı.
Müstəqil mediada (senzura dalğasından əvvəl) aparılanaraşdırmalar, müəmmalı mülkiyyət strukturlarını, ofşorları vəmilyardlarla vəsaitin ölkədən çıxarılmasını ortaya qoyurdu.
Tariflər azalmırdı, halbuki BVF və AİYB-nin kreditləri ilə bütünenergetika sektorunu modernləşdirmək mümkün olardı. “Elektrikşəbəkələri vasitəsilə ofşorlara pul çıxarılırdı, dövlət isə buitkiləri büdcə hesabına örtürdü”, - adının çəkilməsini istəməyənsabiq Energetika Nazirliyinin məmuru hələ 2019-cu ildə demişdi. Ovaxtdan belə mənbələr ya ölkəni tərk edib, ya da ümumiyyətləitib.
2018-ci ildə Nikol Paşinyan küçə etirazlarının dalğasındahakimiyyətə gəldikdən sonra Ermənistanda “korrupsiyaya qarşımübarizə” kimi təqdim olunan proses başladı.
Fəqət bu, əslində daha dərinə gedən, məqsədli bir proses idi:köhnə elitaların sökülməsi və təsir rıçaqlarının yenidənbölüşdürülməsi. Bu təmizləmənin əsas hədəflərindən biri sadəcəoliqarx Qaqik Tsarukyan deyil, həm də Ermənistan Apostol Kilsəsiilə sıx əlaqəsi olan iş adamı və xeyriyyəçi Samvel Karapetyan idi.Apostol Kilsəsi Ermənistan siyasətində hüquqi çərçivədən kənardaolan ən nüfuzlu oyunçulardan biridir. Bu, yalnız dini qurum deyil -İrəvandan Los-Ancelesə, kənd kilsələrindən diaspor elitalarınaqədər uzanan maliyyə-sosial-siyasi vertikaldır. Post-sovetməkanında dinin araşdırılması mərkəzinin məlumatına görə, kilsəninillik qeyri-rəsmi dövriyyəsi 70 milyon dollaradək çatır - bu,ianələr, icarələr, qrantlar və qeyri-şəffaf maliyyə axınlarındanibarətdir.
Forbes-in 2023-cü il məlumatına görə 3,5 milyard dollardan artıqaktivə sahib “Taşir” holdinqinin sahibi Karapetyan kilsənin ənböyük donorlarından biri idi. 2005–2018-ci illərdə o, aşağıdakılaravəsait yönəltmişdi: 11 yeni kilsənin inşası, Eçmiədzinin əsaslıtəmiri (25 milyon dollardan çox), üç ruhani seminariyanın açılması,100-dən çox keşişin saxlanması, ruhani akademiya tələbələri üçünaylıq 500 dollaradək təqaüdlər.
Bu investisiyalar ona təkcə xeyriyyəçi obrazı qazandırmadı. O,cəmiyyətin dərin qatlarında, xüsusilə kənd və ənənəçi bölgələrdəmənəvi legitimlik və təsir əldə etdi. Siyasətdə görünməz idi, ammaməhz bu onu kölgədə, qeyri-rəsmi arbitra kimi daha güclüedirdi.
Nikol Paşinyan üçün kilsə sadəcə köhnə rejimin rudimenti yox,həm də institutlaşdırılmış rəqib idi.
Birincisi, o, əvvəlki hakimiyyətlə açıq bağlarını saxlayırdı.Katolikos II Qaregin dəfələrlə Serj Sarqsyanı açıq şəkildədəstəkləmiş, 2016-cı ildə isə onun yenidən seçilməsini xeyir-duailə qarşılamışdı. Bu isə müxalifətin sərt etirazına səbəbolmuşdu.
İkincisi, kilsə Paşinyanın dövlət ideologiyasınıreformalaşdırmaq cəhdlərinə qarşı çıxırdı: dünyəvi təhsilproqramları, gender mövzuları, dini təşkilatların qeydiyyatı, büdcəsubsidiyalarının azaldılması - bütün bunlar Eçmiədzin tərəfindənmövqelərinə hücum kimi qəbul olunurdu. 2021-ci ildə 2-ci Qaregin IIdemişdi: “Kilsənin xalqın tərbiyəsindəki rolu siyasi sövdələşməmövzusu ola bilməz” (Azg Daily, 3 aprel 2021).
2022-ci ildə Karapetyan “kilsəyə qarşı kampaniyanı” tənqidedərək hökuməti “milli əsasların” dağıdılmasında ittiham etdikdə,əslində öz təsir arxitekturasını qoruyurdu. 2020-ci ildən “Taşir”fondu 60 milyon dollarlıq “Mənəvi Ermənistanın dirçəlişi”proqramını həyata keçirirdi: 20-dən çox paroxiyanın təmiri, yaşlıruhani şəxslərə pensiyalar, “Şirak TV” kanalına dəstək,vətənpərvər-dini ədəbiyyat nəşr edən “Luys” nəşriyyatınınmaliyyələşdirilməsi.
Ermənistan Elitasının Təhlili Mərkəzinin (2023-cü ilinnoyabrında sızdırılan daxili hesabatına görə) Karapetyan kilsəşəbəkəsi vasitəsilə xüsusən Sünik, Geğarkunik və Şirakda əhalinin22 faizədək sədaqətli hissəsinə nəzarət edirdi. Belə şəraitdəkilsəyə dəstəyin azaldılması onun siyasi və iqtisadi oyunçu kimimövcudluğuna birbaşa təhdid demək idi.
Hər şey 2025-ci il iyunun 17-dən 18-nə keçən gecə kulminasiyayaçatdı. “Hraparak” qəzeti və “Hetq” bunu təsdiqlədi: ErmənistanMilli Təhlükəsizlik Xidmətinin rəhbəri Armen Abazyan istefayagöndərildi. O, köhnə məktəb güc strukturu nümayəndəsi idi, hakimdairələrlə sıx bağları vardı. İçəridən sızan məlumata görə, o,Karapetyanın vəkilinin saxlanmasına imza atmaqdan imtina etmiş vəhüquqi əsasların zəif olduğunu bildirmişdi.
Paşinyan tərəddüd etmədi: yeni rəhbər kimi MTX-nin başınahökumət aparatından gələn, heç bir güc qrupu ilə bağlılığı olmayan,sadiq texnokrat Andranik Simonyanı gətirdi.
İndi DİN, MTX, İstintaq Komitəsi və prokurorluq birbaşaPaşinyanın nəzarətindədir. Son aylar aparılan “təmizləmə”çərçivəsində bu addımlar atılıb: Sünikin sabiq qubernatoru,Karapetyana yaxın Vahan Abramyan həbs olunub, “Taşir” fondundavergi reydləri keçirilib, kilsə layihələrinin podratçısı“ArmStroyPlus”un rəhbəri saxlanılıb, 2025-ci il mayın 3-də kilsəfondları vasitəsilə çirkli pulların yuyulması ilə bağlı cinayət işiaçılıb. Bu artıq tək bir aksiya deyil - bu, Karapetyanın qurduğudini, regional və media strukturları vasitəsilə təsir vertikalınınplanlı şəkildə ləğvidir.
Rəsmi izahat dəyişməz qalır: "korrupsiyaya qarşı mübarizə vəkilsənin siyasətdən uzaqlaşdırılması".
Baş nazir müavini Mher Qriqoryan 5 iyun tarixində ArmNewskanalına verdiyi müsahibədə bildirdi: “Ermənistanda heç kiminparalel hakimiyyət vertikali qurmağa ixtiyarı yoxdur - nə kilsənin,nə biznesin”. Amma cəzaların seçiciliyi göz qabağındadır: hədəfyalnız keçmiş elita ilə bağlı fiqurlar olub, müdafiə naziri SurenPapikyanın çevrəsi kimi “yeni yaxınlar” isə toxunulmaz qalıb.Post-Sovet Studies Journal-un 2025-ci ilin may buraxılışına əsasən,2022-ci ildən bəri Antikorrupsiya İdarəsinin başladığı işlərin 85faizi əvvəlki hakimiyyətlə bağlı fiqurları əhatə edir, onlarınyalnız 6 faizində real hökm çıxarılıb. Əsas məqsəd cəzalandırmaqyox, təsiri neytrallaşdırmaqdır.
Bir daha yazaq: Samvel Karapetyan - dünyanın ən varlıermənilərindən biri, “Taşir” korporasiyasının yaradıcısı, Rusiyapasportu daşıyan milyarder və nüfuzlu dostlara malik oliqarxdır.Hazırda o, “siyasi təzyiqin qurbanı” olduğunu bəyan edir. Ancaq“qisas” ritorikasının arxasında istənilən hüquqi yurisdiksiyadagenişmiqyaslı antikorrupsiya istintaqına - hətta cinayət təqibinəəsas ola biləcək onlarla fakt dayanır. Biz öz araşdırmamızı açıqmənbələrə, xarici mətbuatın məlumatlarına, ofşor reyestrlərininsənədlərinə, daxili hesabatlara, sızmalar və siyasətçilərinaçıqlamalarına əsaslanaraq apardıq. Ortaya çıxan Karapetyanportreti təkcə bir iş adamının bioqrafiyası deyil, həm dəErmənistanda ictimai funksiyaların sistemli şəkildə özəl kapitaltərəfindən ələ keçirilməsi haqda təkzibolunmaz hekayədir.
2010-cu illərdən etibarən Samvel Karapetyan “Taşir Kapital”şirkəti vasitəsilə Ermənistanın enerji infrastrukturunun əsasobyektlərini mərhələli şəkildə almağa başladı. 2015-ci ildə o,Rusiya şirkəti “İnter RAO”dan “Ermənistan Elektrik Şəbəkələri”nin100 faiz səhm paketini 25 milyon dollara satın aldı. Ermənistanmətbuatının həmin dövrdə yazdığına görə, bu sövdələşmə “rekordmüddətdə və minimal rəqabət şəraitində” baş tutmuşdu.
"Transparency International Armenia"nın hesabatına əsasən,məzkur prosesdə bir dənə də olsun tamhüquqlu tender keçirilməyib,alternativ təkliflər isə ilkin mərhələdə bloklanıb. Üstəlik,2017-ci ildə “Taşir” ölkənin enerji balansı üçün həyati əhəmiyyətdaşıyan Razdan İES-ə nəzarəti əldə etdi. Formal olaraq bu obyekt 31milyon dollara satılmışdı, lakin “Hetq”in Energetika Nazirliyinindaxili sənədlərinə istinadla verdiyi məlumata görə, dövlət busövdələşmədə ən azı 19 milyon dollar dəyərində zərərə uğrayıb.
İrəvan Enerji İslahatları Mərkəzinin 2020-ci il hesabatındansitat: “Əsas obyektlərin nəzarətinin ötürülməsi “razılaşdırılmışözəlləşdirmə” modeli ilə aparılıb - yəni bazar mexanizmi olmadan.Bəzi hallarda alıcılar ofşor strukturlar vasitəsilə birbaşasatıcılarla əlaqəli olublar.”
2021-ci ilin aprelində Fransanın “Le Monde” qəzeti Kipr vəLixtenşteynin ofşor reyestrlərindən sızan sənədlərə əsaslananaraşdırma dərc etdi. Burada Karapetyanla əlaqəli "Lentoso HoldingsLtd" (Kipr) və "Tashir Finance Corp" (Britaniya Vircin Adaları)kimi şirkətlər qeyd olunmuşdu.
2020–2021-ci illərdə bu qurumlar vasitəsilə 148 milyon dollardanartıq vəsait hərəkət etmişdi, tranzaksiyaların böyük hissəsinin isəmüşayiətedici müqavilələri yox idi.
“Le Monde” bu sızmanın Kiprin “Harris Kyriakides” hüquq firmasıvasitəsilə baş verdiyini və bəzi köçürmələrin Karapetyan ailəsi iləbağlı anonim trestlər üzərindən həyata keçirildiyinibildirirdi.
Fransız jurnalistlərinin iddiasına görə, vəsaitlər Ermənistan,Rusiya və Gürcüstandan daxil olurdu və daha sonra Avstriyanın“Raiffeisen Bank”ı və Latviyanın “Rietumu Banka”sı vasitəsilənağdlaşdırılırdı.
Fransız hüquqşünas Kristof Meyer deyir: “Təsvir olunan sxem,yerli tənzimləyici orqanların nəzarətindən yayınmaq və vergidənqaçmaq üçün istifadə olunan klassik modelə çox bənzəyir. Beləmexanizmlər, xüsusilə maliyyə şəffaflığı zəif olan ölkələrdə genişyayılıb”.
2021-ci ildə Samvel Karapetyan açıq şəkildə eks-prezident RobertKöçəryanın hakimiyyətə qayıdış cəhdini dəstəklədi və hazırkı başnazir Nikol Paşinyanı “iqtisadiyyatı məhv etməkdə” ittihametdi.
“Armtimes”in məlumatına görə, Karapetyan Koçaryanın seçkiqərargahına 4,3 milyard dram (təxminən 9 milyon dollar) vəsaitayırmışdı. Bundan başqa, qərargahlara ofis sahəsi, logistika,reklam lövhələri və mühafizə xidməti təqdim olunmuşdu.
“CivilNet” yazırdı ki, Robert Köçəryanın “Ermənistan” blokununbütün seçki xərclərinin 40 faizə qədəri “Taşir”lə əlaqəlistrukturlar tərəfindən qarşılanmışdı. Karapetyan bu dəstəyi“vətəndaş mövqeyi” adlandırsa da, politoloq Sarkis Qriqoryanınsözlərinə görə, bu, sadəcə öz maraqlarını qoruyacaq sadiq hökumətqurmaq cəhdi idi.
Qriqoryanın 5TV kanalındakı çıxışından sitat: “Karapetyanəslində siyasi revanşa investisiya qoyurdu. Burada ideologiyadanyox, iqtisadi maraqlardan və toxunulmazlıq təminatından söhbətgedir.”
2017-ci ildən bəri İrəvanın kommunal sektoru – binalarınistismarı, lift təsərrüfatı, küçə işıqlandırması - əsasən “Taşir”qrupunun tərkibində olan subpodratçı şirkətlərinnəzarətindədir.
Ermənistan paytaxtının Açapnyak, Nork-Maraş və Şenqavitrayonlarının sakinləri dəfələrlə formal təmir işlərindən, liftlərin5–10 gün işləməməsindən və xidmət keyfiyyətinə uyğun gəlməyənyüksək tariflərdən şikayətləniblər. İrəvan meriyasının 2022-ci ilhesabatına (səh. 19) görə, liftlərin texniki xidməti üçün 1,2milyard dramdan (2,5 milyon dollar) çox vəsait xərclənib.
Ermənistan Nəzarət Palatasının yoxlaması zamanı məlum olub ki,təmir işləri yalnız qeyd olunan obyektlərin 38 faizində aparılıb,qalanı isə saxta aktlarla rəsmiləşdirilib.
2023-cü ildə Araratyan küçəsinin sakininin merə yazdığıməktubdan sitat: “Bizdən VIP xidmət üçün pul alırlar, amma lifthəftələrlə işləmir, lampaları isə sakinlər öz cibindəndəyişir.”
2016-cı ildən etibarən “Taşir”in tikinti sektoru faktiki olaraqİrəvanın mərkəzində layihələrin həyata keçirilməsi üzərindəinhisara sahib olub. Söhbət “Köhnə İrəvan” mikrorayonundan, Argiştiküçəsindəki kvartaldan, Abovyan küçəsinin yenidən qurulmasından vədigər ərazilərdən gedir. “Hetq"in apardığı araşdırmaya görə, İrəvanmeriyası “Taşir”lə əlaqəli şirkətlərlə açıq müsabiqələr olmadantorpaqdan istifadə hüququ barədə 22 müqavilə imzalayıb.
Şəhər prokurorluğunun sənədlərində isə göstərilir ki, tikintitenderləri daxilində “otkat” sxemləri fəaliyyət göstərib - meriyaəməkdaşları layihələrin ümumi dəyərindən 12 faizə qədər rüşvətalıblar. Bu faktlar 2023-cü ilin fevralında baş nazirinadministrasiyasına göndərilmiş qapalı hesabatın mövzusu olmuşdu,lakin bu günədək heç bir cinayət işi açılmayıb.
Meriyanın keçmiş məmuru “ArmInfo”ya anonim olaraq bildirib:“Taşir” sadəcə bir şirkət deyil. Bu - dövlət içində dövlətdir.Onların razılığı olmadan şəhərdə bir dənə də daş düzəltmək mümkündeyil. Əgər sual versən - səni işdən atacaqlar.”
Samvel Karapetyan ətrafında yaranmış vəziyyət siyasi böhranaçevrilə bilər. O, sadəcə iş adamı deyil, “köhnə Ermənistan”ınsimvoludur - orada qanunlar yox, əlaqələr hakimiyyət demək idi.Onun həbsi, artıq çox müstəqil olmuş elitalara açıq çağırışdır.Paşinyan bankrot riskinə girən oyunçu kimi hərəkət edir: eynivaxtda meydanı təmizləyir, köhnə əlaqələri qırır və beynəlxalqsəfərlər ərəfəsində güc nümayiş etdirməyə çalışır.
Əgər Karapetyan barəsində doğrudan da cinayət işi açılarsa, bu,digər klanlara açıq mesaj olacaq: artıq heç kimlə razılaşmaq mümkündeyil. Amma bu addım risklidir. Qarşısında sadəcə bir oliqarx yox,həm də media fiquru, Rusiyada əlaqələri, kilsə və siyasi elitadaxilində himayədarları olan güclü aktor var.
Bu gün Paşinyan hökuməti ilə Karapetyan və Ermənistan ApostolKilsəsi arasında baş verənlər - sistemin təmizlənməsi uğrundamübarizə deyil, hakimiyyətin yenidən qurulması prosesidir.Antikorrupsiya şüarı altında gedən kampaniya əslində köhnəlegitimliyin sökülməsi və yeni - mərkəzləşdirilmiş, şəxsiyyətəbağlı, loyal kadrlarla idarə olunan - sistemin qurulması üçünvasitədir. Ermənistan yeni mərhələyə qədəm qoyur: bu, Paşinyanınhakimiyyətə gəlişindən sonrakı "növbəti yenilənmə" yox, fərdikonsolidasiyadır.
Burada hakimiyyət vertikali artıq avtonom aktorları qəbul etmir.Sual köhnə təsir arxitekturasının çöküb-çökməyəcəyində deyil - oartıq dağılır. Əsas sual budur: onun yerində Paşinyan hansı sistemiquracaq?
Bu suala hələ cavab yoxdur. Amma bir şey aydındır: kilsə-oliqarxkonsensusunun dövrü başa çatıb. Ermənistanın mənəvi və siyasigündəmini bundan sonra kim yazacaq - bunu zaman göstərəcək. SamvelKarapetyan iddia edir ki, siyasi sifarişin qurbanıdır.
Amma onun fəaliyyəti göstərir ki, o, on ildən artıq müddətdəErmənistanda istənilən hakimiyyətlə xüsusi imtiyazlı vəziyyətdəolub. Əvvəlki rejimlə sıx əlaqələri, milyonlarla dollarlıq kölgəsxemləri, ofşor şəbəkələri və kommunal təsərrüfatla şəhərsalmasahəsində inhisarçı mövqeyi onu siyasi məhbus yox, sistemin əsasfaydalanıcısı kimi tanıdır.
Onun işi “siyasi” adlanırsa, bu, ona görə deyil ki, o təqibolunur - əksinə, uzun müddət siyasi himayə ilə toxunulmaz qalıb.Sual yalnız burasındadır: hazırkı hakimiyyət bu işi axıraçatdırmağa, gurultulu ittihamları real cinayət işlərinə çevirməyəiradə göstərə biləcəkmi?
Bu gün Karapetyan iman, xalq və kilsədən danışır. Amma bupafosun arxasında gizlənən reallıq - nəzarətin itirilməsi,imperiyasına görə duyduğu qorxu və onun özü tərəfindən qurulmuşsistemin dağılmasıdır.
Samvel Karapetyanın hekayəsi post-sovet oliqarxiyasının bütövbir dövrünün hekayəsidir - orada enerji naqillərlə yox, korrupsiyasxemləri ilə ötürülürdü.
Və ola bilsin ki, Paşinyan bu dəfə həqiqətən o sxemləridağıtmağa qərar verib.
