İDEF 2025 17-ci Beynəlxalq Müdafiə Sənayesi Sərgisi üçün İstanbul Ekspo Mərkəzində keçirilən həftəlik mətbuat brifinqindən sonra Milli Müdafiə Nazirliyinin (MSB) mənbələri cari hadisələrlə bağlı açıqlama verib.
Hafta.az-ın yazdığına görə, Suriyaya diqqət çəkən Milli Müdafiə Nazirliyinin mənbələri Suriyanın Sveyda şəhərində baş verən qarşıdurmalar və İsrailin Dəməşqə hücumları ilə bağlı sualları cavablandırıb, eyni zamanda Türkiyənin mövqeyi ilə bağlı məlumat verib.
“Milli Müdafiə Nazirliyi olaraq biz Suriyanın yeni hökuməti ilə yaxından işləyirik” deyə, Suriya Türkiyədən rəsmi dəstək istəyib. Milli Müdafiə Nazirliyi qarşıda atılacaq addımlarla bağlı məlumat verərək, "Suriya rəhbərliyi, müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək və bütün terror təşkilatları, xüsusilə də İŞİD-lə mübarizə aparmaq üçün Türkiyədən rəsmi dəstək istəyib. Bu tələbə uyğun olaraq, Suriyanın müdafiə qabiliyyətini artırmaq üçün təlim, məsləhət və texniki dəstək vermək səylərimiz davam edir" deyə bildirib.
İstanbul Aydın Universitetinin dosenti Murteza Ocaklı, "Bu bəyanat diplomatik əlaqələrin normallaşdığı və yerlərdə konkret əməkdaşlığın başladığı yeni bir dövrə işarədir. Suriyanın Türkiyəni rəsmən dəvət etməsi Ankaranın beynəlxalq hüquq çərçivəsində göstərəcəyi təlim və texniki dəstəyi qanuniləşdirir. 1998-ci il Adana razılaşması və BMT-nin 2254 saylı qətnaməsi bu əməkdaşlığın təməl çərçivəsini təşkil edərkən, ikitərəfli müdafiə protokollarının yaradılması və texniki əməkdaşlıq önümüzdəki dövrdə gündəm ola bilər. Yeni administrasiyanın tanınması diplomatik zəmini daha da gücləndirir. Türkiyə Silahlı Qüvvələri bu çərçivədə Suriya ordusu üçün təlim və məsləhət proqramları həyata keçirməyə hazırlaşır" deyib.
M.Ocaklı bildirib ki, bundan əlavə, Türkiyənin müdafiə sənayesindən alacağı texniki dəstək Suriya ordusunun potensialını, xüsusilə sərhəd təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi, kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi və terror təşkilatlarına qarşı koordinasiyalı əməliyyatlar kimi sahələrdə potensialını artıracaq. Ocaklı bu hadisələrin iqtisadi tərəflərinə də toxunaraq, "Türkiyə iqtisadi müstəvidə enerji və infrastruktur dəstəyi ilə Suriyanın yenidən qurulmasına töhfə verir. Təbii qaz təchizatı, elektrik istehsalı və əsas ictimai xidmətlərin yenidən aktivləşdirilməsi üçün artıq addımlar atılıb. Bu proses Türkiyənin müqavilə və sənaye sektorları üçün yeni imkanlar yaradır. Bundan əlavə, 273 mindən çox suriyalının könüllü şəkildə geri qayıtması ilə Türkiyə həm demoqrafik, həm də maliyyə baxımından daşıdığı qaçqın yükünü yüngülləşdirməyi hədəfləyir” deyib.
Ocaklı qeyd edib ki, Suriyanın Türkiyədən dəstək istəməsi təkcə iki ölkə arasındakı əlaqələr üçün deyil, həm də regional təhlükəsizlik və siyasi arxitektura üçün transformasiya xarakteri daşıyır. Bu prosesdə Türkiyə təkcə təhlükəsizliyini gücləndirən deyil, həm də sülh və sabitliyin qurulmasında məsuliyyəti öz üzərinə götürən konstruktiv bir aktor kimi önə çıxır. Lakin Türkiyənin Suriyaya rəsmi dəstək prosesi, gətirdiyi imkanlarla yanaşı, Türkiyə ordusunun bütün təhlükəsizlik risklərini də öz üzərinə götürür və yerdəki koordinasiya vəzifələri kritik bir mövzuya çevrilir, yeni nizama dirənən DEAŞ-ın qalıqları, radikal qruplar və ya strukturlar, razılaşmaya baxmayaraq, Türkiyəni istənməyən münaqişə mühitinə sürükləmə potensialına malikdir.
“Siyasi müstəvidə Türkiyənin əməkdaşlıq etdiyi keçid hökuməti öz institusional strukturunu qoruya bilməsə və ya beynəlxalq legitimliyi şübhə altına alınarsa, Ankaranın bu hökumətlə göstərdiyi səylər hüquqi və diplomatik baxımdan şübhə altına düşər. Yeni administrasiya daxilində istənilən daxili münaqişə və ya səlahiyyət boşluqları Türkiyəni yenidən Suriya böhranının tərəfi kimi göstərə bilər. Bu, regional aktorlarla münasibətləri çətinləşdirə və Qərb müttəfiqlərinin yenidən tənqidinə səbəb olar” deyən Ocaklı deyib ki, iqtisadi baxımdan Türkiyənin Suriyaya verəcəyi enerji, infrastruktur və texniki dəstək əhəmiyyətli xərclərə səbəb olacaq. Artıq iqtisadi zəifliklərlə mübarizə aparan Türkiyə iqtisadiyyatı üçün bu prosesin davamlılığı diqqətlə planlaşdırılmalıdır. Suriyaya qarşı sanksiyalar qaldırılsa belə, demokratlar ABŞ-da hakimiyyətə qayıdarsa, Suriya hələ də Sezar Qanunu kimi ABŞ-ın ağır sanksiyaları altında qalacaq və bu sektorda fəaliyyət göstərən türk şirkətləri ikinci dərəcəli sanksiyalarla üzləşə bilər. Ticarət və yenidənqurma gözlənilən sürətlə inkişaf etməsə, investisiyaların qaytarılması gecikə bilər.
Ekspert deyib: “Cəmiyyət səviyyəsində də diqqət tələb edən risklər var. Suriyalı qaçqınların qayıdışı sürətlənsə də, bunun yerlərdəki təhlükəsizlik və sosial-iqtisadi şəraitdən asılı olduğunu xatırlamaq lazımdır. Suriya tərəfində adekvat infrastruktur və ictimai xidmətlər təmin edilməzsə, geridönüşlər yavaşlaya və hətta köç yenidən başlaya bilər. Bundan əlavə, geri qayıdan qaçqınlarla yerli əhali arasında potensial gərginlik Türkiyədə sosial həssaslığı yenidən alovlandıra bilər. Regional baxımdan İran və İsrail Türkiyənin Suriya ilə əməkdaşlığına təsir edə biləcək digər iki mühüm aktordur. İsrail dolayısı ilə İranın təsirini məhdudlaşdırmaq üçün Suriyada hökumət dəyişikliyini dəstəkləsə də, onun hava məkanına nəzarəti və Suriya ərazisi, xüsusən də Colan təpələri üzərində hərbi əməliyyatları, çox güman ki, tədricən faktiki işğal xarakteri daşıyacaq. Bu, təkcə Suriyanın suverenliyi üçün deyil, həm də Türkiyənin təhlükəsizlik perspektivi üçün əhəmiyyətli risklər yaradır. Suriya ərazisində daimi hərbi varlığın yaradılması Türkiyənin cənub sərhəddində qeyri-qanuni aktorla birbaşa bitişik olması demək olardı. Bu da uzunmüddətli strateji təhlükələr yaradır. Üstəlik, İranın Suriya üzərindəki təsirindən asanlıqla əl çəkməyəcəyi aydındır. İran həm bölgədəki şiə köklərini qorumaq, həm də anti-İsrail geosiyasi mövqeyini gücləndirmək üçün Suriyaya əsas strateji dərinlik kimi baxır. Yeni administrasiyanın məzhəb xarakteri və Ələvi əhali ilə potensial münaqişə də əhəmiyyətlidir. Harmoniya problemləri İrana yenidən müdaxilə üçün zəmin yarada bilər. Bu kontekstdə gələcəkdə Suriyada baş verə biləcək hər hansı yeni daxili qarşıdurmalar və ya məzhəb ayrılıqları İranın hərbi və siyasi təsirini bərpa etmək səylərini sürətləndirə bilər. Belə bir ssenari təkcə Suriyada sabitliyi təhdid etməyəcək, həm də Türkiyənin davam edən sülh quruculuğu prosesini çətinləşdirəcək və cənub sərhədlərində yeni təhlükəsizlik riskləri yaradacaq”.
Ocaklı qeyd edib ki, ona görə də Türkiyənin Suriya siyasəti İran və İsrailin hərəkət və strategiyalarını yaxından izləməli, regional güc balansı nəzərə alınmaqla çoxölçülü və çevik diplomatiya aparılmalıdır. Əks halda, Türkiyənin Suriyada axtardığı qazanclar xarici aktorların rəqabəti qarşısında eroziyaya uğraya və ya dayanıqsız hala düşə bilər.
