2024-cü ilin yanvar-may aylarında Azərbaycandan Türkiyəyə 4 milyard 772,06 milyon kubmetr həcmində təbii qaz ixrac edilib. Bu, əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1,9 faiz çoxdur. Məlumat Türkiyənin Enerji Bazarını Tənzimləmə Qurumunun dərc etdiyi rəsmi hesabatda yer alıb. Qaz tədarükünün əsas hissəsi uzunmüddətli razılaşmalar çərçivəsində həyata keçirilib, spot bazar üzrə isə nisbətən az pay müşahidə olunur. Təkcə may ayında ixrac 1 milyard 56,99 milyon kubmetrə çatıb ki, bu da ötən ilin eyni ayı ilə müqayisədə 4,8 faiz artım deməkdir. Həmin ay üzrə Azərbaycan Türkiyənin ümumi qaz idxalında 29,8 faiz payla ikinci ən iri tədarükçü olub. Ölkəyə qaz nəqli əsasən “Şahdəniz” yatağından çıxarılan ehtiyatlar hesabına, Cənubi Qafqaz və TANAP kəmərləri vasitəsilə təmin edilib.
Aznews.az şərh edir ki, bu statistik göstəricilər Azərbaycanın enerji sektorundakı ixrac qabiliyyətinin sabitliyini və regional bazarlardakı mövqeyinin güclü olduğunu bir daha təsdiqləyir. Müqayisəli təhlil göstərir ki, təkcə may ayı üzrə Azərbaycanın ixracı Rusiya ilə müqayisədə nisbətən aşağı olsa da, əvvəlki illərlə müqayisədə daha stabil və artan templə inkişaf edir. Rusiya qazının Türkiyə bazarındakı 62,38 faiz azalması fonunda Azərbaycanın ixrac göstəricisinin artması həm təchizat baxımından etibarlılığın, həm də siyasi və iqtisadi sabitliyin əlaməti kimi qiymətləndirilə bilər. Bu, həmçinin Türkiyə üçün alternativ və dayanıqlı enerji mənbələrinin mövcudluğuna xidmət edən strateji faktor kimi çıxış edir.
Spot və uzunmüddətli razılaşmaların strukturuna nəzər saldıqda, Azərbaycanın ixrac portfelində əsas ağırlığın hələ də uzunmüddətli müqavilələrin üzərində olduğu görünür. Bu, həm qiymət volatilliyinə qarşı müdafiə, həm də uzunmüddətli bazar sabitliyinin təmin olunması baxımından səmərəli yanaşmadır. Eyni zamanda, spot mexanizmi üzrə ixracın da müəyyən həcmdə həyata keçirilməsi, Azərbaycanın qısa müddətli bazar fürsətlərindən istifadə edə bildiyini göstərir. Belə struktur, enerji bazarındakı dəyişikliklərə adaptasiya imkanlarını artırır və ixrac gəlirlərində çeviklik yaradır.
Azərbaycan qazının Türkiyə bazarına nəqli üçün istifadə edilən infrastruktur da diqqətəlayiqdir. Bakı-Tbilisi-Ərzurum və TANAP kəmərləri regional enerji inteqrasiyasının mühüm dayaqlarıdır. TANAP layihəsinin 2018-ci ildə kommersiya qazının nəqlinə başlaması və o zamandan bəri davamlı işləməsi Azərbaycanın regionda enerji tranzit ölkəsi kimi mövqeyini gücləndirib. Bu kəmərlərin fəaliyyəti yalnız iqtisadi deyil, həm də geosiyasi baxımdan əhəmiyyətlidir. Onlar Azərbaycanın yalnız xammal ixracatçısı deyil, həm də enerji təhlükəsizliyinin təminatçısı kimi rolunu önə çıxarır.
Türkiyə bazarındakı mövcud vəziyyət də Azərbaycanın ixrac imkanlarına birbaşa təsir göstərir. 2024-cü ilin may ayında Türkiyənin ümumi qaz idxalında 22,79 faiz artım qeydə alınıb. Bu artım ölkənin daxili tələbatının yüksəlməsini və alternativ mənbələrə marağın artmasını göstərir. Azərbaycanın bu bazarda payını qoruması və hətta artırması isə təchizat sabitliyi və kommersiya şərtlərinin optimal şəkildə balanslaşdırılması ilə izah oluna bilər. Əlavə olaraq, Türkiyənin İrandan qaz idxalının 33,4 faiz artması regionda qaz təchizatçıları arasında rəqabətin gücləndiyini göstərir. Bu baxımdan Azərbaycanın həm texniki, həm logistik, həm də müqavilə əsaslı üstünlükləri strateji baxımdan daha mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
