2023-cü ilin sonunadək qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən, işçilərin əyləncə və yemək xərclərinin, eləcə də mənzil və digər sosial xarakterli xərclərinin gəlirdən çıxılmasına yol verilmirdi. Bu da sahibkarların xərclərinin artmasına gətirib çıxarırdı. Bütün bunları nəzərə alaraq Vergi Məcəlləsinin müvafiq bölməsində yemək xərclərinin gəlirdən çıxılması ilə bağlı dəyişiklik edildi.
Vergi Məcəlləsinin 2024-cü il yanvarın 1-dən qüvvəyə minmiş 109.3-cü maddəsinə əsasən, bu Məcəllənin 119.2-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş xərclər istisna olmaqla, işçilərin və onların ailə üzvlərinin sosial xarakterli və əyləncə xərclərinin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir. Bu dəyişiklikdən sonra müəssisə tərəfindən işçilərə çəkilmiş yemək və mənzil xərcləri müəyyən olunmuş hədlər daxilində müəssisənin gəlirdən çıxılan xərclərinə aid edildi.
Yeniliyi vergiler.az-a əmək qanunvericiliyi üzrə ekspert Nüsrət Xəlilov şərh edir:
Vergi Məcəlləsinin 119-cu maddəsində gəlirdən çıxılan məbləğlərin məhdudlaşdırılması müəyyən edilib. 5 dekabr 2023-cü il tarixli 1033-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə Vergi Məcəlləsinin 119-cu maddəsinə ikinci bənd əlavə olunub: “Nümayəndəlik xərclərinin, işçilərlə bağlı mənzil və yemək xərclərinin, eləcə də əmək şəraiti zərərli, ağır olan və yeraltı işlərdə çalışan işçilərə verilən müalicə-profilaktik yeməklərin, süd və ona bərabər tutulan digər məhsullar və vasitələrlə bağlı xərclərin gəlirdən çıxılması normaları və qaydası müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən müəyyən olunur”.
Azərbaycan Republikası Nazirlər Kabinetinin 2024-cü il 22 noyabr tarixli 492 nömrəli Qərarı ilə nümayəndəlik xərclərinin, işçilərin mənzil və yemək xərclərinin, eləcə də əmək şəraiti zərərli, ağır olan və yeraltı işlərdə çalışan işçilərə verilən müalicə-profilaktik yeməklərlə, süd və ona bərabər tutulan digər məhsullar və vasitələrlə bağlı xərclərin vergitutma məqsədləri üçün gəlirdən çıxılması normaları və qaydası təsdiq edilib. Qərara əsasən, bu qayda Vergi Məcəlləsinin 119.2-ci maddəsinə əsasən hazırlanıb və vergi ödəyicisinin işgüzar fəaliyyətinin təmin olunması məqsədilə nümayəndəlik xərclərinin, işçilərin mənzil və yemək xərclərinin, eləcə də əmək şəraiti zərərli, ağır olan və yeraltı işlərdə çalışan işçilərə verilən müalicə-profilaktik yeməklərlə, süd və ona bərabər tutulan digər məhsullar və vasitələrlə bağlı xərclərin vergitutma məqsədləri üçün gəlirdən çıxılması normaları və qaydasını müəyyən edir. Qayda ilə vergitutma məqsədləri üçün müəyyən edilmiş gəlirdən çıxılan xərc normalarına əlavə dəyər vergisinin məbləği də daxildir.
Qaydanın 2.1-ci bəndinə əsasən, işçilərlə bağlı yemək xərcləri, eləcə də əmək şəraiti zərərli, ağır olan və yeraltı işlərdə çalışan işçilərə verilən müalicə-profilaktik yeməklər, süd və ona bərabər tutulan digər məhsullar və vasitələrlə bağlı xərclər aşağıdakı norma daxilində vergitutma məqsədləri üçün gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilir:
- əmək şəraiti zərərli, ağır olan və yeraltı işlərdə çalışan işçilərə verilən müalicə-profilaktik yeməklərin, süd və ona bərabər tutulan digər məhsulların və vasitələrin hər bir işçi üzrə gəlirdən çıxılan gündəlik xərc norması – 5 manat məbləğində;
- əmək şəraiti zərərli, ağır olan və yeraltı işlərdə çalışan işçilərə verilən müalicə-profilaktik yeməklərin, süd və ona bərabər tutulan digər məhsulların və vasitələrin hər bir işçi üzrə gəlirdən çıxılan gündəlik xərc norması – 5 manat məbləğində.
Yeri gəlmişkən, bu Qərarla “Müalicə-profilaktik yeməklərə, süd və ona bərabər tutulan digər məhsullara və vasitələrə sərf olunan xərclərin, həmçinin dəniz nəqliyyatında üzücü heyətə verilən yemək xərclərinin normalarının müəyyən edilməsi barədə” Nazirlər Kabinetinin 2007-ci il 4 iyun tarixli 89 nömrəli Qərarı ləğv edilib. Həmin Qərarda əmək şəraiti zərərli, ağır olan və yeraltı işlərdə çalışan işçilərə verilən müalicə-profilaktik yeməklərin, süd və ona bərabər tutulan digər məhsulların və vasitələrin gündəlik xərc norması 2 manat məbləğində müəyyən edilmişdi. Yeni Qərarla bu hədd 5 manat məbləğində müəyyən edilib.
Nazirlər Kabinetinin 2017-ci il 14 dekabr tarixli 550 nömrəli qərarı ilə “İşçilərə pulsuz müalicə-profilaktik yeməklərin, süd və ona bərabər tutulan məhsulların verilməsi üçün zərərli, ağır və yeraltı əmək şəraitli istehsalatların Siyahısı” və “İşçilərə pulsuz müalicə-profilaktik yeməklərin, süd və ona bərabər tutulan məhsulların verilməsi Qaydaları” təsdiq edilib. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 18 may 2018-ci il tarixli 29 nömrəli Qərarı ilə isə pulsuz müalicə-profilaktik yeməklərin rasionu və vitaminli preparatların tərkibi təsdiq olunub.
Pulsuz müalicə-profilaktik yeməklər, süd və ona bərabər tutulan məhsullar verilən yeraltı əmək şəraitli iş yerləri iş yerlərinin attestasiyasının nəticələri əsasında Nazirlər Kabinetinin 2002-ci il 20 fevral tarixli 30 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “İşləri yerin altında görülən yeraltı istehsalatların, şaxtaların, tunellərin, qurğuların və digər iş yerlərinin Siyahısı”na əsasən müəyyən edilir.
- dəniz nəqliyyatında üzücü heyətə verilən yemək xərclərinin gəlirdən çıxılan gündəlik norması Xəzər dənizində üzən gəmilərin üzücü heyəti üçün hər bir işçi üzrə - 25 manat, Xəzər dənizindən kənarda üzən gəmilərin üzücü heyəti üçün hər bir işçi üzrə - 25 ABŞ dolları məbləğində;
Misal 1: Müəssisə tərəfindən işçiyə aylıq ödənilən 1.000 manat tarif maaşından əlavə olaraq hər iş günü üçün gündəlik 7 manat məbləğində yemək xərclərinin əvəzi kimi ödəniş edilir.
Nazirlər Kabinetinin Qərarına əsasən, işçilərlə bağlı yemək xərclərinin hər bir işçi üzrə gəlirdən çıxılan gündəlik norması yemək xərclərinin əvəzi birbaşa işçiyə ödənildikdə 5 manat müəyyən olunub. Bu baxımdan, nümunədəki şəkildə müəssisə tərəfindən işçiyə gündəlik ödənilən 7 manatın 5 manatı onun gəlirdən çıxılan xərcinə aid ediləcək.
Vergi ödəyicisinin işçilərlə bağlı yuxarıda müəyyən edilmiş normalar daxilində çəkdiyi yemək xərcləri aşağıdakı şərtlər daxilində gəlirdən çıxılır:
• yemək xərclərinin əvəzi nağdsız qaydada birbaşa işçiyə ödənildikdə;
Misal 2: Müəssisə tərəfindən işçiyə gündəlik yemək xərci olaraq 5 manat vəsait ödənilir. İşçiyə ödənilən əməkhaqqı nağdsız qaydada onun əməkhaqqı kartına ödənilsə də yemək xərci nağd formada ödənilir.
Bu halda işçiyə ödənilən gündəlik yemək xərci gəlirdən çıxılan xərcə aid edilməyəcək. Çünki Qərara əsasən, yemək xərclərinin əvəzi nağdsız qaydada birbaşa işçiyə ödənildikdə çəkilən yemək xərcləri gəlirdən çıxılır.
Vergi Məcəlləsinin 109.4-cü maddəsinə əsasən, sahibkarlıq fəaliyyəti əyləncə və ya sosial xarakteri daşıyan vergi ödəyicisinin xərcləri bu cür fəaliyyət çərçivəsində çəkilirsə, müvafiq olaraq əyləncə və sosial xərclər gəlirdən çıxılır.
- yeməyin hazırlanması işəgötürənin özü tərəfindən təmin edildikdə və yeməyin hazırlanmasına sərf olunan məhsulların alışı Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş qaydada sənədləşdirildikdə;
- iaşə xidməti ictimai iaşə fəaliyyəti göstərən digər vergi ödəyicisindən elektron qaimə-faktura əsasında alındıqda.
İşçilərin işdə olmadığı (məzuniyyət, xəstəlik və s. ilə əlaqədar) və ya ezamiyyətdə olduğu günlər üçün ödənilən yemək xərcləri bu Qaydaya əsasən gəlirdən çıxılmır.
Misal 3: Yemək xərci olaraq işçiyə gündəlik 5 manat vəsait ödənilir. Noyabr ayında 20 iş günü var. İşçi bu ayda 3 iş günü ezamiyyətdə, 3 iş günü əmək qabiliyyətinin müvəqqəti itirilməsi səbəbindən işdə olmayıb və 2 iş günü də məzuniyyətə çıxıb.
Göründüyü kimi, işçi 20 iş günündən 8 iş gününü müəyyən səbəblərdən işləməyib. Bu baxımdan, işçiyə 60 manat yemək xərci ödəniləcəkdir.
20 – 8 + 12 gün;
12 x 5 = 60 manat.
Ola bilər ki, müəssisə tərəfindən işçiyə 100 manat (20 iş günü x 5 manat) tam ayın yemək xərci olaraq ödənilsin. Bu halda, 60 manatdan artıq ödənilmiş xərc gəlirdən çıxılan xərcə aid edilməyəcək.
Maraqlı məsələlərdən biri də işçilərə ödənilən yemək xərclərinin işçilərin muzdlu işdən vergi tutulan gəliri hesab edilib-edilməməsi və bu ödənişlərdən icbari tutulmaların olması ilə bağlıdır. Vergi Məcəlləsinin 98.2.3-cü maddəsinə əsasən, bu Məcəllənin 119.2-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş xərclər istisna olmaqla, işçinin xərclərinin əvəzi ödənildiyi halda ödənilən vəsaitin məbləği işçinin muzdlu işlə əlaqədar alınan gəliri hesab edilir.
Göründüyü kimi, Vergi Məcəlləsinin 119.2-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş xərclər istisna təşkil edir. Yəni həmin ödənişlər işçinin gəliri hesab edilmir.
Vergi Məcəlləsinin 98.5-ci maddəsinə əsasən, işəgötürən tərəfindən bu Məcəllənin 109.3-cü və 119.2-ci maddələrində nəzərdə tutulmuş xərclərin çəkilməsinin nəticəsi kimi əldə edilən gəlir vergi tutulan gəlirə aid deyil.
Vergi Məcəlləsinin 109.3-cü maddəsində müəyyən edilib ki, bu Məcəllənin 119.2-ci maddəsində nəzərdə tutulan xərclər istisna olmaqla, işçilərin və onların ailə üzvlərinin sosial xarakterli xərclərinin və əyləncə xərclərinin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir.
Vergi Məcəlləsinin 119.2-ci maddəsində müəyyən olunmuş xərclər işçilərin muzdlu işdən vergi tutulan gəliri hesab edilmir və həmin xərclər müəyyən olunmuş qaydada müəssisənin gəlirdən çıxılan xərclərinə aid edilir: Nümayəndəlik xərclərinin, işçilərlə bağlı mənzil və yemək xərclərinin, eləcə də əmək şəraiti zərərli, ağır olan və yeraltı işlərdə çalışan işçilərə verilən müalicə-profilaktik yeməklərin, süd və ona bərabər tutulan digər məhsullar və vasitələrlə bağlı xərclərin gəlirdən çıxılması normaları və qaydası müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən müəyyən olunur.
Həmin Qaydaya əsasən, işçilərlə bağlı yemək xərcləri norma daxilində vergitutma məqsədləri üçün gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilir:
• işçilərlə bağlı yemək xərclərinin hər bir işçi üzrə gəlirdən çıxılan gündəlik norması yemək xərclərinin əvəzi birbaşa işçiyə ödənildikdə – 5 manat;
• iaşə xidməti işəgötürənin özü tərəfindən təmin edildikdə və ya ictimai iaşə fəaliyyəti göstərən digər vergi ödəyicisindən alındıqda – 5 manat məbləğində.
Müəyyən olunmuş norma daxilində ödənilən yemək xərcləri mövcud qaydalar çərçivəsində ödənildikdə işçilərin vergi tutulan gəlirinə aid edilmir və vergitutma məqsədləri üçün gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilir. Norma daxilində ödənilən yemək xərcinin əvəzi işçinin vergi tutulan gəlirlərinə aid edilmədiyi üçün gəlir vergisinə və məcburi dövlət sosial sığorta haqqına cəlb olunmur.
Vergi Məcəlləsinin 119.2-ci maddəsinə əsasən, həmin bənddə nəzərdə tutulan xərclər istisna edilməklə, işçilərin və onların ailə üzvlərinin sosial xarakterli xərclərinin və əyləncə xərclərinin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir. “Sosial sığorta haqqında” Qanunun 15-ci maddəsinə əsasən, sığortaedənin işçilərin sosial xarakterli xərclərinin çəkilməsinin nəticəsi kimi əldə edilən gəlirləri, o cümlədən üçüncü tərəfə ödədiyi vəsait məcburi dövlət sosial sığorta haqqı sosial sığorta haqqı hesablanmayan gəlir növlərinə aid edilir. İşçilərin mənzil və yemək xərclərinin ödənilməsini sosial xarakterli xərc olaraq qəbul etsək, onlara məcburi dövlət sosial sığorta haqqı hesablanmayacaq.
İşçiyə normadan artıq ödənilən yemək xərcinin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş normadan artıq olan hissəsi işçinin vergi tutulan gəlirlərinə daxil edilir. Belə olan halda, normadan artıq olan hissə gəlir vergisinə və məcburi dövlət sosial sığorta haqqına cəlb olunur. Bunun üçün işçiyə yemək xərci ödənişi həyata keçirilən zaman nağdsız ödəniş qaydasında ödəniş həyata keçirilərsə, ödənişin təyinatında həmin ödənişin yemək xərci olması təyinatda qeyd olunmalıdır. İşçiyə ödənilən yemək xərcləri birbaşa işçinin özünə deyil, üçüncü şəxslərə ödənilərsə, bu halda yemək xərclərinin ödənişi Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş qaydada elektron qaimə-faktura tərtib olunmaqla rəsmiləşdirilməlidir.
İşçilərə yemək işəgötürənin özü tərəfindən hazırlanaraq təmin edilərsə, bu halda da aparılan əməliyyatlar Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş qaydada rəsmiləşdirilməlidir.
Həmçinin, bu ödənişlər istər norma daxilində, istərsə də normadan artıq ödənildikdə əməkhaqqının tərkibinə daxil edilməyən sosial xarakterli xərclər olduğundan, icbari tibbi sığorta və işsizlikdən sığorta haqqına cəlb edilmir.
