Fransanı silkələyən etirazlar bu həftə gözlənilmədən baş verməyib. Artıq bir ildən çoxdur ki, ölkədə qeyri-adi siyasi təlatümlər gedir. Bu böhranı 2024-cü ilin iyun ayına – Emmanuel Makronun gözlənilmədən növbədənkənar seçki çağırdığı, Milli Assambleyanın (parlamentin aşağı palatası) blokadaya düşdüyü və hökumətlərin idarəetmə çətinlikləri yaşadığı vaxta aid etmək olar. Bu günlərdə baş verən hadisələr isə bu qarışıqlığa yeni, tarixi bir fəsil əlavə edib.
Beşinci Respublika tarixində ilk dəfədir ki, baş nazirin təşəbbüsü ilə keçirilən etimad səsverməsindən sonra hökumət dağıdılır. Beşinci Respublikanın konstitusiyasında hökumətin parlamentin dəstəyindən asılılığı vacibdir, amma Fransua Bayrou 9 ay ərzində nazir olub, parlamentdə mühafizəkar “Les Républicains” partiyasından olan deputatların üçdə biri onun hökumətini dəstəkləməkdən imtina etdikdən sonra taleyini parlamentin xələfi etməyi seçdi. İndi isə Sebastien Lecornu, Makronun yaxın müttəfiqi, 2022-ci ilin mayından etibarən Fransa baş naziri vəzifəsini daşıyan beşinci şəxs olacaq.
Makronun prezidentliyi dövrünün əsas xüsusiyyəti – xalqın iradəsinə etinasızlıqdır. Bayrou bu etinasızlığın zərbəsini aldı. Keçən il keçirilən parlament seçkilərində sol təmayüllü Yeni Xalq Cəbhəsi (NPF), ifrat sağ qəbul edilən qüvvələri durdurmaq məqsədilə digər siyasi qruplarla birlikdə seçicilər tərəfindən hakim digər partiyalardan üstün tutuldu. Yeni Xalq Cəbhəsi ümumi çoxluq qazanmasa da – Beşinci Respublikanın qaydalarına görə baş nazir seçiləcək şəxs parlamentdə əksəriyyət partiyasının və ya koalisiyanın dəstəyini almalıdır.
Lakin Makron alternativ yol seçdi. O, NPF tərəfindən irəli sürülən Lucie Castets namizədini, daxili etirazlara baxmayaraq, qəbul etmədi. Daha sonra yeni baş nazirin təyinatını Olimpiya Oyunlarından sonrakı dövrə qədər “təxirə saldı”. Bu da demokratiya prinsiplərinə zidd addım kimi qəbul edildi.
Fransa xalqı sərt qənaət tədbirlərindən narazıdır. Bayrou hökuməti büdcə islahatları adı altında aşağı və orta gəlirli vətəndaşlara daha çox yük qoyan qabaqcıl planlar irəli sürüb. Çoxları bu planları yalnız zənginləri müdafiə edən siyasət kimi görüb. Bundan əlavə, dövlət bayramlarının ləğvi, əlavə iş saatlarının tələb edilməsi kimi addımlar da ictimaiyyətin qəzəbinə səbəb olub.
Makronun rəhbərliyi dövründə Fransa ictimaiyyəti bir neçə dəfə etirazlara qalxıb. 2018-ci ildə “Sarı jiletlər” hərəkatı, 2023-cü ildə pensiya islahatına qarşı geniş narazılıqlar – bütün bunlar hakimiyyətin “dinləməməsi” hissini gücləndirib. Həmçinin Fransanın zəngin və varlılarının vəziyyəti daha da yaxşılaşarkən, orta və aşağı gəlirli vətəndaşların sosial və iqtisadi çətinlikləri artır.
İctimai sorğular göstərir ki, Fransada məhkəmənin üçdə ikisi əhalinin Makronun istefasını istədiyini bildirir. Bu qədər geniş narazılıq arasında Makronun partiya müttəfiqlərinə – xüsusilə son illərdə seçkilərdə rədd edilmiş partiyalardan olanlara – hökumət formalaşdırmaq səlahiyyəti verməsi xalqın demokratiya anlayışı ilə ciddi çatışmazlıq kimi qəbul edilir.
Demokratiyanın bu açıq inkarı Fransanın hiper-prezidentlik sisteminin gətirdiyi təhlükənin göstəricisidir. Makronun güclü mərkəzləşmiş səlahiyyətlərə malik olması onu xalqın iradəsinə qarşı addımlar atmağa imkan verir. Və bu, “hər şeyi blokla” hərəkatı kimi kütləvi etirazların formalaşmasına zəmin yaradır.
Sosial çətinliklərin, ədalətsizlik hissinin və iqtidarın uzun müddət səsini eşitməməsi Fransa cəmiyyətində etirazın, üsyanın doğmasına səbəb olub. İndi küçələrdə, parlamentdə və ictimai rəy sorğularında səs eşidilir – və bu səs Makron hakimiyyətinin əsasının sarsıldığını göstərir.
