Zöhrə Qaraqızı poeziyasında Vətən, qəhrəmanlıq və insanlıq qayəsi
Zəngin poeziya ənənələrinə malik Azərbaycan ədəbiyyatında Zöhrə Qaraqızının qələmi müasir dövrün çağırışlarına cavab verən səmimi və millətə bağlı bir səsdir. Onun şeirləri sadəcə qafiyələnmiş misralar deyil, bir millətin tarixi taleyinin, dərdinin, fədakarlığının və Zəfər qürurunun bədii salnaməsidir. Zöhrə Qaraqızının yaradıcılığı dərin fəlsəfi qatları, güclü bədii təsvir vasitələri və sarsılmaz vətənpərvərlik ruhu ilə oxucunu özünə cəlb edir. O, sözü bir sənətkarın səbr və zəhməti ilə cilalayır, onu adi kəlmədən qəlbin ən dərin qatlarına yol tapan bir gövhərə çevirir.
Sözün qüdrətiylə bədii bir xəritə çəkən şairin yaradıcılığında Vətən, qəhrəmanlıq, mənəviyyat və insanlıq qayəsi bütün dərinliyi ilə təcəssüm olunur
Zöhrə Qaraqızının poeziyasının bədii özəyini Vətən təəssübkeşliyi təşkil edir. Onun üçün Vətən, "Azərbaycan" şeirində deyildiyi kimi, sadəcə bir torpaq deyil, şərəf və şöhrətin simvolu, ruhun və qanın mənbəyidir. Bu bağlılıq o qədər güclüdür ki, şair öz varlığını Vətəninin varlığı ilə eyniləşdirir.
Qoy canımı verim sənə,
Al, qanımı verim sənə.
Övlad demə yoxsa mənə,
Sən şərəfim, şöhrətimsən,
Azərbaycan, Azərbaycan!
Şairin qələmi xüsusilə Qərbi Azərbaycana, o cümlədən Göyçəyə, Yanıqpəyəyə olan həsrətin dərinliyini bütün incəliyi ilə göstərir. Bu həsrət Zöhrə Qaraqızının poeziyasında kədərin və nisgilin ən ağrılı təzahürüdür. "Yanıqpəyə" şeiri bu ağrının canlı nümunəsidir. Misralar Vətəndən ayrı düşən bir qəlbin yarasını və o yaranın illər keçməsinə baxmayaraq hələ də sağalmadığını göstərir:
Az qala qırx ola həsrətin yaşı,
Sənsiz çox göynəyir qəlbimin başı.
Ömrümün mənası, ləli- daşqaşı,
Sənsən damarımda qan, Yanıqpəyə!
Şair Göyçəni, onun bulaqlarını, dağlarını, daşlarını həsrətlə anır. Bu, fərdi bir nisgil deyil, bütün bir elin ağrısıdır. "Mən Torpağam" şeirində şairin bu kollektiv duyğusu daha qabarıq şəkildə ifadə olunur: o, özünü yaralı, parça-parça olmuş Göyçə və Zəngəzur torpağı ilə eyniləşdirir:
Mən Göyçəyəm, Zəngəzuram,
Qəm, kədərim qalır hələ.
Gölüm daşır göz yaşımla,
Dönəmmirəm mən də elə.
Ancaq bu poeziya yalnız nisgildən ibarət deyil. Zəfər ruhu onun yaradıcılığında yeni bir səhifə açır. Şair Qarabağda qazanılan tarixi qələbədən ilham alaraq, Göyçəyə qayıtmaq arzusunu daha da gücləndirir. Bu, həsrət tonunun yavaş-yavaş zəfər marşına çevrilməsi deməkdir:
Qarabağ zəfəri işıq, nur saçdı,
Zəfərlər dalınca zəfər gələcək.
Qüdrətli liderin qətiyyətiylə
Qərbi Azərbaycan bir gün güləcək.
Bu inam "Gözün aydın, Ana Vətən" şeirində özünün ən yüksək təzahürünü tapır. Şair Qazaxın dörd kəndinin qaytarılmasını bütün tarixi torpaqlarımızın azadlığına gedən yol kimi görür və bu sevinci bütün millətə çatdırır:
Gözün aydın, ana vətən,
Zəfərlərin davam edir.
Şükür olsun, Uca Tanrı,
Göyçəmizə bu yol gedir.
Zöhrə Qaraqızının poeziyasında şəhidlik hadisə deyil, bir fəlsəfi kateqoriyadır. Şairin qələmində şəhidlər ölmür, Vətənlə bütövləşir və onun müqəddəs simvoluna çevrilir. "Vətənləşən Oğullar" şeiri bu fikri bədii bir güclə təqdim edir:
Bir evin çirağıydın
Bir elə çıraq oldun
Müqəddəs bir sevgiylə
Axıb qəlblərə doldun.
...
Vətənləşdi oğullar,
Hər biri Vətən oldu.
Şairin bu mövzuda qələmə aldığı şeirlər arasında şəhid analarına həsr olunmuş misralar xüsusi yer tutur. "Beş oğul dərdini daşıyan ana" şeiri bir ananın yaşaya biləcəyi ən ağır sınağın portretini yaradır. Zöhrə Qaraqızı bu dərdin sonsuzluğunu və ananın sarsılmaz qeyrətini tərənnüm edir.
Fələk necə qıydı beş igid, mərdə?
Allah qənim olsun yağı, namərdə.
De, kim dözə bilər sən dözən dərdə?
Beş oğul dərdini daşıyan ana!
"Bir şəhid tanıyıram" şeiri konkret bir şəhidin taleyi üzərindən Vətən uğrunda fədakarlığın böyüklüyünü göstərir. Şəhid Raminin ailə xoşbəxtliyini Vətən naminə qurban verməsi, bu mövzunun təkcə döyüş meydanı deyil, həm də daxili bir dram olduğunu göstərir.
Milli qeyrət canında,
Evdə qalmadı Ramin.
Həyatdan bir doyunca,
Kamın almadı Ramin.
Sevincini tək qoydu,
Öncə Vətəndir, dedi.
Zöhrə Qaraqızının poeziyası yalnız milli mövzularla məhdudlaşmır, həm də geniş insani hisslərə, sosial problemlərə toxunur. O, müasir cəmiyyətdəki mənəvi aşınmaya, dəyərlərin itirilməsinə qarşı kəskin mövqe tutur. "Nədəndir, bu dünya dəyişib belə?" şeiri ilə şair mərhəmət, hörmət və ailə bağlarının zəifləməsindən narahatlığını ifadə edir.
Tükənib qəlblərdə mərhəmət hissi,
Bacının qardaşa yazığı gəlmir.
Bir evdə yaşayan düşmən kəsilir,
Bir kimsə kimsənin üzünə gülmür.
Şair bu misralarla insanları özlərinə, dəyərlərinə qayıtmağa çağırır. O, halallığı, dürüstlüyü və dostluğu insanın əsas sərvəti hesab edir. "Dəyərli dost da naxışdır" şeirində dostluğun saf və təməl dəyərini tərənnüm edir:
Dost insana şərəf, şandı,
Bir ürəkdə iki candı.
Damarda bir vuran qandı,
Dəyərli dost da naxışdır!
Həyatın faniliyi haqqındakı düşüncələri də Zöhrə Qaraqızının poeziyasında öz yerini tapır. "Bu dünya heç kimə qalası deyil" şeiri ilə o, maddi dəyərlərin ötəri olduğunu, əsl mirasın isə insanlığın, şərəfli əməllərin olduğunu vurğulayır:
Bu dünya heç kimə qalası deyil.
Torpağın altında dahilər yatır,
Bu dünya heç kimə qalası deyil.
...
Yaxşı əməlliylə cahan can, deyir,
Ey insan, dünyanı sən də qan deyir.
Zöhrə Qaraqızının yaradıcılığında poeziya sadəcə bir peşə deyil, bir ömür yoludur, ilahi bir tapşırıqdır. O, özünü sözün, qafiyənin və mənəviyyatın xidmətində görür. Şair hər kəlməni səbrlə, zəhmətlə cilalayır, onu adi bir sözdən incəyə, gövhərə çevirir. "Şerimin yolları" şeiri bu yaradıcılıq prosesinə bir pəncərə açır.
Sözün dəryasına baş vururam ki,
Dəryadan vərəqə səpim inci-zər.
O qədər yonuram, cilalayıram,
Qələmim yazdığı qoy olsun gövhər.
Bu misralar şairin sözə necə böyük hörmətlə yanaşdığını, onun məsuliyyətini necə dərindən hiss etdiyini göstərir. O, öz şairlik ömrünü böyük bir sədaqətlə yaşayır. "Belə yaşayıram şair ömrümü" şeirində o, bu sədaqətini bir daha bəyan edir.
Sözə könül verdim, nazını çəkdim.
Pozmadım ilqarı, pozulmaz əhdim,
Belə yaşayıram şair ömrümü.
Zöhrə Qaraqızı hər yazanı "şair" adlandırmır, çünki əsl şairin Vətənə bağlı, qeyrətli və sənətinin dəyərini bilən biri olduğuna inanır. O, şairi xalqın vicdanı, onun dərdini çəkən bir sənətkar kimi görür.
Hər yazana şair demə...
Şair sözdən gül əkəndir!
Qəlbi yurda, elə bağlı,
Elin qəhrini çəkəndir!
Nəticə etibarı ilə, Zöhrə Qaraqızının poeziyası müasir Azərbaycan ədəbiyyatında özünəməxsus bir yer tutur. O, bir Vətən şairi, bir insanlıq carçısı və sözün əbədi xidmətçisidir. Onun yaradıcılığı həm bir ağrı dastanı, həm də Zəfər marşıdır. Şairin söz dünyası bu günümüzün və gələcəyimizin ən qiymətli mənəvi sərvətlərindən biridir.
Şəmsi Qoca
