Olaylar.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Mühəmməd Həmdan Daqlu, yəni Həmıdti, sadəcə bir hərbi komandan deyil. O, Afrikanın yeni hakimiyyət modelinin rəmzidir - burada dövlət institutları artıq qərar vermir, onların yerini ordunun, biznesin və diplomatiyanın funksiyalarını birləşdirən hibrid strukturlar tutur.
El-Faşer Hızlı Reaksiya Qüvvələrinin (HRQ) nəzarətinə keçəndən sonra Sudan klassik mənada vahid dövlet olmaqdan çıxıb. İndi ölkə qızıl, silah, miqrasiya və informasiya axınları ilə idarə olunan bir mozaikadır. Burada qanun deyil, axınların istiqaməti və onları kim nəzarətdə saxlayır - o hökm edir.
Bu çöküş təsadüf deyil. Bu - xaosdan gəlir yaradanların strategiyasıdır. Sudan bu mənada yeni bir siyasi iqtisadiyyat modelinə çevrilib: burada hakimiyyət artıq ərazi ilə deyil, resurs və zorakılıq axınları üzərindəki nəzarətlə ölçülür.
Tarixi dekompozisiya: postkolonial dövlətdən hərbi korporasiyaya
Məsələnin miqyasını anlamaq üçün bir fakt yetərlidir: Sudan Afrikanın ən böyük ölkələrindən biri olub, dörd hərbi çevriliş, iki vətəndaş müharibəsi yaşayıb və 2011-ci ildə Cənubi Sudan ayrıldıqda, neft gəlirlərinin 75 faizini itirib. Bundan sonra ölkənin əsas iqtisadi dayağı qızıl olub - və məhz bu sərvət Həmıdtinin yüksəlişinə zəmin yaradıb.
2000-ci illərdə Darfur qan içində idi. Həmıdtinin də aid olduğu ərəb "cancavid" dəstələri bölgəyə nəzarətin əsas alətinə çevrilmişdi. Qiyamlar yatırıldıqdan sonra bu dəstələr buraxılmadı - əksinə, onlar yeni yarımrəsmi hərbi strukturun təməlini qoydular və sonradan Hızlı Reaksiya Qüvvələri adı ilə qanuniləşdirildilər.
Beləliklə, Sudan "hərbi korporatizasiya" dövrünə qədəm qoydu: yəni dövlətin zorakılıq üzərindəki inhisarı ordu ilə özəl silahlı qüvvələr arasında bölündü, bu qüvvələr isə iqtisadi müstəqillik qazandı.
Həmıdti təkcə komandan deyil, həm də sahibkardır. O, Al-Junaid şirkəti vasitəsilə Cəbel Amir yataqlarındakı qızıl hasilatına, BƏƏ-yə ixrac kanallarına və Xartum-Əbu-Dabi-Ncamena-Moskva xəttini birləşdirən kölgə maliyyə şəbəkələrinə nəzarət edir.
Burada "hakimiyyət sahibkarlığı" deyilən fenomen formalaşır: silahlı struktur korporasiyaya çevrilir, onun rəhbəri isə müharibənin CEO-su olur. Həmıdti "zorakılıq kapitalisti" adlandırılan bir fiqurdur - həm hərbi komandan, həm biznesmen, həm də xarici oyunçularla vasitəçi.
Mühəmməd Həmdan Daqlu (Həmıdti): dəvə karvanından hakimiyyət piramidasının zirvəsinə
Mühəmməd Həmdan Daqlunun, yəni Həmıdtinin adı bu gün Afrikanın yeni siyasi dövrü ilə assosiasiya olunur - elə bir dövr ki, burada hakimiyyət seçki səsləri və ya tank diviziyaları ilə deyil, qızıl, insanlar, silah və informasiya axınlarına kim nəzarət edir, onunla ölçülür.
XX əsrdə belə fiqurlara "hərbi başçı" və ya "sahə komandiri" deyirdilər. XXI əsrdə isə onlar artıq münaqişələrin sahibinə, zorakılıq korporasiyalarının menecerinə çevriliblər. Həmıdti bu modelin klassik nümunəsidir.
O, 1974-cü ildə Darfur bölgəsində, ərəb dilli rizeyqat tayfasının bir hissəsi olan Məharıya klanında dünyaya gəlib. Ailəsi əsasən dəvəçilik və Sudan, Liviya, Misir arasında karvan ticarəti ilə məşğul olurdu.
Həmıdti elə bir mühitdə böyüyüb ki, burada hakimiyyəti institutlar yox, klan və tayfa sədaqəti müəyyən edirdi. Təhsili bir neçə illik ibtidai məktəblə məhdudlaşıb. Amma Darfurda bu heç bir problem deyildi - burada dəyər diplomda yox, sözündə durmaqda, qorumaqda və lazım olanda intiqam almaqda idi.
1980-ci illərdə Məharıya klanı Çaddan Darfura köçəndə, artıq bölgədə üsyan qaynayırdı. Dövlət yox idi, silahlı dəstələr çoxalırdı, və kim zorakılığı təşkil edib təhlükəsizlik sata bilirdisə, o, güc sahibi olurdu.
Həmıdti əvvəlcə dəvə alverçisi idi, amma tez başa düşdü ki, təhlükəsizliyin mala çevrildiyi yerdə silah və sədaqət satmaq daha gəlirlidir.
2000-ci illərin əvvəllərində Darfur zorakılıq laboratoriyasına çevrilmişdi. 2003-cü ildə for, zaqava və masalit etnik qrupları ərəb hakimiyyətinə qarşı üsyan qaldıranda, Ömər əl-Bəşir rejimi cavab olaraq "cancavid" adlı cəza dəstələrini yaradıb gücləndirdi.
Həmıdti əmisi Cuma Daqlunun rəhbərliyi altında bu dəstələrə qoşuldu. Bir neçə il ərzində o, kiçik bir qrupun komandirindən onlarla dəstəni idarə edən müstəqil liderə çevrildi.
Cancavidlərin qəddarlığı tarixə düşdü - kütləvi qətllər, zorlamalar, kəndlərin yandırılması. ABŞ bunu Darfurda soyqırım kimi tanıdı, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi isə Bəşiri və bir sıra sahə komandirlərini ittiham etdi. Amma Həmıdti diqqətdən kənarda qaldı - o, hələ gənc idi, və iyerarxiyada kifayət qədər yuxarıda deyildi.
Bu təsadüf onun əsas şansı oldu. O, orada sağ qaldı, harada ki, digərlərini güllə yox, sanksiyalar və orderlər məhv etmişdi.
Həmıdti ağıllı, hiyləgər və son dərəcə praqmatik idi. Bir neçə dəfə Bəşirə qarşı üsyan qaldırıb öz adamlarına maaş, rütbə və vəzifə tələb etdi. Hər dəfə rejim geri çəkilirdi - çünki Həmıdti faydalı idi. Sadiqliyinin əvəzində o, öz qüvvələrinin leqallaşdırılmasına nail oldu: 2013-cü ildə Hızlı Reaksiya Qüvvələri (HRQ) yaradıldı, birbaşa prezidentə tabe edildi.
Formal olaraq HRQ milli təhlükəsizlik strukturunun bir hissəsi idi. Əslində isə bu, kontraktlar, ticarət və qızıl hasilatı hesabına maliyyələşən özəl ordu idi.
Bəşir düşünürdü ki, beləliklə ordunun qarşısında balans yaradır. Amma əslində o, öz əlləri ilə paralel bir dövlət yaratdı - öz kəşfiyyatı, iqtisadiyyatı, diplomatiyası və ideologiyası olan sistem.
HRQ sonrakı illərdə Nuba dağlarında üsyanların yatırılmasında, Sudan-Liviya sərhədinin qorunmasında və hətta ixrac missiyalarında iştirak etdi: minlərlə döyüşçü Yəmənə göndərildi və orada Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-nin koalisiyası tərkibində husilərə qarşı döyüşdü.
Beləcə, Həmıdti beynəlxalq "müqaviləli müharibə" sisteminə daxil oldu. Onun döyüşçüləri mala, özü isə Yaxın Şərq monarxiyaları, Rusiya və Afrika arasında vasitəçiyə çevrildi.
Onun imperiyasının açarı - qızıldır.
Darfur, xüsusilə Cəbel Amir bölgəsi, uzun illər tayfa silahlı qruplarının nəzarətində olan zəngin yataqlara malik idi. Həmıdti bu bölgəni ələ keçirdikdən sonra ailəsinə məxsus "Al Junaid" şirkətini qurdu və bu şirkət Sudanın ən böyük qızıl ixracatçısına çevrildi.
BƏƏ və Dubay vasitəsilə HRQ-nin qızılı leqallaşdırılır və dünya bazarlarına çıxarılır.
Beynəlxalq Valyuta Fondunun hesablamalarına görə, Sudan ildə təxminən 90 ton qızıl hasil edir, amma bunun yalnız üçdə biri rəsmi qeyd olunur. Qalan hissə "boz kanallarla", əsasən də Həmıdtiyə bağlı strukturlar vasitəsilə çıxarılır.
Bu gəlirlər HRQ-nin ordusunun saxlanmasına, texnika və dron alınmasına, həmçinin siyasi infrastrukturun - telekanalların, QHT-lərin, loyallığı satın alınmış jurnalistlərin və vasitəçilərin maliyyələşdirilməsinə yönəldilir.
Beləliklə, Həmıdti təkcə hərbi qruplaşma deyil, pulun hakimiyyətə, hakimiyyətin isə kapitala çevrildiyi qapalı iqtisadi sistem qurdu.
Paralel iqtisadiyyat və xarici oyunçular: Sudan geoiqtisadi düyün kimi
Sudandakı qarşıdurma sadəcə hakimiyyət uğrunda mübarizə deyil - bu, iki iqtisadi modelin toqquşmasıdır. Ordu klassik dövlət mexanizmlərinə - büdcə, hərbi bürokratiya və dövlətə bağlı müəssisələr şəbəkəsinə söykənir. Hızlı Reaksiya Qüvvələri (HRQ) isə qızıl yataqları, logistika marşrutları və miqrasiya axınlarını idarə edən hibrid iqtisadi sistem üzərində qurulub.
2023-2025-ci illərdə Sudan Afrikada "kölgə qloballaşmasının" əsas halqasına çevrilib. Burada qızıl sanksiyaları və siyasi təzyiqləri dolanmaq üçün universal alət rolunu oynayır. BVF-nin məlumatına görə, 2021-2024-cü illər arasında Sudanın qızıl ixracı 45 faiz artıb, amma dövlət büdcəsinin gəlirləri yerində sayır. Fərq - "itmiş qızıl"dır, yəni HRQ və onun xarici tərəfdaşlarının nəzarətindəki qeyri-rəsmi kanallarla çıxarılan sərvət.
Bu sxemdə ən çox qazanan BƏƏ-dir. Dubaydakı ticarət şirkətləri vasitəsilə Sudan, Çad və Mərkəzi Afrika Respublikasından gələn "boz qızılı" leqallaşdırır. Əmirliklər eyni vaxtda iki rol oynayır - bir tərəfdən BMT-nin humanitar missiyalarını maliyyələşdirir, digər tərəfdən isə HRQ-yə bağlı strukturlara texnika, dron və yanacaq tədarük edir.
Rusiya və onun özəl hərbi şirkəti "Vaqner" Sudanın iqtisadiyyatının militarizasiyasına ayrıca qatqı verib. Əvəz çox sadə idi: təhlükəsizlik əvəzində resurslar. Sudan Moskva üçün təkcə qızıl mənbəyi yox, həm də Qırmızı dənizdə təsir zonası oldu - burada Rusiya Port-Sudan bazasını qurmaq niyyətindədir.
Bu mənada müasir Sudan artıq təkcə daxili böhran deyil, ərəb monarxiyalarının, Rusiyanın, Qərbin və Afrika dövlətlərinin kəsişdiyi geoiqtisadi interfeysə çevrilib. Hər tərəf Sudanı özünə görə dəyərləndirir: kimisi xammal bazası, kimisi strateji körpü, kimisi isə miqrasiya dalğalarına qarşı bufer kimi görür.
Sudan bu gün təkcə növbəti "vətəndaş müharibəsi" deyil - bu, dövlətçiliyin dağılması üzrə siyasi-iqtisadiyyat dərsliyidir. Burada hakimiyyət vertikali kvaziautonom klasterlərə parçalanıb və onlar maddi-mənəvi axınlara nəzarət edirlər: qızıl, yanacaq, sərhəd logistikasının koridorları, miqrasiya, informasiya və zorakılıq xidmətləri.
HRQ-nin El-Faşiri ələ keçirməsi artıq dönməz mərhələ idi: müharibənin məntiqi dəyişdi. Burada indi hüquqi suverenlik yox, axınları nəzarətə götürüb gəlirə çevirmək qabiliyyəti müəyyənedici amildir. Sudan Afrikanın "anomaliyası" deyil, XXI əsrin cəmlənmiş mənzərəsidir - burada klassik institutlar "zorakılıq sahibkarlığı" şəbəkələri qarşısında uduzur.
Artıq sual "kim qalib gələcək?" yox, "bu müharibə iqtisadi mühərrik işlədiyi müddətcə dayandırıla bilərmi?"dir. Klassik diplomatiya alətləri burada işləmir: onlar siyasi güzəştlər təklif edir, halbuki müharibə artıq sürətli nağd axınlara söykənir, yəni büdcə mexanizmlərini çoxdan ötüb.
Müharibə iqtisadiyyatı: qızıl yanacaq kimi, logistika strategiya kimi, zorakılıq xidmət kimi
Bugünkü Sudan "qızıl-logistika-zorakılıq" üçbucağı üzərində dayanır. Qızıl müharibənin valyutasına çevrilib - daşınması asandır, təmizləmə və ticarət mərkəzlərində asanlıqla leqallaşdırılır, rəsmi hasilatla faktiki hasilat arasındakı fərq isə əlavə gəlir yaradır. Bu gəlirdən silah alınır, döyüşçülər tutulur, siyasi razılaşmalar maliyyələşdirilir.
Logistika yalnız metalların deyil, həm də iki məqsədli malların - yanacaqdan tutmuş dron ehtiyat hissələrinə qədər - daşınmasını təmin edir. Zorakılıq isə artıq "təhlükəsizlik xidməti"nə çevrilib: karvanların qorunması, humanitar yüklərin müşayiəti, bazar və anbarlara nəzarət "təhlükəsizlik haqqı" adı altında monetizasiya olunur.
HRQ modelinin üstünlüyü onun elastikliyindədir. Sanksiyalar və diplomatik təzyiqlər altında belə, onların sərhədlərarası kanalları ordunun bürokratik mexanizmlərindən çox daha sürətlə nağd axın yaradır. Buna görə də HRQ heç vaxt uzunmüddətli atəşkəsdə maraqlı deyil - hər bir fasilə gəlir itkisi deməkdir.
El-Faşirdən sonrakı hərbi coğrafiya: düyünlər, koridorlar, zəif nöqtələr
El-Faşir ordunun Darfurda son böyük dayağı idi. Onun süqutu iki nəticə doğurdu. Birincisi, logistika baxımından - Nilin qərbindəki təminat yolları qırıldı və təşəbbüs Çad istiqamətinə, qərb aerodromlarına və anbarlara nəzarət edən qüvvələrə keçdi.
İkincisi, demoqrafik və humanitar təsir - kütləvi köçlər, zorakılıq, şəhər resurslarının "qeyri-rəsmi milliləşdirilməsi". Bu, klassik işğal deyil; bu, "qalalı təsir" effektidir - burada idarəetmə qorxu, qıtlıq və asılılıq üzərində saxlanılır.
Ordu ağır texnika üstünlüyünə baxmayaraq, cəbhəni uzatmağa məcburdur: ölkənin şərq hissəsini, Port-Sudanla əlaqələri və Kordofan kimi zəif bölgələri qorumağa çalışır. Hər bir dron zərbəsi və ya hücum əslində ticarət yolları və bazarlar uğrunda iqtisadi mübarizənin parçasıdır.
Humanitar sistemin məcburi təhrif olunması: axınların funksiyası kimi fəlakət
Sudandakı humanitar böhran bu gün dünyada ən böyükdür - ehtiyac, ölüm və əlçatmazlıq göstəricilərinə görə. Millyonlarla insanın məcburi miqrasiyası yeni bir "fəlakət iqtisadiyyatı" formalaşdırıb. Humanitar koridorlara və anbarlara nəzarət istənilən silahlı qüvvə üçün təsir alətidir: karvan müşayiəti, "keçid haqqı", müsadirə, satış və yenidən satış.
Nə qədər çox qıtlıq varsa, bir o qədər yüksək marja yaranır. Sistem öz-özünü bəsləyir: müharibə qıtlıq yaradır, qıtlıq pul gətirir, pul isə müharibəni davam etdirmək üçün stimul olur.
Ona görə də "humanitar pəncərələr" nadir hallarda strateji nəticə verir. Onlar anlıq rahatlıq gətirsə də, stimullar sistemini dəyişmir. Çünki hər sabit atəşkəs həmin kanalların gəlirini kəsir və bu, həmin qüvvələr üçün risk deməkdir.
Danışıqlar və onların hədləri
Klassik sülh danışıqları - qüvvələrin ayrılması, amnistiya paketləri, çərçivə sazişləri - Sudan reallığında işləmir. Müharibəni indi yalnız siyasi səbəblər yox, maliyyə infrastrukturu da saxlayır. Büdcə və beynəlxalq yardımlar bu fonda rəqabət aparmır - HRQ-nin "nağd diplomatiyası" daha çevik, daha sürətlidir.
Bu səbəbdən də Fars körfəzi vasitəçilərinin rolu, "neytral" danışıqlar platformaları və Qırmızı dənizdəki liman layihələri ətrafında gərginlik yaranır.
Əsas problem ondadır ki, təhlükəsizlik və iqtisadiyyat süni şəkildə ayrılır. Əgər danışıqlar yalnız atəşkəslə məhdudlaşır, amma qızılın və humanitar axınların monetizasiya sxemlərinə toxunmur - belə razılaşmalar istər-istəməz dağılır.
2025-2027 ssenari pəncərəsi: dörd trayektoriya
Parahərbi rejimin bərkiməsi. HRQ ölkənin qərbini və əsas qızıl düyünlərini əlində saxlayır, sərt giriş-çıxış qaydaları olan şəhər anklavları formalaşdırır. Humanitar yardım pullu xidmət kimi keçirilir. Qızıl ticarətinə xarici təzyiq parçalı və yarımçıq qalsa, ehtimal yüksəkdir.
Ordunun hərbi rekonkistası. Aviasiyanın gücləndirilməsi, koridorların kəsilməsi və HRQ elitalarında parçalanma fonunda ordu Darfurun bir hissəsini geri ala bilər. Amma mülki əhali üçün xərclər kəskin artacaq, müharibə rentası isə lokal atəşkəsləri sabotaj etməyə davam edəcək.
Balkanlaşma və de-fakto federallaşma. Vahid siyasi vertikalsız, enerji, ərzaq və logistika üzrə seqmentli sazişlərlə idarə olunan muxtariyyət mozaikası. Risk odur ki, münaqişə zonalarından ixrac leqallaşır, amma cinayətlərə görə hesabatlılıq yaranmır.
Böyük sövdələşmə. Paket həll: seçilmiş şəhərlərin demilitarizasiyası, beynəlxalq monitorinq, qızılın mənşəyinin sertifikatlaşdırılması, gəlirlər üçün eskrou kanalları, ağır zorakılıq epizodlarına görə komandirlərin şəxsi məsuliyyəti. Çətindir, yavaşdır, populyar deyil, amma müharibəni reproduksiya rejimindən tükənmə rejiminə keçirmək üçün yeganə real şansdır.
Hüquq və məsuliyyət: cinayət və maliyyə trekləri
Bir xətt üzrə hərbi cinayətlərin, insanlığa qarşı cinayətlərin, kütləvi zorakılıq və yoxa çıxma epizodlarının sənədləşdirilməsi və araşdırılması gedir. Digər xətt isə maliyyə izinə nəzarətdir. "Boz qızılı" leqallaşdıran şəbəkələrə qarşı dəqiq, ünvanlı tədbirlər və ticarət-rafinaj hublarında xarici audit tətbiq olunmadan hüquqi məsuliyyət simvolik qalacaq. Şəxsi sanksiyalar, əməliyyat qadağaları, aktivlərin dondurulması və nəzarətli lisenziyalar "milliyyətə" görə deyil, konkret hüquqi şəxslərə, marşrutlara və xammal partiyalarına tətbiq edilməlidir.
Ayrı bir düyün humanitar koridorlardır. Anbarlara çıxış, kolonların telemetriyası, xarici monitorinq və tədarüklərin sığortası yalnız paketdə işləyir. Koridor bir əmrlə bağlana bilirsə, o, reket alətinə çevriləcək. Koridor müstəqil müşahidəçilərə və maliyyə zəmanətlərinə bağlananda, onun ələ keçirilməsinin qiyməti kəskin artır.
Regional təhlükəsizlik: Qırmızı dəniz, Sahel, Şərqi Afrika
Sudan üç konturun kəsişməsindədir. Qırmızı dənizdə limanlar və potensial bazalar uğrunda rəqabət gedir, hər bir investor minimal proqnozlaşdırıla bilən qaydalar və sığortalana bilən marşrutlar tələb edir. Saheldə transafrika daşımalar, ticarət və muzdluluq zəncirləri var ki, Darfur həm tranzit, həm də mənbə rolunu oynayır. Şərqdə isə Misir, Cənubi Sudan və Uqandaya yönələn köç axınları qeyri-rəsmi logistika və kriminal mühafizə bazarlarını böyüdür. Qızıl və humanitar marşrutlar ətrafında şəffaflıqdan ibarət sanitar kəmər olmadan region uzunömürlü qeyri-leqal iqtisadiyyat əldə edəcək və bu, istənilən siyasi sazişi üstələyə biləcək.
Çıxış arxitekturası: minimal zəruri alətlər dəsti
Mənşə sertifikatlaşdırılması. "Münaqişə qızılı 2.0" rejimi lazımdır: mədən və marşrut reyestri, xarici audit, ödəniş sistemlərinə bağlama, rafinə və treydinq hublarında nəzarət. Prinsip bəsitdir: şəffaflıq yoxdursa, bazara çıxış da yoxdur.
Maliyyə koridorları. Leqal ixracdan gəlirlər üçün eskrou hesabları, məcburi ayırmalarla humanitar fonda və kommunal infrastruktur fonduna yönləndirmə. Təchizatçılara ödənişlər yalnız koridor prosedurlarına əməl edildikdə və monitorinqə giriş təmin olunduqda həyata keçirilməlidir.
Şəhər sazişləri. Yüksək riskli şəhərlərdə kommunal infrastrukturun - su, elektrik, səhiyyə - xarici müşahidə altında neytrallaşdırılması. Silahı təhvil vermək və qarışıq patrullarda işləmək şərti ilə yüngül cinayətlərə qismən amnistiya. Ağır cinayətlər amnistiya kənarında qalır.
Təhlükəsizlik sektorunun islahı. Məhdud kontingentin mərhələli şəkildə qarışıq strukturlara inteqrasiyası və bunun paralelində araşdırmalarda adı keçən komandirlərin şəxsi məsuliyyəti. Əks halda, kosmetik təmir alınar, institut quruculuğu yox.
Xarici oyunçuların rolları: rəqabətdən şərti əməkdaşlığa
Fars körfəzi ölkələrinin elə rıçaqları var ki, ya "boz leqallaşdırmanı" davam etdirə, ya da sərt komplayens standartları tətbiq edə bilərlər. Onların iqtisadi marağı proqnozlaşdırılan qaydalar və sığortalanan dəniz marşrutlarıdır, bu da deeskalasiya hədəfi ilə üst-üstə düşür. Qərb və beynəlxalq maliyyə institutları humanitar büdcələri gücləndirə bilər, ancaq mütləq axınlara nəzarət mexanizmlərinə söykənməlidir, əks halda bu, müharibənin subsidiya edilməsidir. Afrika regional strukturları sərhəd şəffaflığını və yüklərin rəqəmsal uçotunu birgə qurmaqda güclüdür. İnformasiya sektoru - media və hüquq müdafiəçiləri - hesabatlılıq təzyiqini saxlayır, gizlilikdən gələn əlavə gəliri azaldır.
Sudanın dağılma trayektoriyasından çıxışı müharibənin iqtisadi stimullarını yenidən qurmadan mümkün deyil. Yalnız siyasi razılaşmalarla məhdudlaşan istənilən konstruksiya "boz qızıl" axınları və humanitar logistika rentası tərəfindən yuyulub gedəcək. Real pəncərə üç tədbirin paketindədir: metallara sərt mənşə sertifikatlaşdırması, xarici monitorinqlə maliyyə koridorları və şəhər sazişləri üzərindən mərhələli siyasi inteqrasiya. Bu, nə sürətli sülhdür, nə də möhtəşəm memarlıq. Bu, minimal yetərli dayanıqlıqdır və institutlaşma prosesini başlamağa yeganə şansdır.
Sudan qlobal həssaslığın konsentratı kimi
Sudan göstərdi ki, açar iqtisadi zəncirlər ictimai qaydalardan çıxanda klassik dövlətçilik necə sürətlə zorakılıq bazarına yer verir. Qalib institutların formal sahibi deyil, axınları idarə edib qıtlığı rentaya çevirə bilən tərəf olur. Deməli, sabitləşdirmə alətləri yuxarıdan yox, həmin axınların məcrası boyunca hərəkət etməlidir: sertifikatlaşdırma, audit, sığorta və monitorinq. Bu, romantik diplomatiya və ya parlaq sammitlər deyil. Bu, usta əl işi, texniki və bəzən yorucu prosesdir, amma məhz bu proses müharibənin reproduksiyasını dayandırıb Sudana yenidən dövlət, yoxsa bazar olma seçimini qaytara bilər.
