Hər bir ölkə kimi iqtisadiyyatı sənaye və istehsala əsaslanan Türkiyədə son dövrdə bu sahədə vəziyyət çox acınacaqlı hal alır. Artan xərclər səbəbindən xüsusən tekstil, mebel və ayaqqabı sektorunda istehsalçılar fabriklərini kütləvi şəkildə xaricə köçürür. Bu ilin əvvəlindən təkcə tekstil sahəsində fəaliyyət göstərən 160 fabrik tırlar və gəmilərlə xaricə köçürülüb.
Fabriklər əsasən vergi və işçi xərclərinin aşağı olduğu Misir, Mərakeş, Banqladeş və Tunisə köçürülür. Köçürmə xərcləri yüksək (2-2,5 milyon TL) olsa da istehsalçılar bu addımı atmağa hazırdırlar. Onlar istehsalda itki və işsizlik problemi təhlükəsi səbəbindən həyəcan təbili çalır.
“Biz bu sənayesizləşmə prosesinə dərhal son qoymalı və istehsal iqtisadiyyatına qayıtmalıyıq”, Ankara Sənaye Palatasının İdarə heyətinin sədri Seyid Ardıç sözügedən mənfi tendensiyaya münasibət bildirərkən deyib.
Globalinfo.az türkiyəli iqtisadçı ekspert, İzmir Bakırçay Universitetinin və Yohannesburq Universitetinin dosenti Dr. Sezer Bozkuş Kahyaoğludan bununla bağlı müsahibə alıb. Həmin müsahibəni təqdim edirik:
– Sezer xanım, Türkiyədə xüsusilə tekstil sahəsində yaranmış böhranlı vəziyyəti aradan qaldırmaq istiqamətində dövlət hansı tədbirlər görür? Yoxsa, beynəlxalq arenada Türkiyə üçün müəyyən edilmiş rol dəyişib? Problemin həlli necə mümkündür?
– Tekstil sektorunda gedən proseslər narahatlıqla qarşılansa da, bu proses ölkələrin inkişafında baş verən əhəmiyyətli dəyişiklikdir. Burada daha çox əmək tələb edən tekstil istehsalçıları ölkə seçimlərini xərclərə əsasən edirlər. Bazar yaxınlığı, bazar ölçüsü və nəqliyyat meyarları nəzərə alınmaqla qərar qəbul edən menecerlərin və şirkətlərin seçimində Misir əhəmiyyətli üstünlüyünə malikdir. Türkiyənin Misirlə son dövrlər diplomatik əlaqələri və əməkdaşlığı da buna təsir göstərir. Bu məsələni Türkiyədən kapital axını kimi təsvir etmək və ya ifadə etmək çox da düzgün olmazdı. Çünki yeni formalaşan geosiyasi və geoiqtisadi şərtlər tekstildə də daha yüksək əlavə dəyərə malik və yeni məhsulların istehsalını zəruri edir. Bu proses öz növbəsində texnoloji alətləri ətraf mühit və kənar təsirlərdən qorumaq üçün hazırlanmış yeni texnoloji məhsulların istehsalını zəruri edir. Bundan əlavə, hərbi texnika və böyük orduların ehtiyac duyduğu xüsusi hazırlanmış tekstil məhsullarının istehsalı ön plana çıxacaq. Türkiyə bu yüksək dəyərli və əlavə dəyərə malik tekstil məhsullarına keçidi başlatmaq istiqamətində addım atmalıdır. Sektordakı bu dəyişiklik işçi qüvvəsinin yenidən hazırlanmasından və onların daha yüksək əmək haqqı ilə bu sektorlara keçməsindən asılıdır və bu proses zamanı iş yerlərini dəyişdirməyə məcbur olanların itkilərini kompensasiya edir. Tekstil sektorundakı bu proses Türkiyə iqtisadiyyatında məşğulluğa göstərəcəyi təsir baxımından qiymətləndirilir. Qeyd etdiyim kimi, məşğulluq sahəsi yeni sektorlar üçün insan resursu istiqamətində sürətlə inkişaf etdirilməlidir. Buna görə də, daha yüksək əlavə dəyərə malik məhsul çeşidinə keçidin qaçılmaz bir proses olduğu qənaətinə gəlmək olar. Bu yeni mühitə uyğunlaşa, bu dəyişikliyi tətbiq edə və idarə edə bilənlər uğur qazanacaq.
Dr. Sezer Bozkuş Kahyaoğlu
– Azərbaycan geyim mallarının böyük bir qismini Türkiyədən idxal edir. Türkiyədə tekstil sənayesindəki durğunluq ixracata necə təsir edəcək?
– Türkiyədəki bu transformasiya Türk dünyası, xüsusən də can Azərbaycan üçün hərbi ləvazimatların istehsalı və zəruri təhlükəsizlik tədbirləri baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. NATO və alyans ölkələrində hərbi tekstil məhsullarına artan tələbat bu məhsulların istehsalını zəruri etmişdir. Türk dövlətləri, Türkiyə və Azərbaycan, bu sahədə strateji əməkdaşlıq qurmalı və xərcləri nəzərə alaraq təchizat zəncirləri yaratmalıdırlar. Genişmiqyaslı istehsal strukturunun yaradılması üçün hazırlıqlar görülməlidir. Burada təqdim olunan məlumatlar kontekstində, prosesin Türkiyə və Azərbaycan üçün qısamüddətli mənfi aspektləri üstələyən orta və uzunmüddətli perspektivdə əhəmiyyətli üstünlüklər və imkanlar təklif etdiyini nəzərdən qaçırmaq olmaz. Əsas məsələ prosesin idarə olunmasıdır və bu proses sürətli qərar qəbuletmə ilə dəstəklənməlidir.
– Ancaq problemin miqyası yalnız tekstil sənayesini əhatə etmir. Məsələn, mebel və ayaqqabı sektorunda eyni şəkildə çıxılmaz vəziyyətin yarandığı deyilir. Türk lirəsinin kəskin devalvasiyası ilə müşayiət olunan iqtisadi böhranın pik həddə çatdığı indiki dövrdə bütün növ istehlak mallarında, daşınmaz əmlak, kirayə evlər, xidmət sahəsi və digərlərində sürətli bahalaşma davam edir. Bəzi siyasi şərhçilər Türkiyədəki iqtisadi böhranda xarici qüvvələrin rolu olduğunu iddia edir. Bəzilərinə görə isə Türkiyədə yaşayış koronavirus pandemiyası nəticəsində yaranan böhranlı vəziyyətə qədər normal olub. O zaman Türkiyəni birdən-birə bu nöqtəyə gətirən nə oldu?
– Türkiyə açıq iqtisadiyyata malikdir və indi dünyada çox qarmaqarışıqlıq var, ona görə də biz təsirə məruz qalırıq. Ölkəmiz və bütün türk dünyası buna görə risk altındadır. Çox diqqətli olmalı və qüvvələrimizi birləşdirməliyik. COVİD süni intellektlə rəqəmsal transformasiyanı sürətləndirdi. Buna uyğunlaşmalı və innovasiyaları izləməliyik. Universitetlər arasında əməkdaşlıq bu baxımdan çox vacibdir və cümə günü türk ölkələrindən ekspertlərlə “Türk dünyası daxilində əməkdaşlığı necə inkişaf etdirməliyik?” mövzusunda onlayn sessiyada bu məsələləri müzakirə edəcəyik.
