Cari ilin ilk doqquz ayı ərzində Azərbaycana sığınacaq axtaran və qaçqın statusu ilə müraciət edən şəxslərin sayında artım qeydə alınıb. Rəsmi məlumatlara əsasən, bu dövrdə 61 nəfər sığınacaq almaq üçün ölkəyə gəlib ki, bu da ötən ilin eyni ayları ilə müqayisədə 8,8 faiz çoxdur. Eyni zamanda, "Qaçqın Konvensiyası"na əsasən, hüquqi status qazanan 293 nəfərin qeydə alınması 33,2 faizlik yüksəliş deməkdir. Bununla yanaşı, vətəndaşlığı olmayan şəxslərin sayında azalma müşahidə edilib, belə ki, bu kateqoriyaya aid olanların sayı 29,4 faiz azalıb.
Azərbaycanın qaçqın və miqrasiya dinamikası son illər regional proseslərin təsiri ilə fərqli istiqamətdə formalaşır. Mərkəzi Asiya, Yaxın Şərq və Afrika kimi bölgələrdə baş verən silahlı toqquşmalar, siyasi qeyri-sabitlik və iqtisadi çətinliklər insanların yeni yaşayış yerləri axtarmasına səbəb olur. Bu proseslər fonunda Azərbaycan təkcə tranzit məkan deyil, eyni zamanda sığınacaq və müvəqqəti məskunlaşma nöqtəsinə çevrilir. Ölkənin geostrateji mövqeyi, təhlükəsizlik mühiti və sosial sabitlik səviyyəsi onu regionda daha cəlbedici istiqamət kimi təqdim edir.
Qaçqın və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin sayında baş verən dəyişikliklər həm hüquqi, həm sosial, həm də iqtisadi aspektlərdən qiymətləndirilməlidir. Artım dinamikası bir tərəfdən beynəlxalq proseslərin nəticəsi olsa da, digər tərəfdən Azərbaycanın miqrasiya idarəçiliyində tətbiq etdiyi struktur islahatların və humanitar siyasətin nəticəsi kimi görünür. Xüsusilə, BMT Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı ilə əməkdaşlıq, qaçqınların hüquqlarının qorunması və sosial inteqrasiya mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi bu istiqamətdə mühüm addımlar sayılır. Bununla yanaşı, vətəndaşlığı olmayan şəxslərin sayında azalma onların hüquqi statuslarının tənzimlənməsi prosesinin sürətlənməsi ilə də əlaqədar ola bilər.
Qlobal kontekstdə isə müşahidə olunan artım tendensiyası ümumi miqrasiya axınlarının dəyişən strukturuna uyğundur. BMT-nin məlumatlarına görə, dünyada məcburi köçkünlərin və qaçqınların sayı son on ildə iki dəfədən çox artıb. Bu, həm siyasi qarşıdurmaların çoxalması, həm də iqlim dəyişikliyinin yaratdığı sosial təsirlərlə izah olunur. Belə şəraitdə ölkələrin adaptasiya imkanları və miqrantların inteqrasiyasına yönəlik siyasətləri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan bu istiqamətdə balanslı və institusional yanaşma nümayiş etdirərək, həm beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirir, həm də sosial sabitliyi qorumağa çalışır.
Miqrasiya axınlarının idarə olunmasında əsas məqsəd yalnız humanitar məsuliyyətin icrası deyil, həm də sosial-iqtisadi balansın qorunmasıdır. Qaçqınların və sığınacaq axtaranların sayının artması sosial xidmətlərə əlavə yük yaratsa da, bu proses uzunmüddətli perspektivdə əmək bazarının diversifikasiyasına, müəyyən ixtisas sahələrində işçi qüvvəsinin təmininə də töhfə verə bilər. Lakin bu potensial yalnız adaptasiya proqramlarının effektiv icrası və sosial inteqrasiya mexanizmlərinin gücləndirilməsi ilə reallaşa bilər.
Mövcud tendensiyalar göstərir ki, Azərbaycan regional humanitar siyasətdə daha aktiv rol oynamağa doğru gedir. Bu istiqamətdə həm hüquqi baza, həm də institusional potensialın artırılması ölkənin beynəlxalq imicinə müsbət təsir edir. Qaçqınların qəbulu və müdafiəsi üzrə şəffaf mexanizmlər, beynəlxalq təşkilatlarla koordinasiyanın gücləndirilməsi, miqrasiya statistikasının daha sistemli izlənməsi bu siyasətin davamlılığını təmin edən əsas faktorlardandır. Statistik göstəricilərdə müşahidə olunan dəyişikliklər təkcə miqrasiya axınlarının həcmini deyil, həm də idarəetmənin keyfiyyətini əks etdirir.
