Mürəkkəb geosiyasi dəyişikliklərin və artan təhlükəsizlik təhdidlərinin olduğu bir dünyada regional əməkdaşlıq, həmrəylik və dövlətlər arasında qarşılıqlı etibarlı tərəfdaşlıq hər bir dövlətin davamlı inkişafı üçün vacib amilə çevrilir.
Bu mənada Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) fəaliyyəti təkcə tarixi və mədəni birliyin təmin edilməsində deyil, həm də siyasi və iqtisadi inteqrasiyada böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu təşkilat qısa müddətdə sürətlə inkişaf edən nüfuzlu beynəlxalq strukturlardan birinə çevrilib. Türk ölkələri arasında yüksək səviyyəli siyasi dialoqlar daha da aktivləşir və qarşılıqlı etimad güclənir. Eyni zamanda, praktik tərəfdaşlıq layihələri və humanitar proqramlar fəal şəkildə həyata keçirilir.
Təşkilatın inkişaf mərhələlərini şərti olaraq üç mərhələyə bölmək olar.
Birincisi, Özbəkistan müstəqillik qazandıqda, 1992-ci ildə Türkiyənin Ankara şəhərində keçirilən Türkdilli ölkələrin zirvə toplantısı ilə başladı. Bu dövrdə 2009-cu ilə qədər dövlət başçıları səviyyəsində zirvə görüşləri keçirilib.
İkinci mərhələ 3 oktyabr 2009-cu ildə Naxçıvanda Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının yaradılması haqqında sazişin imzalanması ilə başlayıb. Bu tarix təşkilatın rəsmi təsis günü kimi təyin edilib və hər il bayram kimi qeyd olunur.
Üçüncü mərhələ 11-12 noyabr 2021-ci il tarixlərində Türkiyənin İstanbul şəhərində keçirilən zirvə görüşü ilə başlayıb. Zirvə görüşündə Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının adı dəyişdirilərək Türk Dövlətləri Təşkilatı adlandırılıb. Bu dəyişiklik təşkilat üzvlərinin ciddi məqsədlərini və uzunmüddətli planlarını əks etdirib.
Zirvə görüşündə 10-dan çox mühüm sənəd - yekun bəyannamə, "Türk Dünyası Vizyonu - 2040" proqram sənədi və digər qərarlar imzalanıb. Bu, təşkilatın imkanlarını genişləndirib və onun siyasi və hüquqi əsaslarını möhkəmləndirib.
2021-ci ildən başlayaraq 12 noyabr xalqlarımız arasında dostluq və həmrəyliyin simvolu kimi qeyd olunur. Prezident Şavkat Mirziyoyevin rəhbərliyi altında Özbəkistan təşkilatın fəaliyyətində fəal iştirak edir və praktik əməkdaşlıq sahələrini genişləndirməklə türk dünyasının birliyini gücləndirir.
Türk dünyasının birliyi bizim ortaq gələcəyimizdir, sülh və inkişaf üçün möhkəm təməldir. 2021-ci ildə qəbul edilmiş yeni Nizamnaməyə uyğun olaraq, təşkilatın fəaliyyəti siyasi, iqtisadi və mənəvi sahələri əhatə etməyə yönəlmişdi.
Özbəkistanın 2019-cu ildə Türk Dövlətləri Təşkilatına tamhüquqlu üzvlüyü türk dünyasında siyasi tarazlığın möhkəmləndirilməsi, iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi və mədəni birliyin inkişafında mühüm addım oldu.
Prezident Şavkat Mirziyoyevin təşkilatın zirvə görüşlərində fəal iştirakı, həmrəylik siyasətinin təşəbbüskarlığı və təşviqi türk dövlətləri arasında əməkdaşlığı yeni səviyyəyə qaldırdı.
Dövlətimizin başçısının "Yeni Özbəkistan - yenilənmiş türk dünyası ilə birlikdə" prinsipi sözdə deyil, əməldə özünü göstərir. Bu gün Özbəkistan türk ölkələri ilə ticarət, sənaye, nəqliyyat, təhsil və mədəniyyət sahələrində geniş əməkdaşlıq qurub.
Prezidentin təşəbbüsləri nəticəsində Türk Dünyasının fəaliyyəti yeni məzmunla zənginləşib. Xüsusilə, dövlətlər arasında siyasi və mənəvi birliyin hüquqi əsasını möhkəmləndirən “Türk Dünyası Xartiyası” qəbul edilib. Türk İnvestisiya Fondu da yaradılıb, “Türk-Ticarət” onlayn platforması hazırlanıb və nəqliyyat və logistika sektorunda inteqrasiya proqramları işə salınıb.
Türk Dünyası gənclərinə dəstək məqsədilə Özbəkistanda Türk Dünyasının Yaradıcı Gənclər Mərkəzi yaradılır. Həmçinin, gənclər arasında bilik və innovasiya sahəsində əməkdaşlıq fəal şəkildə davam edir.
7 oktyabr 2025-ci ildə Azərbaycanın Qəbələ şəhərində keçirilən Türk Dünyası Zirvə Toplantısı “Regional Sülh və Təhlükəsizlik” mövzusunda keçirilib. Prezident Şavkat Mirziyoyevin çıxışında bütün Türk Dünyasının gələcək istiqamətləri müəyyən edilib.
Dövlət başçısı 2030-cu ilə qədər Türk Dünyasının inkişafı üçün strategiya və onun həyata keçirilməsi üçün “yol xəritəsi” hazırlamağı təklif edib. O, həmçinin təhsil və elm sahəsində əməkdaşlığın “Cahilliyə qarşı maarifləndirmə” prinsipi əsasında yeni səviyyəyə qaldırılmasının vacibliyini vurğulayıb.
2025-2026-cı illərdə Özbəkistan Türk Universitetləri Birliyinə sədrlik edəcək. Bu çərçivədə ölkəmizdə "Türk Elmi və İnnovasiya Günləri" keçiriləcək.
Bu ilin 15 oktyabrında Daşkənddə keçirilən Türk Universitetləri Birliyinin VIII Baş Assambleyası təhsil və elm sahəsində yeni perspektivli layihələrin başlanması üçün mühüm addım oldu.
Prezident Mirziyoyev Qəbələ sammitində ölkəmizdə Türk Dövlətlərinin Beynəlxalq Universitetinin yaradıldığını elan etdi. Universitetin bazasında birgə elmi tədqiqatları dəstəkləmək üçün proqram hazırlamaq təklifi irəli sürüldü.
Gənclər arasında yad və dağıdıcı ideyaların yayılmasının qarşısını almaq üçün türk dövlətləri məkanında ekstremizm və radikalizmə qarşı Fəaliyyət Planının qəbul edilməsi təklifi irəli sürüldü.
Özbəkistan Beynəlxalq İslam Araşdırmaları Akademiyası elm və təhsil sahəsində aparıcı qurum olaraq türk ölkələri ilə əlaqələrin inkişafına, ortaq dəyərlərin və gənclərin zehnində qardaşlıq hissinin möhkəmləndirilməsinə fəal töhfə verir.
23 oktyabrda Akademiyada “Türkdilli Ölkələrin Fəlsəfəsi, Mədəniyyəti və Əlaqələri: Tarix, Bu Gün və Gələcək” mövzusunda VI Beynəlxalq Simpozium keçirildi. Tədbirdə Türkiyə, İsveç, Malayziya, Qazaxıstan və Qırğızıstandan aparıcı alimlər və tələbələr iştirak etdilər.
Türk ölkələrinin əməkdaşlığı sadəcə siyasi və ya iqtisadi birlik deyil, mənəviyyat, maarifçilik və dostluq prinsiplərinə əsaslanan universal bir hərəkatdır.
İslam təlimlərində elm və qardaşlıq ideyaları prioritet yer tutur. Buna görə də türk dünyasının birliyinin elmi və mənəvi əsası bilik, mədəniyyət və tolerantlıqdır.
Müzəffər Kamilov,
Özbəkistan Beynəlxalq İslam Araşdırmaları Akademiyasının rektoru,
İSESKO İcraiyyə Şurasının üzvü
