İki yeni hesabat qlobal temperatur artımının məhdudlaşdırılması ilə bağlı öhdəliklərin yerinə yetirilmədiyini, qazıntı yanacaq tullantılarının isə rekord səviyyələrə çatdığını göstərir. Mütəxəssislər bildirirlər ki, mövcud tendensiyalara əsasən, əsrin sonuna qədər dünyanın 2,6 dərəcə Selsi istiləşməsi proqnozlaşdırılır.
Dünya fəlakətli 2,6 dərəcə ssenariyə doğru gedir.
Climate Action Tracker-in hazırkı təhlilinə görə, CoP30 sammitindən əvvəl ölkələr tərəfindən təqdim edilən yeni milli töhfə bəyannamələri ardıcıl dördüncü ildir ki, təhlükəli istiləşmənin qarşısını almaq üçün kifayət qədər irəliləyiş əldə edə bilməyib. Bu o deməkdir ki, dünya sənayeləşmədən əvvəlki dövrlə müqayisədə 2,6 dərəcə artımla keçən ilki səviyyədə qalıb.
Paris Sazişinin həddi aşılmış kimi görünür.
Bu proqnoz bütün ölkələr tərəfindən razılaşdırılmış Paris Sazişində müəyyən edilmiş limitlərin açıq şəkildə pozulmasını təmsil edir. Alimlərin fikrincə, belə istiləşmə ekstremal hava hadisələri, quraqlıqlar və kənd təsərrüfatında böyük itkilərlə müşayiət olunan "fəlakətli bir dövr"ə yol açacaq.
Ayrı bir araşdırmada bildirilir ki, bu il qazıntı yanacaq tullantılarının təxminən 1 faiz artacağı və rekord səviyyədə ən yüksək səviyyəyə çatacağı gözlənilir. Son on ildə tullantılar əvvəlki onillikdə 2 faizlə müqayisədə ildə orta hesabla 0,8 faiz artıb. Bərpa olunan enerjinin qlobal miqyasda sürətlə tətbiqi enerji tələbatının artmasını ödəməyə yaxınlaşır, lakin hələ ki, onu tam üstələməyib.
“2,6 dərəcə Selsi qlobal fəlakətdir”
Climate Analytics şirkətinin baş direktoru Bill Hare bildirib ki, 2,6 dərəcə Selsi Sakit okean axınlarının dağılması, mərcan riflərinin yox olması, buz təbəqələrinin dönməz əriməsi və Amazon yağış meşələrinin savannaya çevrilməsi kimi kritik hədləri tetikleyebilir. Hare onu da qeyd edib ki, bu ssenari Avropa və Asiyada kənd təsərrüfatının sonuna və qitələrdə temperatur və rütubətin ölümcül artmasına səbəb ola bilər.
Sənaye inqilabından bəri dünya təxminən 1,3 dərəcə Selsi istiləşib. Hətta bu artım da fırtına, daşqın, yanğın və quraqlıq kimi fəlakətlərdə əhəmiyyətli dərəcədə artıma səbəb olub.
Yeni milli töhfə bəyannamələri kifayət deyil.
Paris Sazişinə əsasən, ölkələrdən emissiyaların azaldılması hədəflərini müntəzəm olaraq yeniləmələri tələb olunur. Lakin, Belémdə keçiriləcək Cop30 danışıqlarından əvvəl yalnız 100-ə yaxın ölkə yeni bəyannamələr təqdim edib. Lakin elan edilən hədəflər qlobal istiləşmənin qarşısını almaq üçün lazım olan azalmalara nail olmur.
Həm xalis sıfır öhdəlikləri, həm də milli töhfə planlarını nəzərə alan bir ssenaridə belə bir vəziyyət daha da pisləşmiş kimi görünür. Climate Action Tracker qlobal istiləşmə proqnozunu 2,1 dərəcədən 2,2 dərəcəyə qaldırıb, bunun qismən ABŞ-ın Paris Sazişindən çıxmasının təsiri ilə bağlı olduğunu bildirib.
ABŞ Prezidenti Donald Tramp iqlim böhranını "saxtakarlıq" adlandırıb və ölkəsində iqlim siyasətini geri çəkərkən neft və qaz hasilatını genişləndirməyə çağırıb. Bu il ABŞ-ın Cop30 sammitinə rəsmi nümayəndə heyəti göndərmədiyi ilk dəfədir.
Bərpa olunan enerji artır, lakin kifayət qədər sürətli deyil.
Mütəxəssislər bildirirlər ki, Paris Sazişindən əvvəl 2100-cü il üçün proqnozlaşdırılan 3,6 dərəcə Selsi istiləşməsi bu gün 2,6 dərəcə Selsiyə endirilib, çünki bərpa olunan enerji investisiyalarının sürətli artması və kömür istifadəsinin azalması müşahidə olunub. Lakin qlobal karbon büdcəsini qorumaq üçün tullantılar sürətlə azalmalıdır.
Qlobal Karbon Layihəsi (QKL) tərəfindən aparılan qiymətləndirmə göstərir ki, tullantılar 2025-ci ilə qədər təxminən 1 faiz artacaq. Hesabatda bəzi bölgələrdə tropik meşələrin artıq karbon uducusu olmadığı, əksinə atmosferə karbon buraxdığı aşkar edilib.
Qlobal Konsensusa Çağırış
G77 ölkələri və Çin CoP30-da qalıq yanacaqlardan uzaqlaşmaq üçün "ədalətli keçidi" dəstəkləmək üçün bir mexanizmin yaradılmasını tələb edirlər. Lakin bəzi inkişaf etmiş ölkələr bu prosesi dəstəkləmir və bir çox ölkə hələ də Braziliyanın meşələrin qırılması fonduna töhfə verməyib.
İclasda çıxış edən ABŞ-ın keçmiş vitse-prezidenti Al Qor iqlim böhranının hazırkı vəziyyətini "cəfəngiyat" adlandırıb. O, qeyd edib: "Əgər səmanı açıq kanalizasiya kimi istifadə etməyə davam etsək, adaptasiya ilə belə bəzi təsirləri idarə edə bilməyəcəyik."
"Əyrilər əyilə bilər, amma siyasət işləyir."
Şərqi İngiltərə Universitetinin professoru Korin Le Kver bərpa olunan enerji investisiyalarının tullantıların artmasını əhəmiyyətli dərəcədə yavaşlatdığını bildirərək əlavə etdi: "İqlim siyasətlərinin işlədiyini görürük. Bu əyrilər qlobal miqyasda əyilə bilər." Le Kver qeyd etdi ki, iqtisadiyyatları böyüyərkən tullantıları azalan ölkələrin sayı artmaqdadır və bu qrupa Avstraliya, İordaniya və Cənubi Koreya da qoşulur.
Hesabatda atmosferdəki CO2 səviyyəsinin 2025-ci ilə qədər 425 ppm-ə çatacağı proqnozlaşdırılır. Bu dəyər sənaye öncəsi dövrün 280 ppm səviyyəsindən xeyli yüksəkdir. Alimlərin fikrincə, təbii karbon uducuları azalmasaydı, bu səviyyə 8 ppm aşağı ola bilərdi.
Mütəxəssislər xüsusi olaraq vurğulayırlar ki, ölkələr CoP30 zamanı bərpa olunan enerji investisiyalarını sürətləndirməli və qalıq yanacaq istehsalından tədricən imtina üçün yol xəritəsi hazırlamalıdırlar.
