Son illərdə regional siyasətdə müşahidə edilən proseslər Cənubi Qafqazdan Mərkəzi Asiyaya qədər geniş coğrafiyada yeni geosiyasi reallığın formalaşdığını göstərir. Bu reallığın mühüm tərkib hissələrindən biri də Azərbaycanla Mərkəzi Asiya dövlətləri arasında əməkdaşlığın təkcə ikitərəfli münasibətlər çərçivəsindən çıxaraq vahid siyasi format səviyyəsinə yüksəlməsidir. Artıq bu əlaqələr tarixi-mədəni yaxınlıqdan daha geniş, daha funksional və daha strateji bir məzmuna malikdir.
Mərkəzi Asiya beşlikdən altılığa keçir
Uzun müddət Mərkəzi Asiya regionu beş ölkənin – Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Türkmənistan və Tacikistanın – adı ilə birlikdə çəkilirdi. Lakin bu gün regional inteqrasiya tamamilə yeni mərhələyə qədəm qoyur. Azərbaycan artıq faktiki olaraq Mərkəzi Asiyanın tərkib hissəsi kimi qəbul olunur və bu istiqamətdə keçirilən bütün təmaslarda tamhüquqlu iştirakçı statusu qazanır. Bu, sadəcə simvolik jest deyil, yeni bir siyasi xəritənin formalaşması deməkdir.
Azərbaycanın Mərkəzi Asiya platformasına daxil edilməsi həm tarixi-mədəni bağların təbii nəticəsidir, həm də son illər sürətlə inkişaf edən strateji əməkdaşlığın məntiqi davamıdır.
Tam hüquqlu iştirak: görüşlər, qərarlar, təşəbbüslər
Yeni mərhələdə Azərbaycan dövlət başçıları səviyyəsində keçirilən sammitlərdə, hökumətlərarası iclaslarda, nazirlər səviyyəsində müzakirə olunan formatlarda, dövlət və ictimai institutları birləşdirən platformalarda artıq daimi və tamhüquqlu iştirakçı olacaq.
Bu, Azərbaycanın yalnız müşahidəçi və ya tərəfdaş kimi deyil, məhz regional qərarların qəbulunda söz sahibi kimi çıxış etməsinə şərait yaradır. Söhbət həm siyasi koordinasiyadan, həm də iqtisadi, enerji, nəqliyyat və təhlükəsizlik vektorlarının birgə planlaşdırılmasından gedir.
Azərbaycanın rolu niyə xüsusi hesab olunur?
Azərbaycanın bu platformada xüsusi çəkisi bir neçə mühüm fakta əsaslanır:
1. Nəqliyyat və logistika mərkəzi. Orta Dəhliz Mərkəzi Asiyanı Avropa ilə birləşdirən ən qısa, ən təhlükəsiz və ən dayanıqlı marşrutdur. Bu dəhlizin onurğa xətti isə Azərbaycandır. Bakı–Tbilisi–Qars, Ələt Limanı, Transxəzər imkanları regionun ticarət əlaqələrini yeni mərhələyə daşıyır.
2. Enerji təhlükəsizliyində strateji qapı. Azərbaycan neft-qaz infrastrukturunu təkcə Qafqazın deyil, Mərkəzi Asiyanın da enerji potensialının dünya bazarlarına çıxması üçün açıq platformaya çevirib.
3. Humanitar və mədəni inteqrasiyanın təbii mərkəzi. Azərbaycan türk dünyasının mənəvi xəritəsində körpü rolunu oynayır. Dil, mədəniyyət, tarix və kimlik baxımından bu oxşarlıq siyasi əməkdaşlığı daha möhkəm edir.
Bu amillər Azərbaycanı Mərkəzi Asiya üçün təkcə tərəfdaş deyil, həm də strateji dayaq halına gətirir.
Bu inkişaf Cənubi Qafqazı inkar etmir
Azərbaycanın Mərkəzi Asiya formatının üzvünə çevrilməsi ölkəmizin Cənubi Qafqazdan uzaqlaşması kimi qiymətləndirilə bilməz. Əksinə, Azərbaycan paralel şəkildə iki böyük regional məkanda fəal rol oynayır:
- Cənubi Qafqazda sülh, sabitlik və iqtisadi əməkdaşlıq təşəbbüsləri;
- Mərkəzi Asiyada inteqrasiya, təhlükəsizlik, enerji və nəqliyyat sahələrində dərinləşən əlaqələr.
Bu, Azərbaycanın manevr imkanlarını genişləndirir, ölkənin beynəlxalq siyasi çəki mərkəzinə çevrilməsinə şərait yaradır.
Tarixi əlaqələrdən strateji mərkəzə
Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ilə əməkdaşlığının əsasında təkcə müasir siyasi maraqlar deyil, həm də qırılmaz tarixi bağlar dayanır. Minilliklər boyu bu bölgələr arasında:
ticarət yolları,
mədəni mübadilə,
dil və etnik yaxınlıq,
ortaq dövlətçilik modelləri formalaşıb.
Bu gün həmin tarixi xətt yeni siyasi məzmunla tamamlanır.
Mədəni-tarixi keçmiş region ölkələrini daha çox birləşdirir, nəqliyyat və enerji infrastrukturunun genişlənməsi isə əməkdaşlığın praktiki dayaqlarını möhkəmləndirir.
Yeni geosiyasi reallığın adı
Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ilə birgə formalaşdırdığı bu yeni format artıq təkcə regional deyil, qlobal əhəmiyyət kəsb edən bir geosiyasi konstruksiyadır. Bu konstruksiya özündə bir neçə strateji xətti birləşdirir:
- türk dövlətlərinin artan siyasi koordinasiyası,
- Orta Dəhlizin qlobal əhəmiyyətinin yüksəlməsi,
- enerji təhlükəsizliyində yeni qovşaqların yaranması,
- qarşılıqlı dəstək və həmrəyliyə əsaslanan diplomatik platforma.
Bu, gələcək onilliklər üçün regionun inkişaf xəritəsini müəyyənləşdirəcək mühüm prosesdir.
Azərbaycan və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin vahid formatda fəaliyyətə başlaması türk coğrafiyasının siyasi inteqrasiyası üçün ən mühüm mərhələlərdən biridir. Azərbaycan bu platformada həm coğrafi, həm tarixi, həm də strateji baxımdan təbii liderlərdən biri kimi çıxış edir. Bu inteqrasiya Cənubi Qafqazla Mərkəzi Asiya arasında körpü rolunu daha da gücləndirir və ölkəmizin beynəlxalq nüfuzunu yeni səviyyəyə qaldırır. Yeni reallıq budur: Azərbaycan artıq təkcə Qafqazın deyil, geniş türk dünyasının da mərkəzindədir.
Renat Ağa,
hüquqşünas
