Ukrayna müharibəsi yeni və həm də çox təhlükəli mərhələyə daxil olub. Tramp administrasiyasının rəsmi Kiyevə yönəltdiyi sərt ultimatum, prezident Volodimir Zelenskinin xalqa dramatik müraciəti, Avropa dövlətlərinin artan narahatlığı və Rusiyanın səhnəarxası siyasi-diplomatik fəallığı və s. son bir neçə gün ərzində beynəlxalq gündəmin əsas mövzularına çevrilib. Və bu proses yalnız Ukraynanın deyil, bütövlükdə Avropa qitəsinin təhlükəsizlik sisteminin gələcək taleyini müəyyən edə bilər.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Tramp administrasiyasının ultimatumuna görə, əgər, rəsmi Kiyev 27 noyabra qədər Ağ Evin təqdim etdiyi "sülh planı"nı imzalamasa, ABŞ Ukraynaya hərbi yardımı və kəşfiyyat məlumatlarının paylaşılmasını dayandıra bilər. Bu, Ukraynaya son iki ildə ünvanlanmış ən sərt mesajdır. Və Tramp administrasiyası hesab edir ki, savaşın uzadılması ABŞ üçün siyasi, hərbi və iqtisadi baxımdan, sərfəli deyil.
Ona görə də, Ağ Ev rəsmi Kiyevdən "ən tez bir zamanda qərar" verilməsini gözləyir. "Sülh planı"nın detalları hələlik rəsmən açıqlanmasa da, indiyə qədər sızan məlumatlar onu göstərir ki, həmin "sənəd" məhz Rusiyanın əvvəlcədən irəli sürdüyü məlum şərtlərə tamamilə yaxınlaşdırılıb. Bu "sənəd"də Ukraynanın Rusiyaya ərazi güzəştləri etməli olduğu, ordusunun ixtisarı, təhlükəsizlik təminatlarının məhdudlaşdırılması, eləcə də, rus dilinə "dövlət dili" statusunun verilməsi kimi tələblər yer aldığı bildirilir. Və bu, Ukrayna paytaxtı Kiyevdə şok effekti yaradıb.
Məsələ ondadır ki, prezident Volodimir Zelenski yayımladığı videomüraciətdə Ukraynanın hazırkı vəziyyətini məhz "tarixi sınaq" kimi dəyərləndirib. Onun dedikləri isə ölkə daxilində yaşanan narahatlığın miqyasını açıq şəkildə göstərir: "Ukrayna ləyaqətinin itirilməsi və öz əsas tərəfdaşının təhdidləri arasında qala bilər. Bizi çox çətin bir qış gözləyir. Xalqı birləşməyə və mənim yanımda olmağa çağırıram".
Təbii ki, Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenskinin bu çağırışı yalnız öz xalqına ünvanlanmış siyasi mesaj deyil, həm də yaxınlaşan böyük təhlükə barədə beynəlxalq ictimaiyyətə göndərilən həyəcan siqnalıdır. Çünki rəsmi Kiyev Ukraynanın müstəqilliyi və suverenliyi ilə bağlı məhdudlaşdırıcı şərtlərin daha da sərtləşdirildyini anlamamış deyil. Və nə qədər qəribə də olsa, prezident Volodimir Zelenskinin Ukrayna parlamentini "aktiv olmağa" çağırması isə əslində, ölkə daxilində siyasi parçalanmanın daha da dərinləşdiyini göstərir.
Digər tərəfdən, ABŞ prezidenti Donald Tramp isə açıq şəkildə bildirib ki, Ukraynanın "sülh planı"na ən geci "gələn cümə axşamına qədər" razılıq verməsi gözlənilir. Ağ Ev sahibi Donald Tramp üçün bu "razılaşma", baş tutacağı təqdirdə, həm xarici siyasətdə "sürətli qələbə", həm də daxili auditoriya qarşısında siyasi dividendlər deməkdir. Pentaqonun "Ukraynanın vəziyyəti acınacaqlıdır" qənaəti isə Tramp administrasiyasının mövqeyinin daha da sərtləşdiyini göstərir. Və Ağ Evin ümumi yanaşması ondan ibarətdir ki, Ukrayna savaşı davam edirsə, buna görə bütün məsuliyyət məhz rəsmi Kiyevin üzərinə düşəcək.
Ağ Evin bu mövqeyi Kremldə müəyyən rahatlıq yaradır və ona görə də, Rusiya öz neoimperialist şərtlərini Ukraynaya ABŞ-ın "sülh planı" adı altında diqtə etməyə çalışır. Hətta Rusiya prezidenti Vladimir Putin "Bir nəfər belə, istisna olmadan bütün tərəfdaşlarımız mümkün razılaşmanı dəstəklədi" deyərək, yalnız Ukraynaya deyil, Avropa dövlətlərinə də meydan oxuyub.
Əslində, prezident Vladimir Putinin bu sözləri Kremlin Rusiyaya beynəlxalq dəstəyin genişmiqyaslı olduğunu göstərmək istəyindən irəli gəlir. Yəni, indiki situasiya həqiqətən də Rusiya üçün olduqca əlverişlidir. Belə ki, ABŞ və Ukrayna arasında münasibətlər qəlizləşib, gərginləşdikcə, Kreml öz absurd "sülh şərtləri"ni danışıqlar masasında daha israrla diqtə etmək imkanları qazanır. Və yeni "Tramp planı"nın məzmunca Rusiyanın ənənəvi "sülh şərtləri"ni demək olar ki, eynilə təkrarlaması isə Kremli siyasi-diplomatik məkanda daha üstün mövqeyə çıxarır.
Maraqlıdır ki, ABŞ-ın Rusiya ilə ortaq mövqedən çıxış edərək, Ukraynaya təzyiq göstərməsi Avropa siyasi dairələrində olduqca ciddi narazılıq və narahatlıq yaradıb. Avropa liderləri hesab edirlər ki, Ukraynanın ərazi güzəştlərinə məcbur edilməsi uzunmüddətli təhlükəsizlik risklərini daha da artırır. Onların fikrincə, bu, Rusiyanın geostrateji mövqeyini gücləndirə, Şərqi Avropada isə yeni gərginlik ocaqları yarada bilər. Bu baxımdan, xüsusilə də, Polşa və Baltikyanı ölkələr ABŞ-ın hazırladığı həmin sənədi "kapitulyasiya aktı" kimi qəbul edir. Və bütün bunlar ABŞ və Avropa Birliyi arasında Ukrayna savaşına münasibətdə onsuz da mövcud olan ciddi siyasi çatları daha da dərinləşdirir.
Buna paralel olaraq, Aralıq dənizində başlanan "Neptune Strike" təlimləri Rusiya ilə ehtimal olunan münaqişə ssenarisinə əsaslanır. ABŞ, Böyük Britaniya, Türkiyə və digər NATO ölkələrinin iştirakı ilə keçirilən manevrlər Rusiyaya psixoloji təzyiqlə yanaşı, NATO-nun savaş potensialını göstərmək, Avropaya bu hərbi-siyasi alyansın regional təhlükəsizlikdə iştirakının önəmini qabartmaq məqsədi güdür. Və bu təlimlərin məhz Ukraynanın Rusiyaya güzəştlərə məcbur edildiyi bir vaxtda keçirilməsi yeni "Tramp planı"na qarşı müqavimət prosesində hərbi təzyiq faktorunu daha da gücləndirir.
Bütün bunlara baxmayaraq, ABŞ generallarının Moskvaya səfəri həm Ukrayna, həm də Avropa ölkələri üçün ciddi seytnot vəziyyəti yaradır. Çünki bəzi məlumatlara görə, həmin səfər çərçivəsində "sülh planı"nın texniki tərəflərinin müzakirə ediləcəyi gözlənilir. Bu, əslində, olduqca önəmli dönüş nöqtəsidir. Belə ki, ABŞ və Rusiya ortaq planın reallaşdırılmasında israrlı davranır. Ukrayna isə bu prosesdən böyük ölçüdə kənarda saxlanılır. Rəsmi Kiyev "ABŞ-Rusiya masası"nın açıldığı bir situasiyada Ukraynanın manevr imkanlarının daralmasından ciddi şəkildə narahatdır.
Belə anlaşılır ki, ABŞ və Rusiya ortaq şəkildə Ukraynaya "tarixi seçim" diktə etməyə çalışır. Ukraynanın qarşısındakı bu seçim həm ölkənin suverenliyi, həm də kollektiv Qərbin vahid mövqeyi baxımdan, həlledici ola bilər. Qərb siyasi analitikləri hesab edirlər ki, qarşıdakı bir neçə həftə 2022-ci ildən üzü bəri ən kritik dövr olacaq. Ukrayna savaşının inkişaf istiqamətləri, Avropa qitəsinin təhlükəsizliyi və Qərb-Rusiya münasibətlərinin gələcək məzmunu məhz bu mərhələdə veriləcək qərarlardan asılı olacaq.
Nəhayət, ən maraqlı məqamlardan biri də odur ki, Qərbdə yeni "Tramp planı"nın məhz Kremldə yazıldığı, Ağ Evin isə sadəcə, müəllifliyi öz üzərinə götürdüyü ilə bağlı müəyyən qənaətlər yaranmağa başlayıb. Bununla bağlı əsasən iki ehtimal irəli sürülür. Qərb siyasi analitikləri hesab edirlər ki, Tramp administrasiyası Ukraynanı Rusiyaya təhvil verəcək, Avropanı isə böyük hərbi təhlükə qarşısında buraxacaq bir planı qəbul etməyin əvəzində Kremldən çox sərfəli güzəştlər qopartmış olmalıdır.
Əgər, bu ehtimal doğru deyilsə, onda Kremlin əlində ABŞ prezidenti Donald Trampa qarşı Ağ Evə təsir göstərəcək məzmunda ifşaedici materialların ola biləcəyindən şübhələnmək lazımdır. Çünki əks halda, Tramp administrasiyasının Rusiyaya dağıdıcı sanksiyalar tətbiq etməyə hazırlaşdığı bir mərhələdə Ağ Evin belə kəskin dönüş edərək, Kremlin müttəfiqi kimi davranmasını hər hansı arqumentlə izah etmək çox çətindir.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert
