BAKI,TurkicWorld, Orxan Qədirzadə
Səudiyyə Ərəbistanının Mədinə vilayətində yerləşən qədim Əl-Ula oazisi arxeoloji tapıntıları, minilliklərə uzanan insan yaşayışı izləri və UNESCO tərəfindən qorunan abidələri ilə Yaxın Şərqin ən mühüm tarixi mərkəzlərindən biri hesab olunur.
Əl-Ula, İslamdan əvvəlki semit sivilizasiyalarının, eləcə də qədim ticarəti yolunun (Incense Route) əsas dayanacaqlarından biri olub. Şəhərin ətrafında yerləşən Dədan və Lihyan dövrlərinə aid qaya məzarları, daş kitabələr və qayaüstü rəsmlər Əl-Ulanı dünyanın ən böyük “açıq səma muzeylərindən” birinə çevirir.
Şəhərdən 22 km şimalda yerləşən Həcra (Mədain Saleh) 2 000 ildən çox yaşı olan Nabatey dövrünə aid qaya məzarları ilə məşhurdur. Qədim şəhər tez-tez özünə bənzər arxitekturası ilə İordaniyadakı Petra ilə müqayisə edilir və Nabatey sivilizasiyasının ən yaxşı qorunan nümunələrindən biri sayılır.
Bölgənin digər unikal irs nümunəsi Cəbal İkmə dağ kompleksindəki epiqrafik yazılardır. Qaya üzərində həkk edilmiş təqribən 300 qədim epiqraf 2023-cü ildə UNESCO-nun “Dünyanın Yaddaşı” reyestrinə daxil edilib və qədim ərəb dillərinin formalaşmasında mühüm rol oynayıb.
Arxeoloji tədqiqatlar Əl-Ula oazisində insan məskunlaşmasının təxminən e.ə. 5000-ci illərə uzandığını göstərir. Tarixi mənbələrə əsasən oazis qədim Dədan və sonradan Lihyan Krallığının əsas mərkəzi olub. Daha sonra bölgə Nabateylərin təsiri altına düşüb və 106-cı ildə Roma İmperiyası əraziyə nəzarəti ələ alaraq onu Ərəbistan Petraası əyalətinə daxil edib.
Orta əsrlərdə oazidə Əl-Dirə adlı qədim divarlı şəhər salınıb. Bugün bu yaşayış məntəqəsinin qalıqları — palçıq və daş evlər — şəhərin ənənəvi şəhərsalma modelini əks etdirən nadir nümunələrdəndir.
20-ci əsrdə Əl-Ula yeni yaşayış məhəllələri ilə genişlənib, Hicaz dəmir yolunun inşası isə bölgənin strateji rolunu gücləndirib. Son onilliklərdə şəhər əkinçilik, infrastruktur və turizm layihələri hesabına sürətli inkişaf edib. 2022-ci il məlumatına görə, şəhərin əhalisi 60 mindən çoxdur.
Əl-Ulanın ətrafındakı dik qaya massivləri üzərində təsvir olunan minlərlə petroqlif — ov səhnələri, heyvan fiqurları, qədim simvol və yazılar — bölgənin minilliklər boyunca davam edən mədəni və sosial həyatını göstərən dəyərli irs nümunələridir.
