Sherg.az portalından əldə olunan məlumata əsasən, ain.az xəbər verir.
Əksər xalqlarda milli mənsubiyyətin ənənəvi olaraq ata xətti ilə ötürüldüyü bir dünyada yəhudi ənənəsi özünəməxsus yanaşması ilə seçilir. Yəhudiliyin ana xətti ilə müəyyən edilməsi dərin tarixi köklərə malik olan, bu gün də İsraildə qüvvədə qalan halaxik (dini-hüquqi) qaydadır. Bu prinsip təkcə dini qanun deyil, eyni zamanda minilliklər boyu sürgünlər və təqiblərdən keçmiş bir xalqın sağ qalma mexanizmidir.
Sherg.az xəbər verir ki, bu çoxəsrlik ənənənin əsası yəhudi dini hüququ olan Halaxada qoyulub. Halaxaya görə, anası yəhudi olan şəxs və ya giyurdan (yəhudiliyi qəbul etmə prosesindən) keçmiş insan yəhudi hesab olunur.
İlk dövrlərdə, Bibliya zamanında yəhudi xalqına mənsubiyyət çox vaxt ata xətti ilə müəyyən edilirdi. Avraam, İsxaq və Yaqub - millətin ulu babaları hesab olunur və Tövratda bu ardıcıllıq “Avraam İsxaqı doğdu, İsxaq Yaqubu doğdu” formulu ilə ifadə edilir. Lakin Babil sürgünü dövründə və ondan sonra bu yanaşma köklü şəkildə dəyişdi.
Tövrat şərhi və Talmutun rolu
Bu dəyişiklikdə həlledici məqam Tövratın bir ayəsinin (Dəvarim, 7:3–4) təfsiri oldu:
“Onlarla qohumluq etmə: qızını onun oğluna vermə və onun qızını oğlun üçün alma. Çünki o, sənin oğlunu Mənim yolumdan döndərəcək.”
Talmutun Kiduşin traktatında müdriklər bu ayəyə yeni məna verdilər. Onlar diqqəti ayədə söhbətin nəvədən -yəni qeyri-yəhudidən olan kürəkənin yəhudi qızından doğulan oğlundan getdiyinə yönəltdilər. Tövrat həmin uşağın “sənin oğlun” adlandırılması ilə onu əvvəlcədən yəhudi kimi qəbul edir. Əks halda, onu “dindən döndərmək” mümkün olmazdı. Buradan belə nəticə çıxarıldı: yəhudi qadının övladı, atası qeyri-yəhudi olsa belə, yəhudi sayılır.
Ezdranın islahatı
Bu qaydanın son forması e.ə. V əsrdə yaşamış qanun müəllimi Ezdranın fəaliyyəti ilə əlaqələndirilir. O, Babil sürgünündən sonra Yəhudeyaya qayıdarkən ciddi bir mənzərə ilə qarşılaşdı: çoxlu sayda yəhudi kişi yəhudiliyi qəbul etməyən ətraf tayfaların qadınları ilə ailə qurmuşdu.
Ezdra bunu yəhudi xalqının mövcudluğu üçün ekzistensial təhlükə kimi qiymətləndirdi. O anladı ki, bütpərəst analar tərəfindən böyüdülən uşaqlar yəhudi dini və mədəniyyəti üçün itiriləcək, çünki uşağın dünyagörüşünü, inancını və ənənələrini əsasən ana formalaşdırır. Onun sərt qərarı qarışıq nikahların ləğv edilməsi haqqında fərman oldu. Bu dramatik addım yalnız həmin dövrdə yəhudilərin dini və milli kimliyini qorumaqla kifayətlənmədi, həm də yəhudiliyin ana xətti ilə ötürülməsi prinsipini möhkəmləndirdi.
Bu ənənənin rasional əsasları
Zaman keçdikcə bu prinsip daha da möhkəmləndi və müdriklər onun müdrikliyini izah edən bir neçə səbəb irəli sürdülər.
Bioloji dəqiqlik. Ana həmişə məlumdur, ata isə qədim dövrlərdə, bəzən indi də, şübhə doğura bilərdi. Bu qayda insanın icmaya mənsubiyyəti ilə bağlı mübahisələrin qarşısını alırdı.
Ananın tərbiyəedici rolu. Hamiləlikdən başlayaraq uşaqlıq dövrünün sonunadək ən güclü təsir məhz anaya məxsusdur. Ana uşağa yalnız genləri deyil, dili, mədəniyyəti, ənənələri və dini də ötürür. “Süleymanın məsəlləri”ndə deyildiyi kimi: “Ananın Tövratını tərk etmə.” Bu ifadə yəhudi dünyagörüşünün insanın şüuruna “ana südü ilə” hopduğunu vurğulayır.
Tarixi reallıqlar və sağ qalma instinkti
Bölünmüş krallıqlar, fars hakimiyyəti, Haşmonayların azadlıq müharibələri, Roma ilə savaşlar, Yerusəlimin dağıdılması - yəhudi xalqının tarixi qan və qurbanlarla doludur. Müharibələrdə əsasən kişilər həlak olurdu. Yəhudilərin bir millət kimi məhv olmaması üçün məhz bu şəraitdə yəhudiliyin qadın xətti ilə ötürülməsi ənənəsi həyati əhəmiyyət qazandı. Bu halda uşaq farsdan, romalıdan və ya avropalıdan doğula bilərdi, lakin yenə də yəhudi millətinə mənsub sayılırdı.
Bəzi tədqiqatçılar bu prinsipə Roma hüququnun da təsir etdiyini qeyd edirlər. Roma hakimiyyəti dövründə rəsmi nikahdan kənar doğulan uşağın statusu ananın statusu ilə müəyyən edilirdi. Yəhudi icmaları bu prinsipi mənimsəyərək belə uşaqları qorumaq və onlara öz xalqı daxilində yer vermək istəmiş ola bilər.
Nəticə
Milliyyətin ana xətti ilə müəyyən edilməsi sadəcə arxaik bir adət deyil, yəhudi xalqına minilliklər boyu köçlər, təqiblər və assimilyasiya şəraitində öz simasını, inancını və mədəniyyətini qorumağa imkan verən dərindən düşünülmüş bir mexanizmdir. Bu prinsip ananın ailənin, mədəniyyətin və millətin ruhunun əsas qoruyucusu olduğunu əks etdirir.
Daha ətraflı məlumat və yeniliklər üçün ain.az saytını izləyin.
