Mayamidə ABŞ, Rusiya və Ukrayna nümayəndələrinin, eləcə də çoxsaylı Avropa və regional aktyorların iştirakı ilə gərgin diplomatik fəaliyyət davam edir. Lakin, “The Wall Street Journal”ın məlumatına görə, tərəflər bir neçə həftədir apardıqları danışıqlarda beş vacib məsələdə ilişib qalıblar.
Hafta.az-ın yazdığına görə. ABŞ-ın yenilənmiş 20 maddəlik sülh planına baxmayaraq, bu fundamental məsələlər razılaşmaya ən böyük maneələr kimi ön plana çıxır.
Ərazi məsələsi
Rusiya Ukrayna qoşunlarının Donbas bölgəsindən çıxarılmasını sülh üçün ilkin şərt kimi təqdim edir. Lakin Ukrayna tərəfi hər hansı ərazi güzəştlərini konstitusiyaya zidd olduğu əsas gətirərək qəti şəkildə rədd edir. Bildirilir ki, ABŞ münaqişəyə qısa zamanda son qoymaq üçün Kiyevə bu tələbi nəzərdən keçirmək üçün təzyiq göstərir. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin bu həftə dialoq rədd ediləcəyi təqdirdə "tarixi əraziləri" hərbi yolla geri almaqla hədələyərək gərginliyi artırdı.
Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü
ABŞ-nin planına Ukraynanın NATO-ya daxil olması daxil deyil. Lakin Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski ölkəsinin gələcək NATO üzvlüyü məqsədindən imtinasını tələb edən hər hansı bir şərti qəti şəkildə rədd edir. Zelenski konstitusiya dəyişikliklərinin xarici aktyorlar deyil, Ukrayna xalqı tərəfindən qərar verilməli olduğunu vurğulayır. Digər tərəfdən, Rusiya Ukraynanın bitərəf, müttəfiq olmayan və nüvə silahından azad statusunu sülhün əsas şərti kimi görür.
Ukrayna ordusunun sayı
Tərəflər müharibədən sonra Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin sayı ilə bağlı da fikir ayrılığına malikdirlər. ABŞ əvvəlcə ordunun sayını 600 minlə məhdudlaşdırmağı təklif etsə də, Kiyev və onun Avropa müttəfiqləri bu rəqəmin ən azı 800min olması lazım olduğunu bildirdilər. Zelenski ordunun ölçüsünün və strukturunun suverenlik məsələsi olduğunu israr edir. Moskvanın əvvəllər İstanbul danışıqlarında təqdim etdiyi layihədə Ukrayna ordusu üçün yuxarı hədd müəyyən edilməsi ilə bağlı bənd də var idi.
Rus dilinin statusu
Rusiya müharibədən sonra rus dilinin Ukrayna mediasında və təhsil sistemində mövqeyinin gücləndirilməsini tələb edir. ABŞ-ın ilkin layihəsində rus dilinin rəsmi dil kimi tanınması ilə bağlı bənd də yer alırdı. Kiyev bu tələbə qəti şəkildə qarşı çıxır və iddia edir ki, dilə məhdudiyyətlər Rusiya mənşəli təbliğat və dezinformasiya ilə mübarizə aparmaq üçün lazımdır. Sorğular göstərir ki, Ukrayna əhalisinin əksəriyyəti məktəblərdə rus dilinin tədrisinə qarşıdır.
Zaporojye AESə nəzarət
Avropanın ən böyük nüvə elektrik stansiyası olan Zaporojye Atom Elektrik Stansiyasının idarə olunmasını bölüşmək təklifi tərəflər arasında fikir ayrılığı yaradan digər bir məqamdır. ABŞ Ukrayna ilə Rusiya arasında stansiyanın birgə idarə olunmasını təklif etsə də, Kiyev ciddi təhlükəsizlik zəifliklərinin olduğunu iddia edərək bu modelə qarşı çıxır. Putin nüvə təhlükəsizliyi sahəsində Vaşinqtonla əməkdaşlığa açıq olduğunu bildirsə də, Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi dünyanın heç bir yerində birgə idarə olunan nüvə elektrik stansiyasının nümunəsinin olmadığını qeyd edir.
Mayami danışıqlarında Rusiyanın Birbaşa İnvestisiya Fondunun (RDIF) rəhbəri Kirill Dmitriyevin rəhbərlik etdiyi Rusiya nümayəndə heyəti və ABŞ prezidenti Donald Trampın xüsusi nümayəndəsi Stiv Vitkov, eləcə də kürəkəni Cared Kuşnerin rəhbərlik etdiyi ABŞ nümayəndə heyəti iştirak edir. Danışıqlardan əvvəl Mayamiyə bu şəxslər də gəlib: Ukrayna Milli Təhlükəsizlik və Müdafiə Şurasının katibi Rüstəm Umerov, Böyük Britaniya, Almaniya və Fransadan milli təhlükəsizlik müşavirləri, Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan və Qətərin Baş naziri Məhəmməd bin Əbdürrəhman əl-Tani.
Lakin ABŞ Ukrayna ilə Rusiya arasında üçtərəfli sammitin planlaşdırılmadığını bildirib. Berlində qismən razılığa gəlinib və qalan məsələlər 14-15 dekabr tarixlərində Berlində keçirilən hazırlıq görüşləri zamanı Vaşinqtonla Kiyev arasında əhəmiyyətli yaxınlaşma əldə olunub. Bu razılaşma Ukraynanın NATO-nun 5-ci maddəsinə bənzər şəkildə ABŞ və Avropadan təhlükəsizlik zəmanətləri müqabilində NATO üzvlüyü arzularını konstitusiyasından çıxarmağı qəbul etməsinə əsaslanıb. ABŞ rəsmiləri razılaşmanın təxminən 90 faizinin tamamlandığını desələr də, Zelenski Donbasdakı hərbi xətlər və mümkün ərazi dəyişiklikləri ilə bağlı Vaşinqtonla hələ də ciddi fikir ayrılıqlarının olduğunu vurğulayır. "The Wall Street Journal" bildirib ki, Kiyev həmçinin Donbasda "silahsızlaşdırılmış zona" yaratmaq şərtini də rədd edib.
Ukrayna və Avropa sülhdən sonrakı dövr üçün aydın maliyyələşdirmə və təhlükəsizlik arxitekturasının yaradılmasını tələb edir. Bu yaxınlarda keçirilən Aİ sammitində Rusiyanın dondurulmuş aktivlərinin istifadəsi ilə bağlı heç bir razılıq əldə olunmayıb və bunun əvəzinə 90 milyard avroluq kredit mexanizmi razılaşdırılıb. Zelenski bu resursun əhəmiyyətini vurğulasa da, bəzi Avropa rəsmiləri verilən maliyyələşdirmənin yetərli olmadığına inanırlar. Bundan əlavə, atəşkəs vəziyyətində Ukraynada yerləşdirilmək üçün Fransa və Böyük Britaniyanın rəhbərlik etdiyi çoxmillətli təhlükəsizlik missiyası üzərində iş aparılır. Lakin Moskva dəfələrlə belə bir hərbi mövcudluğu qəbuledilməz hesab etdiyini bildirib.
Mayami məsləhətləşmələrində ABŞ-ın əsas məqsədi Berlində əldə edilən irəliləyişi Rusiya tərəfinə çatdırmaq və yeni 20 maddəlik planın qəbul edilməsini təmin etməkdir.
Vaşinqton hesab edir ki, Rusiya Ukrayna üçün Qərbin təhlükəsizlik zəmanətlərinə və ya Kiyevin Avropa İttifaqına üzvlüyünə qarşı deyil.
Lakin, bu, Moskvanın Donbasın statusu və Ukrayna qoşunlarının bölgədən çıxarılması kimi məsələlərdə aydın öhdəliklər verməsinin vacibliyini vurğulayır. ABŞ prezidenti Donald Tramp Milada qədər güzəştə getməyi hədəfləsə də, tərəflər arasında dərin fikir ayrılıqları nəzərə alınmaqla, az adam bunun mümkün olduğuna inanır.
