NATO Rusiyaya şərqdən yaxınlaşır
NATO Rusiyanı çəmbərə alır, qərbə gedən yollarını qapadır. Rusiyanın qərb istiqamətində demək olar ki dostu qalmayıb. Qonşuları xoş, ya da zorla Rusiyanın rəqiblərinin təsiri altına düşür. Finlandiya və İsveçin NATO-ya üzv olması bu istiqamətdə Şimali Atlantika Alyansının planlarını sona çatdırıb. Ukrayna və Gürcüstanın da geri dönüşü gözlənilmir. Ermənistan ikili oyunu ilə Qərbə “sadiqlik” rolunu məharətlə oynayır. Rusiya isə bu səhnələrə sadəcə tamaşa etməklə işini bitmiş hesab edir. Bəlkə də bütün bunlar Kremlin gələcək planları ilə üst-üstə düşür. Amma Qərbin Orta Asiyaya nüfuz etməsi isə…
Qazaxıstan hərbçiləri NATO standartlarına uyğun olaraq sülhməramlı əməliyyatlarda iştirak edəcəklər. Bu barədə respublikanın müdafiə idarəsi bildirib. Kreml dost ölkədən gələn məlumatlara təmkinlə reaksiya verir. Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov yalnız qeyd edib ki, sülhməramlı missiyaların özünəməxsus xüsusiyyətləri var. "Ümid edirik ki, dostlarımızdan əlavə məlumat alacağıq" deyib.
Oktyabrın 25-də Qazaxıstan Respublika Gününü qeyd edib. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin prezident Kasım-Jomart Tokayevə ünvanladığı təbrik teleqramında Qazaxıstanın mühüm beynəlxalq problemlərin həllinə mühüm töhfə verdiyini qeyd edib. Onun sözlərinə görə, respublika dünya miqyasında layiqli nüfuza malikdir və Rusiya-Qazaxıstan münasibətləri yüksək səviyyədədir. “Əminəm ki, strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqliyin daha da möhkəmləndirilməsi, MDB, Aİİ, KTMT və ŞƏT çərçivəsində konstruktiv qarşılıqlı fəaliyyətin artırılması xalqlarımızın əsas maraqlarına cavab verir, Avrasiya qitəsində təhlükəsizlik və sabitliyin təmin olunmasına uyğundur”, - Putin vurğulayıb. Tokayevə möhkəm cansağlığı və uğurlar arzulayıb.
Onlar Sülhməramlı Əməliyyatlar Mərkəzində respublikada konfrans zalı açaraq Qazaxıstan və ABŞ nümayəndələrinə hədiyyə təqdim ediblər. Amerika səfirliyindən bir gün əvvəl sosial şəbəkədə bunun ABŞ-ın dəstəyi ilə Qazaxıstanın beynəlxalq sülhməramlıların hazırlanması üçün imkanlarını genişləndirmək məqsədi daşıyan növbəti layihə olduğu ilə bağlı bir mesaj yayılıb. "Birləşmiş Ştatlar təhlükəsizliyin, firavanlığın və sülhün qorunması maraqları naminə Qazaxıstanla əməkdaşlıq etməkdən qürur duyur", - Amerika diplomatik xidməti qeyd edib. Ekspertlər bu addımı Qazaxıstanla ABŞ-ın yaxınlaşmasının simvolu kimi qiymətləndiriblər.
Qazaxıstan hakimiyyəti 1992-ci ildə, respublika Şimali Atlantika Əməkdaşlıq Şurasına üzv olanda əlaqələr qurulmuş NATO hərbi bloku ilə əməkdaşlıqda maraqlıdır. Alyansla münasibətlər 1994-cü ildə imzalanmış “Sülh naminə tərəfdaşlıq” proqramının çərçivə sənədinə əsaslanır. O vaxtdan Qazaxıstan müntəzəm olaraq birgə hərbi təlimlərdə iştirak edir. 2006-cı ildə Qazaxıstan Müdafiə Nazirliyinin Xarici Dillər İnstitutunda tədris mərkəzi açılıb. 2022-ci ildə isə yenidən Qazaxıstan Müdafiə Nazirliyinin Beynəlxalq Əməkdaşlıq Departamentinə təyinat alıb. Buradakı hərbi qulluqçular sülhməramlı əməliyyatlarda iştirak etmək üçün dil və hərbi təlimlər keçirlər. Qazaxıstanlılar 2014 və 2015-ci illərdə Qərbi Sahara və İraqda sülhməramlı missiyalarda iştirak ediblər.
Etno-Milli Strategiyalar Agentliyinin direktoru Aleksandr Kobrinski mətbuata açıqlamasında deyib ki, kimin nə deməsindən asılı olmayaraq, Qazaxıstan NATO çətiri altına girir: “Qazaxıstan müdafiə sektorunda NATO ölkəsi Türkiyə ilə əməkdaşlıq edir, ölkə ərazisində pilotsuz uçuş aparatlarının və digər NATO silahlarının birgə istehsalı zavodu açılıb. Şimali Atlantika Alyansı Qazaxıstandan keçərək Xəzər dənizinə daxil olur, burada məlum olduğu kimi, beş ölkə arasında razılaşmaya görə, altıncı qüvvə olmamalıdır. Bundan əlavə, alyans Çindən gələn, Qazaxıstan, Xəzər dənizi və onun hüdudlarından kənara çıxan nəqliyyat marşrutlarına nəzarət edəcək”.
Ekspert sual edir ki, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (KTMT) üzv olan ölkəyə NATO-nun sülhməramlı mərkəzi nə üçün lazımdır?: “NATO üzvləri 2022-ci ilin yanvar ayında baş verən Kantara hadisələri zamanı olduğu kimi daxili münaqişələrdən qoruna bilməz. Qazaxıstan NATO üzvü deyil və yaxın gələcəkdə ola bilməz. Ona görə də alyans onun təhlükəsizliyinə təminat verə bilməz və verməyəcək. Ancaq problemlər yarada bilər. Əgər sülhməramlı mərkəz varsa, deməli sülhməramlı əməliyyatlar aparılmalıdır. Bunun baş verməsi üçün haradasa sülh olmamalıdır. Bu gün Qazaxıstan dost dövlətlərin əhatəsindədir, lakin yəqin ki, bəzi dost ölkələrdə münaqişələr tezliklə başlayacaq”.
Kobrinskinin fikrincə, NATO-nun məqsədi bütün Orta Asiyada nəzarəti ələ keçirməkdir. Onun sözlərinə görə, təsadüfi deyil ki, ABŞ Mərkəzi Komandanlığının komandanı general Maykl Kurilla mütəmadi olaraq regiona səfər edir. O, son üç ildə üç dəfə Qazaxıstanda olub, bu yaxınlarda isə Özbəkistanda olub. NATO üzvləri Qırğızıstana Türkiyə ilə hərbi əməkdaşlıq yolu ilə daxil olur. Bişkek Türkiyənin Bayraktar pilotsuz təyyarələrini və digər silahlarını tədarük edib. Elə bir vəziyyət yaranır ki, Qərb Orta Asiyanı münaqişələr və müharibələr istiqamətində aparmağa çalışır.
Hərbi ekspert Viktor Litovkin hesab edir ki, Vaşinqton regionda hərbi təsirini artırmağa çalışır. Ekspert istisna etmir ki, ABŞ geosiyasi rəqiblərinə, ilk növbədə Rusiya və Çinə qarşı durmaq üçün Orta Asiyada qərbyönlü hərbi blok yaratmaq niyyətindədir: “Qazaxıstanda sülhməramlı mərkəzin açılması yalnız onu göstərir ki, Astana Ukrayna və Ermənistandakı vəziyyətdən heç bir nəticə çıxarmır. Ukraynada baş verənlər Qazaxıstanda da təkrarlana bilər. Bunun Qazaxıstanın milli maraqlarına cavab verməsi ehtimalı azdır. Amma bu, onların daxili işidir. Onlar başa düşməlidirlər ki, NATO və amerikalılarla flört etmək Qazaxıstanın təhlükəsizliyini gücləndirməyə və Rusiya ilə münasibətlərini gücləndirməyə xidmət etmir”.
Hərbi ekspertin fikrincə, ABŞ heç vaxt sülhməramlı kimi özünü göstərməyib. “Siz başa düşməlisiniz ki, Birləşmiş Ştatlar heç vaxt əməkdaşlıq etdiyi dövlətin maraqlarından çıxış etmir. Onlar yalnız öz siyasətlərinin maraqlarından çıxış edirlər. Belə olan halda, onlar Qazaxıstanla, eləcə də Orta Asiyanın digər ölkələri ilə işləyirlər ki, onları Rusiyadan qoparsınlar, Rusiya ilə qarşı-qarşı ya qoysunlar”, - Litovkin əminliklə bildirib. O hesab edir ki, həm Rusiya ilə NATO, həm də Qazaxıstanla NATO arasında dialoq mümkün deyil. Amma seçim Qazaxıstan rəhbərliyinin ixtiyarındadır.
Qazaxıstanda isə əksinə, onlar Ukrayna hadisələrinin təkrarlanmasından qorxurlar, çünki Rusiya siyasətçiləri və ekspertləri bir neçə dəfə Qazaxıstanın müəyyən ərazilərinə nə dərəcədə iddialı olduqlarını göstəriblər, yüksək tribunalardan bu barədə bəyanatlar veriblər. Baxmayaraq ki, Tokayev Qazaxıstanın bundan narahat olmağa əsas olmadığını bəyan edib, amma vəziyyət gərgindir. Rusiyada ekspertlər Ukraynada xüsusi əməliyyatın keçirilməsinin səbəblərini xatırladırlar. Xəbərdarlıq edirlər ki, “əgər Qazaxıstan da anti-Rusiya siyasəti apararsa, o zaman Rusiya Qazaxıstanda rusdilli əhalinin müdafiəsinə qalxmalı ola bilər. Əgər Qazaxıstan özünü Rusiya üçün təhlükə yaradacaq şəkildə apararsa, o zaman Rusiyanın buna reaksiya verməsi təbiidir”.
Rusiyada Qazaxıstanın hərəkətlərini qeyri-dostluq kimi qiymətləndirənlər də az deyil. Onlar hesab edirlər ki, Qazaxıstan Rusiyaya sanksiya tətbiq edilən malları tədarük etməkdən imtina edir və Rusiya Federasiyasının Qərb blokadasını dəstəkləyir: “Astanaya yardım əlini uzatmağı dayandırmağın və özünü mülayim aparmağın vaxtı çatıb. Ancaq biz gedən kimi və ya çox uzağa gedən kimi bu çöl ölkəsində NATO olacaq”. Məsələ burasındadır ki, Astananın hərəkətlərində və seçimində səbəbsiz heç nə yoxdur. Qazaxıstan ya potensial müttəfiqləri arasında ABŞ-ın xeyrinə seçim edib (onların arasında Rusiya, Çin və Amerika da var), ya da Astana çoxvektorlu siyasətini davam etdirir, manevr etməyə çalışır. Amma de-fakto, NATO artıq şərqdən Rusiyanın sərhədlərindədir və bunun üçün heç kim günahkar deyil.
V.SALAH
