Alimlər getdikcə kişi və qadın beynində gen funksiyasında əhəmiyyətli fərqləri sənədləşdirirlər. Kişi və qadın beynində yüzlərlə gen fərqli aktivlik səviyyələri nümayiş etdirir və bu fərqlərin funksional əhəmiyyəti hələ də aydın olmasa da, bəziləri Altseymer və Parkinson kimi açıq şəkildə cinsi qərəzli xəstəliklərlə əlaqələndirilir...
Poliqon xəbər verir ki, bu barədə The Conversation məlumat verib.
Tədqiqatlar həmçinin göstərib ki, bu fərqlər çox erkən, hətta dölün inkişafı zamanı da əmələ gəlir və digər primatlarda da rast gəlinir ki, bu da onları təkamül baxımından qədim edir.
Kişi və qadın beynlərinin strukturu və funksiyasındakı fərqlər bir neçə onilliklərdir sənədləşdirilib. Lakin, son vaxtlara qədər bunun nə qədərinin ətraf mühit və öyrənmə ilə, nə qədərinin isə genetik amillərlə bağlı olduğu məlum deyildi. Bu, indi transkriptom analizindən istifadə edərək müxtəlif beyin toxumalarında gen fəaliyyətini təhlil etməklə birbaşa araşdırıla bilər. mRNA səviyyələrini ölçməklə, elm adamları tədqiqat zamanı hansı genlərin aktiv və ya aşağı tənzimləndiyini qiymətləndirə bilərlər.
2017-ci ildə aparılan ilk böyük müqayisəli transkriptom təhlili göstərib ki, 20.000 insan geninin təxminən üçdə biri ən azı bir toxuma növündə cinsə xas aktivlik nümayiş etdirir. Ən çox nəzərə çarpan fərqlər reproduktiv orqanlarda aşkar edilmişdir, lakin əzələ və beyin də daxil olmaqla digər toxumalar da əhəmiyyətli dəyişikliklər göstərir. Son bir araşdırmada kişi beynində daha aktiv olan 610, qadın beynində isə 316 gen müəyyən edilib.
Maraqlıdır ki, bu genlərin böyük əksəriyyəti X və ya Y xromosomlarında deyil, kişilərdə və qadınlarda eyni olan "müntəzəm" autosomlarda yerləşir. Bu o deməkdir ki, onların aktivliyi hormonlar kimi cinsə xas siqnallarla tənzimlənir. Lakin bəzi fərqlər testosteron və ya estrogenin təsirləri ilə izah olunmaq üçün çox erkən ortaya çıxır. 266 embrional beynin təhlili göstərib ki, hətta inkişafın ən erkən mərhələlərində belə, oğlanlarda 1800-dən çox, qızlarda isə təxminən 1300 gen daha aktivdir. Bu model, cinsiyyət xromosomu genlərinin cinsiyyət vəzilərinin meydana gəlməsindən çox əvvəl beyin şəbəkələrinin əmələ gəlməsinə birbaşa təsirini göstərir.
Bu fərqlərin funksional nəticələri yalnız qismən öyrənilib. Qadın beyinlərində tez-tez neyron funksiyası ilə əlaqəli genlərin artan aktivliyi müşahidə olunur, kişi beyinlərində isə membranların, nüvə strukturlarının və digər əsas proseslərin qorunmasında iştirak edən genlərin artan aktivliyi müşahidə olunur. Bir çox fərq müəyyən beyin bölgələrində lokallaşdırılır ki, bu da fərdi idrak və ya davranış funksiyalarının inkişafında spesifik rol oynaya bilər. Lakin, mRNT-dəki bütün fərqlər mütləq zülal səviyyələrindəki fərqlərə səbəb olmur - hüceyrələr bu dəyişiklikləri kompensasiya edə bilir və əsas şəbəkələrin sabitliyini qoruyur.
Tədqiqat maraqlarının xüsusi bir sahəsi gen ifadəsindəki cins fərqləri ilə neyrodegenerativ xəstəliklərin fərqli yayılması arasındakı mümkün əlaqədir. Alzheimer xəstəliyi ilə əlaqəli bir çox gen qadın beynində daha aktivdir ki, bu da qadınlarda daha yüksək riski qismən izah edə bilər. Eksperimental modellər göstərib ki, siçan beynində kişiyə xas SRY geninin ifadəsi Parkinsonizmi daha da şiddətləndirir.
Poliqon.info
