İƏT-in 17-ci Zirvə Toplantısına ev sahibliyi edən Xankəndi toplantısı sadəcə olaraq, beynəlxalq tədbir deyildi; bu, Azərbaycanın münaqişədən sonrakı dövrdə formalaşdırdığı yeni reallığı nümayiş etdirən qlobal platforma idi. Təşkilatın üzvü olan ölkələrin liderlərini və hökumət başçılarını bir araya gətirən bu sammit Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərinin yenidən qurulması və regional inkişaf modelinə çevrilməsi istiqamətində əldə etdiyi diqqətəlayiq irəliləyişi əks etdirdi. Azərbaycan Qarabağın göbəyində bu tədbirə ev sahibliyi etməklə beynəlxalq aləmdə fəal oyunçu kimi mövqeyini möhkəmləndirdi və İƏT-in qlobal səhnədəki təsirinə yeni təkan verdi.
Azərbaycan 1992-ci ildə İƏT-ə üzv olub və o vaxtdan bu platformadan öz milli maraqlarını təbliğ etmək və səsinin eşidilməsi üçün istifadə edib. Azərbaycan öz ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğalı zamanı məruz qaldığı qanun pozuntularını, o cümlədən şəhərlərinin, kəndlərinin, mədəniyyət və dini abidələrinin dağıdılması, İslam dəyərlərindən qəsdən sui-istifadə edilməsini göstərmək üçün bu təşkilatdan istifadə edib. 2020-ci ildə torpaqları işğaldan azad edildikdən sonra Azərbaycan öz hüquqlarını müdafiə edən tərəfdən inkişaf və yenidənqurma səylərinə rəhbərlik edən qalib dövlətə çevrildi. Prezident İlham Əliyev sammitdəki çıxışında ölkəsinin Dağlıq Qarabağın və şərqi Zəngəzurun yenidən qurulmasında böyük səylər göstərdiyini vurğulayaraq, bu ərazilərin intibah və tərəqqi rəmzlərinə çevrildiyini qeyd edib. Yenidənqurma: Məhv etməkdən tərəqqiyə Otuz illik erməni işğalı ərzində Azərbaycan torpaqları kütləvi şəkildə dağıdılıb, infrastruktur dağıdılıb, təbii sərvətlər talan edilib, mədəniyyət və dini abidələr dağıdılıb. Rəsmi hesablamalara görə, işğal nəticəsində iqtisadi itkilər təxminən 150 milyard dollar təşkil edib. Lakin son beş ildə Azərbaycan bu dağıdılmış əraziləri davamlı inkişaf mərkəzlərinə çevirə bilib. Dağlıq Qarabağ və Şərqi Zəngəzur irimiqyaslı yenidənqurma layihələrinin, o cümlədən ağıllı şəhərlərin salınması, müasir infrastrukturun yaradılması, tarixi yerlərin abadlaşdırılmasının şahidi olub.
Bu nailiyyətlər təkcə milli zəfər deyil, xalqların bərpa və çiçəklənmə qabiliyyətini nümayiş etdirən regional model idi. Xankəndi Sammiti: Regional Əməkdaşlıq Platforması Xankəndi Sammiti təkcə Azərbaycanın nailiyyətlərinin nümayişi üçün bir fürsət deyil, həm də İƏT-ə üzv dövlətlər arasında çoxtərəfli əməkdaşlığın gücləndirilməsi üçün platforma idi. Liderlər yaşıl dəhlizlər, enerji təhlükəsizliyi, iqlim dəyişikliyi və rəqəmsal transformasiya kimi həyati vacib məsələləri, habelə cari geosiyasi çağırışlar fonunda nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı məsələlərini müzakirə ediblər. Birgə investisiyaların təşviqinə, şəffaf və cəlbedici investisiya mühitinin yaradılmasına da diqqət yetirilib. Bu kontekstdə Prezident Əliyev Azərbaycanda perspektivli investisiya imkanlarını vurğuladı, ölkəsinin xarici investorlar üçün yaratdığı əlverişli mühiti, o cümlədən vergi güzəştləri və dəstəkləyici qanunları qeyd etdi. Davam edən çağırışlar: minalar və geri qaytarılma hüququ Sammitdə Azərbaycanın üzləşdiyi problemlər, xüsusilə də işğal zamanı Ermənistan tərəfindən qoyulmuş və əhali və inkişaf üçün əhəmiyyətli təhlükə yaratmaqda davam edən minalar problemi də müzakirə olunub.
Sammitdə həmçinin Bakı üçün əsas prioritet olan humanitar və siyasi məsələ olan Qərbi Azərbaycan vətəndaşlarının öz torpaqlarına qayıtmaq hüququ müzakirə olunub. Üzv dövlətlərdən dəstək alan bu məsələlər regionda ədalətə və sabitliyə can atan bir ölkə kimi Azərbaycanın mövqeyini gücləndirdi. İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının təsirinin gücləndirilməsi Xankəndi Zirvə Toplantısı üzv dövlətlər arasında əməkdaşlığın yeni zirvələrə yüksəlməsinə töhfə verdi, onlar ümumi maraq doğuran iqtisadi, sosial və siyasi məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi apardılar. Sammitdə regional inteqrasiyanın gücləndirilməsinin və davamlı inkişaf və sabitliyə kömək edən təşəbbüslərin dəstəklənməsinin vacibliyi vurğulanıb.
Azərbaycanın bu tədbirə ev sahibliyi etməsi həm də beynəlxalq dialoq mərkəzi kimi mövqeyini gücləndirdi və regional əməkdaşlıq üçün effektiv platforma kimi İƏT-in nüfuzuna güclü təkan verdi. Nəticə: Perspektivli Gələcək İƏT-in 17-ci Xankəndi Sammiti Azərbaycanın çağırışları imkanlara çevirmək bacarığının sübutu idi. Yenidənqurma və regional əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsində əldə etdiyi nailiyyətləri nümayiş etdirməklə Azərbaycan təkcə qalib dövlət deyil, həm də aparıcı regional güc olduğunu nümayiş etdirdi. Təşkilat beynəlxalq təsirini gücləndirməkdə davam etdikcə, Xankəndi Sammiti onun davamlı inkişaf və regional inteqrasiyaya doğru səyahətində mühüm mərhələ olaraq qalacaq.
Əbdülhəmid Həmid Əl-Kba
