Tənbəllik həyatımızın müxtəlif dövrlərində qarşılaşdığımız, amma bəzən başa düşməkdə çətinlik çəkdiyimiz bir vəziyyətdir. Bu sadəcə bir işin təxirə salınması və ya hərəkətsiz qalmaqdan daha mürəkkəb bir problemdir. Tənbəlliyin arxasında müxtəlif psixoloji, fiziki və sosial səbəblər dayanır. İnsanlar bəzən bu hissi motivasiya əksikliyindən, bəzən isə uzun müddət davam edən stress və ya yorğunluq səbəbindən hiss edirlər. Hər halda tənbəlliyin baş verməsinin səbəbləri fərqli ola bilər və bu insanların psixoloji vəziyyətləri ilə birbaşa əlaqəlidir. Bu yazıda tənbəlliyin müxtəlif səbəblərini, bunun arxasında yatan psixoloji və sosial faktorlara baxacağıq və bu vəziyyətin öhdəsindən gəlmək üçün praktik məsləhətlər verəcəyik. Həmçinin, tənbəlliyi aşmanın yolları haqqında da bəhs edəcəyik.
Tənbəlliyin psixoloji səbəbləri: Stress və depressiya
Tənbəllik çox zaman dərindən gələn psixoloji məsələlərin bir əlaməti olaraq meydana çıxır. İnsan bəzən özünü tənbəl hiss edirsə, bunun səbəbi içində yaşadığı psixoloji vəziyyətin göstəricisi ola bilər. Xüsusilə stress və depressiya işlərə başlamaqda və ya yerinə yetirməkdə çətinlik yaşamağa səbəb ola bilər. Stress vəziyyəti insanın bədənində fiziki və zehni yorğunluq yaradır, bu da işə fokuslanmaqda çətinlik yaradır. Depressiya isə daha da dərinə gedərək insanın ümumi həyat enerjisini azaldır və hər şeyə qarşı maraqsızlıq yaradır. Bu vəziyyətlərdə insanın motivasiyasızlığı, tənbəlliyi daha da artırır. Çünki stress və depressiya nəticəsində insanlar çox vaxt hər şeydən uzaqlaşmaq istəyir, bu da tənbəlliyin və hərəkətsizliyin yaranmasına səbəb olur.
Motivasiya əskikliyi və hədəf müəyyənləşdirmə
Tənbəlliyin bir çox hallarda əsas səbəbi motivasiya əksikliyidir. İnsan bir işi yerinə yetirmək üçün lazım olan enerji və həvəsə sahib olmadıqda işi təxirə salmağa başlayır. Motivasiya insanların fəaliyyət göstərməsini təmin edən bir amildir və onu tapmaqda çətinlik çəkənlər bəzən heç bir iş görməmək qərarına gələ bilərlər. Bu halda insanın bir məqsədi və hədəfi olmadığı zaman tənbəllik hissi artmağa başlayır. Hədəf və məqsəd müəyyənləşdirmək insanın daha sistematik və məqsədyönlü hərəkət etməsinə kömək edir. Çünki məqsədin mövcudluğu işlərin daha mənalı və dəyərli olduğunu hiss etdirir. İnsan nə üçün çalışdığını bildikdə və nəticəni təsəvvür etdikdə daha motivasiyalı və təşəbbüskar olur. Buna görə də məqsədsizlik və hədəfsizlik tənbəlliyin ən böyük səbəblərindən biridir.
Fiziki yorğunluq və əlavə stress
Bəzən tənbəllik sadəcə olaraq fiziki yorğunluğun və ya enerji çatışmazlığının nəticəsidir. Çox işlə məşğul olmaq daimi təzyiq altında olmaq və ya gərgin iş saatları keçirmək bədənin yorulmasına səbəb ola bilər. Yorğun olan insanın beynində də diqqətini cəmləmək çətinləşir və bu da hərəkətsizlik və tənbəllik yaradır. Fiziki olaraq yorulmuş bir bədənin iş görməsi çox vaxt mümkünsüz olur. Bu vəziyyətin qarşısını almaq üçün kifayət qədər istirahət etmək və bədəni dinləmək vacibdir. Çünki yaxşı bir yuxu və istirahət enerji səviyyəsini artırır və insanın fəaliyyət göstərməsinə kömək edir. Fiziki yorğunluq və əlavə stresin olduğu vəziyyətlərdə tənbəllik daha da dərinləşə bilər, ona görə də bədənin ehtiyaclarını dinləmək və ona uyğun hərəkət etmək çox önəmlidir.
Çətinliklərə qarşı qorxu və uğursuzluq düşüncələri
Tənbəllik bəzən uğursuzluq qorxusunun bir nəticəsi olaraq meydana gəlir. İnsan bəzən yeni bir işə başlamağa çəkinir, çünki uğursuz olmaqdan qorxur. Bu qorxu o qədər böyük olur ki, işə başlamaq əvəzinə insan heç nə etməməyi seçir. Bu da tənbəlliyin yaranmasına səbəb olur. Uğursuzluq düşüncələri insanın öz qabiliyyətlərinə inamsızlığı ilə bağlıdır və bu inamsızlıq işə başlamağa mane olur. Uğursuz olmaq qorxusu insanın potensialını həyata keçirməsini çətinləşdirir və nəticədə tənbəllik hissi yaranır. Həmçinin, insanlar çox vaxt nəticənin gözlədikləri kimi olmayacağını düşünərək heç bir addım atmırlar. Bu cür düşüncələrin qarşısını almaq üçün uğursuzluğun da bir öyrənmə prosesi olduğunu qəbul etmək və kiçik addımlarla başlamaq daha yaxşı bir yanaşma ola bilər.
Həyat fəaliyyətinin qeyri-kafi olması
Tənbəlliyin digər bir səbəbi həyat düzəninin düzgün qurulmamasıdır. İnsanların çoxu həyatlarını təşkil etməkdə çətinlik çəkir və bunun nəticəsində işlər bir-birinə qarışır. Gündəlik rutin olmadan fəaliyyətləri icra etmək çətinləşir. Bir çox insan sabahları nə etməli olduğunu, hansı işləri ön plana çıxarmalı olduğunu bilmir. Bu tənbəlliyin yaranmasına səbəb olan bir vəziyyətdir. Həyat düzənini düzgün qurmaq insanların daha məhsuldar və təşəbbüskar olmasına kömək edir. Planlama prioritetlər müəyyənləşdirmək və gündəlik fəaliyyətləri səlis şəkildə icra etmək tənbəlliyi aşmaq üçün effektiv bir yoldur. Həmçinin, yaxşı bir həyat düzəni insanın özünə və məqsədlərinə diqqət etməsini təmin edir, bu da tənbəllik hissini azaldır.
Texnoloji asılılıq və diqqət yayındırıcılar
Bugünkü dünyada texnologiyanın həyatımıza daxil olması ilə bərabər çoxsaylı diqqət yayındırıcı faktorlar da yaranıb. Sosial media, mobil telefonlar, internet və digər texnoloji cihazlar insanın işinə fokuslanmasını çətinləşdirir. İnsanlar telefonlarına və sosial media hesablarına tez-tez baxırlar və bu onların işdən yayındığı anlara səbəb olur. Əslində, bu yayındırıcılar çox vaxt vacib işlərə ayırılması lazım olan vaxtı azaldır. İnsanların diqqətinin dağılması tənbəlliyin əsas səbəblərindən biridir. Texnoloji asılılıq, həmçinin insanların fiziki və zehni səviyyədə yorulmasına da səbəb ola bilər. Diqqətini başqa yerlərə yönəltmək yerinə bu yayındırıcıları idarə etməyi öyrənmək və texnologiyanı yalnız faydalı məqsədlər üçün istifadə etmək tənbəlliyi aşmağın bir yoludur.
Kifayət qədər dincəlmə və yuxu alınmaması
Yuxu və istirahət bədənin və zehnin optimal şəkildə işləməsi üçün əvəzsizdir. Yuxu çatışmazlığı və bədənin istirahət etməməsi insanın enerjisini azaldır və fəaliyyət qabiliyyətini zəiflədir. İnsanlar yuxusuz qaldıqda bədən özünü tükənmiş hiss edir və işləri yerinə yetirməkdə çətinlik çəkir. Həmçinin, uzun müddət istirahət etməmək zehni yorğunluğa və motivasiya əksikliyinə səbəb ola bilər. Yuxu və istirahət bədənin enerji toplamasına kömək edir, bu da insanın gündəlik fəaliyyətlərini yerinə yetirmə qabiliyyətini artırır. Bu səbəbdən tənbəlliyin qarşısını almaq üçün kifayət qədər yuxu almaq və bədəni düzgün şəkildə dinləmək çox vacibdir.
Təsadüfi tənbəllik və şəxsi yanaşmalar
Bəzən tənbəllik heç bir xüsusi səbəb olmadan yaranır. İnsan bəzən sadəcə olaraq bir gün özünü hərəkətsiz hiss edir və heç bir iş görmək istəmir. Bu da tənbəlliyin ən təbii formalarından biridir. Hər kəs zaman zaman bu vəziyyətlə qarşılaşır və bu keçici bir haldır. Tənbəlliyi bu cür vaxtlarda sadəcə qəbul etmək və bədənə və zehnə lazım olan fasiləni vermək lazımdır. Həmçinin, şəxsi yanaşmalar və həyat tərzi də tənbəlliyin yaranmasında rol oynaya bilər. Hər bir insanın tənbəlliklə mübarizə üsulu fərqlidir. Bəzi insanlar sadəcə rahatlamağa ehtiyac duyur, digərləri isə daha sistematik yanaşmalarla tənbəlliyi aşmağa çalışırlar.
Tənbəlliyi aşmaq üçün nə etməliyik?
Tənbəllik hər birimiz üçün zaman zaman qarşılaşılan bir vəziyyətdir, lakin bunun arxasında duran səbəbləri başa düşmək və uyğun strategiyalarla qarşısını almaq mümkündür. Tənbəlliklə mübarizə etmək üçün düzgün məqsədlər təyin etmək, zehni və fiziki sağlamlığı qorumaq, həyat tərzini və ətraf mühiti düzəltmək vacibdir.
