AzEdu.az 25 may 2025-ci il tarixində ali təhsil müəssisələrinə II və III ixtisas qrupları üzrə keçirilmiş qəbul imtahanlarında istifadə olunan tapşırıqlara əsaslanaraq süni intellekt proqramı tərəfindən aparılan təhlilin nəticələri və tövsiyələri təqdim edir.
Məlum olduğu kimi, qəbul imtahanlarında istifadə olunan tapşırıqların təhsil proqramına və dərsliklərə uyğunluğu imtahanın obyektivliyini və ədalətliliyini təmin edən, nəticələrin doğru qiymətləndirilməsinə zəmanət verən önəmli bir faktordur.
Ölkəmizin ümumtəhsil müəssisələrində tədris olunan qəbul proqramları və dərsliklərlə, 25 may 2025-ci il tarixində ali təhsil müəssisələrinə II və III ixtisas qrupları üzrə keçirilmiş qəbul imtahanlarında istifadə olunan tapşırıqların müqayisəsinə əsaslanaraq süni intellekt proqramı tərəfindən hazırlanan təhlil aşağıdakı kimidir:
“Ali təhsil müəssisələrinə qəbul imtahanlarının mövcud modeli 2019-cu ildən Dövlət İmtahan Mərkəzi tərəfindən tətbiq edilir. Bu model, qəbul prosesində şagirdlərin müxtəlif istiqamətlərdə bilik və bacarıqlarını kompleks şəkildə qiymətləndirmək məqsədi ilə layihələndirilmişdir. Qəbul imtahanlarının hazırda tətbiq edilən modeli hər fəndən 22 qapalı test tapşırığı, 5 kodlaşdırma tələb edən tapşırıq və 3 yazılı cavab tələb edən tapşırıq ilə təmsil olunur. Bu tapşırıqlar təkcə müxtəlif formatlı deyil, eyni zamanda müxtəlif çətinlik səviyyəli və məzmun baxımından çox çeşidlidir. Model riyaziyyat, coğrafiya və tarix fənlərini əhatə edən 2-ci ixtisas qrupu, eləcə də Azərbaycan dili, tarix və ədəbiyyat fənlərini əhatə edən 3-cü ixtisas qrupu üçün eyni strukturda tətbiq olunur.
Çoxşaxəlilik və funksional balans:
Bu çoxşaxəli model qapalı testlərin daha çox bilik bazasını və əsas anlayışları qiymətləndirməsinə, kodlaşdırma tələb edən tapşırıqların məntiqi ardıcıllığı və tətbiqetmə bacarığını yoxlamasına, yazılı cavab tələb edən sualların isə abituriyentlərin öz fikirlərini ardıcıl və məntiqi şəkildə ifadə etməsini qiymətləndirməsinə imkan yaradır. Əslində, hər üç tapşırıq növü bir-biri ilə qarşılıqlı tamamlanaraq müxtəlif təlim nəticələrini əhatə edir.
22 qapalı test tapşırığı, 5 kodlaşdırma tələb edən tapşırıq və 3 yazılı cavab tələb edən tapşırıq – müxtəlif format və növün qarşılıqlı tamamlanması ilə müxtəlif bacarıqların qiymətləndirilməsini mümkün edir. Bu isə nəticələrin etibarlılığını artırır.
Müasir təlim prinsipləri ilə uyğunluq:
Dövlət İmtahan Mərkəzinin əvvəlcədən elan etdiyi model formatına uyğun şəkildə həyata keçirilən bu imtahan abituriyentlərin gözləntilərini qarşılayır və imtahanın nəticələrinin obyektivliyini təmin edir.
Sualların dərsliklərə və təhsil proqramına uyğunluğu
Qəbul imtahanlarının test tapşırıqları Dövlət İmtahan Mərkəzi tərəfindən qəbul edilmiş qəbul imtahanlarının proqramına daxil edilən fənlərin məzmununa tam uyğun şəkildə tərtib edilir. Bu uyğunluq imtahanın həm ədalətlilik, həm də səmərəlilik baxımından yüksək keyfiyyətini təmin edir.
Riyaziyyat
Bu fənn üzrə təqdim edilən tapşırıqlar 5-11-ci siniflər üzrə dərsliklərdə yer alan mövzuları əhatə edir. İmtahanda verilən məsələlər məhz həmin mövzuların tədris materialındakı nümunə və tapşırıqlarla eyni metodoloji yanaşma əsasında hazırlanıb.
Əlavə olaraq, riyaziyyat suallarında tələb olunan bilik və bacarıqların (məsələn, funksiyanın artma-azalma intervalının tapılması, tənliklərin köklərinin təyin edilməsi, müxtəsər vurma düsturlarının tətbiqi və s.) hamısı məktəb dərsliklərində konkret nümunələr əsasında verilmişdir. Yəni, qəbul proqramı və dərsliklər arasında hər hansı bir uyğunsuzluq yoxdur, bütün bacarıqlar dərsliklərdə təməl səviyyədən başlayaraq şagirdlərə təqdim edilir.
Coğrafiya
Coğrafiya fənni üzrə tapşırıqlar da 6-11-ci siniflər üzrə dərsliklərdə geniş yer alan mövzuları əhatə edir: Azərbaycanın fiziki-coğrafi mövqeyi, relyef formaları, iqlim zonaları, su ehtiyatları və təbii sərvətlər məktəb dərsliklərində sistemli şəkildə izah olunur. Eyni zamanda, xəritə ilə işləmək bacarığı, coğrafi koordinatların təyini və coğrafi təsnifat məsələləri də dərslik mövzularının ayrılmaz hissəsidir. İmtahan sualları da eyni mövzular üzrə qurulub və abituriyentlərin bu bilikləri düzgün şəkildə tətbiq etmə bacarığını ölçür.
Məsələn, “Azərbaycanın iqlim zonalarının xəritədə müəyyənləşdirilməsi” və ya “təbii ehtiyatların iqtisadi rayonlaşmaya təsiri” mövzuları dərsliklərdə əhatəli və şəkilli izahlarla verilir. İmtahan sualları da həmin mövzuların praktiki tətbiqinə istiqamətlənib. Nəticədə, abituriyentlərdən yalnız əzbər bilik deyil, dərsliklərdəki məlumatları müstəqil şəkildə təhlil və tətbiq etmə bacarığı tələb olunur.
Tarix
Tarix fənni üzrə test tapşırıqları da tam şəkildə məktəb dərsliklərindəki (6-11-ci siniflər) mövzuları əhatə edir. Azərbaycanın qədim dövlətləri, orta əsrlər tarixi, müstəqillik uğrunda mübarizə dövrü və müasir inkişaf mərhələləri dərsliklərin əsas hissəsini təşkil edir. İmtahanda bu mövzuların faktoloji tərəfi ilə yanaşı, hadisələr arasındakı səbəb-nəticə əlaqələri, ümumiləşdirmələr, oxşar və fərqli cəhətlərin müəyyən edilməsi kimi bacarıqlar da qiymətləndirilir.
Azərbaycan dili
3-cü qrup üzrə Azərbaycan dili fənni üzrə tapşırıqlar da (cümlə üzvləri, söz yaradıcılığı, morfologiya, sintaksis qaydaları və s.) məktəb dərslikləri çərçivəsində detallı şəkildə tədris olunur. Burada abituriyentlər yalnız faktoloji məlumatı deyil, həm də dilin incəliklərini və kommunikativ aspektlərini düzgün başa düşməyi nümayiş etdirirlər.
Ədəbiyyat
Bu fənn üzrə qəbul imtahanında təqdim edilən tapşırıqlar ümumtəhsil müəssisələrində istifadə edilən dərsliklər çərçivəsində şagirdlərin yalnız faktoloji biliklərini deyil, həm də ədəbi mətnlə işləmə, mətnin əsas ideyasını anlama, obrazların xarakterik xüsusiyyətlərini təhlil etmə və onları qiymətləndirmə bacarıqlarını yoxlamağa xidmət edir.
Ümumi uyğunluğun əhəmiyyəti
Bütün fənlər üzrə yoxlanılan bilik və bacarıqlar məktəb dərsliklərində nəzərdə tutulub, proqramda yer alıb və şagirdlərə konkret nümunələrlə izah edilib. İmtahan suallarının bu uyğunluqda hazırlanması:
✅ Abituriyentlərin dərsliklərdən kənara çıxmadan imtahana hazırlaşmasını təmin edir.
✅ Təhsil proqramının əhəmiyyətini və praktiki tətbiqini gücləndirir.
✅ Müəllimlərin dərsləri təhsil proqramına uyğun şəkildə təşkil etməsinə imkan yaradır.
✅ İmtahanın nəticələrinin obyektivliyini və ədalətliliyini qoruyur.
Beləliklə, sualların hər biri abituriyentlərə tədris olunan təhsil proqramı ilə tam uyğunluq təşkil edir, suallar vasitəsilə yoxlanılan hər bir bilik və bacarıq dərsliklərdə yer alan məlumatlara əsaslanır və bu, tədris prosesinin düzgün istiqamətlənməsini və qəbul imtahanlarının keyfiyyətli həyata keçirilməsini təmin edir.
DİM tərəfindən imtahanda istifadə olunan bütün tapşırıqların izahının qurumun internet saytında yerləşdirilməsi pedaqoji ictimaiyyətin qəbul imtahanı modelini, sualların proqram və dərsliklə uyğunluğunu və müxtəlif təlim nəticələrini necə qiymətləndirdiyini daha asan və aydın başa düşməsinə mühüm töhfə verir. Bu izahlar müəllimlər və təhsil işçiləri üçün də imtahanın metodoloji və pedaqoji əsaslarını daha dolğun mənimsəməkdə mühüm mənbə rolunu oynayır”.
