Son illərdə Azərbaycanda vizual kommunikasiya vasitələri, xüsusilə küçə reklamları sürətlə artmaqdadır. Şəhər və rayon mərkəzlərində yolkənarı lövhələr, vitrin yazıları, afişalar və digər reklam daşıyıcıları təkcə istehlakçı yönümlü məlumat ötürmək deyil, həm də ictimai dilin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Lakin bu sahədə Azərbaycan dilinin qorunması məsələsi aktual və bəzən narahatedici hal alır.
Dil qaydaları və reklam estetikası: balans varmı?
Küçə reklamlarında müşahidə edilən dil xətaları, lüzumsuz xarici söz istifadəsi və qrammatik səhvlər dil mühitinə birbaşa təsir edir. Bəzi reklam lövhələrində Azərbaycan əlifbasının "ə", "ğ", "ı", "ö", "ü" kimi səciyyəvi hərflərinin istifadə edilməməsi, sözlərin ingilis və ya rus dilində təqdim olunması, yaxud yerli dildə anlaşılmaz və sintaktik baxımdan qüsurlu ifadələrin işlədilməsi diqqət çəkir. Bu, həm dil normalarına ziddir, həm də Azərbaycan dilinin ictimai məkanlarda ikinci planda qalmasına səbəb olur.
Qanunvericilik nə deyir?
Azərbaycan Respublikasının "Dövlət dili haqqında" Qanununa əsasən, bütün reklam materialları, elanlar və lövhələr dövlət dilində — yəni Azərbaycan dilində və düzgün şəkildə hazırlanmalıdır. Həmin qanunun 7-ci maddəsinə görə, xarici dildə təqdim olunan istənilən reklam materialının mütləq Azərbaycan dilində tərcüməsi də olmalıdır. Eyni zamanda, "Reklam haqqında" Qanun da dil normalarının qorunmasını və ictimai məkanlarda istifadə olunan yazıların ədəbi dilə uyğunluğunu zəruri hesab edir.
Reallıq nədir?
Buna baxmayaraq, reallıqda bir çox sahibkar və reklam şirkətləri bu qanunları ya bilməzlikdən, ya da kommersiya məqsədi ilə pozurlar. Məsələn, Bakının mərkəzində “sale”, “discount”, “fashion”, “beauty” kimi ifadələrin Azərbaycan dilində qarşılığı olmadan təqdim edilməsi geniş yayılmış haldır. Bəzi hallarda isə yazıların sintaksisi pozulur: "Təzə gəldi mallar" və ya "Endirimli qiymətlərin başladi" kimi cümlələr qrammatik cəhətdən səhvdir və dilin nüfuzuna xələl gətirir.
Mütəxəssislər nə düşünür?
Dilçi alimlər və filoloqlar bildirirlər ki, reklam dili həm dilin qorunması, həm də cəmiyyətin estetik zövqünün formalaşması baxımından vacib funksiyaya malikdir. Azərbaycan dilinin reklamda yanlış istifadəsi yalnız texniki səhv deyil, həm də milli-mənəvi dəyərlərə qarşı biganəlik kimi qiymətləndirilə bilər. AMEA-nın mütəxəssisləri bu sahədə monitorinqlərin artırılmasını və dil pozuntularına görə cərimələrin sərtləşdirilməsini təklif edirlər.
Nə etmək lazımdır?
Maarifləndirmə: Reklam şirkətləri və sahibkarlara Azərbaycan dilinin düzgün istifadəsi ilə bağlı təlimlər keçirilməlidir.
Monitoring: Aidiyyəti dövlət qurumları — xüsusilə Dil Komissiyası və Reklam Şurası — lövhələrin dili ilə bağlı mütəmadi yoxlamalar aparmalıdır.
Texniki tələblər: Dizaynerlər və reklam mütəxəssisləri Azərbaycan dilinin qrafik xüsusiyyətlərini nəzərə almalıdırlar.
Cərimə mexanizmi: Qanun pozuntularına qarşı cərimə tətbiqləri sərtləşdirilməli, rəsmi xəbərdarlıqlar sistemli şəkildə aparılmalıdır.
Küçə reklamları yalnız kommersiya məqsədi daşımır, eyni zamanda cəmiyyətin dil və estetik şüuruna təsir edən vacib ünsürlərdəndir. Azərbaycan dili dövlətimizin simvollarından biridir və onun küçə reklamlarında da qorunması həm hüquqi, həm də mənəvi borcdur. Hər bir vətəndaş və sahibkar bu məsələdə məsuliyyətli davranmalı, ana dilimizin saflığını və gücünü ictimai mühitdə də təmin etməlidir.
Abışova Nərmin
Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakultəsinin 4-cü kurs tələbəsi
