I yazı
İnsan kainatın sirlərinə yaxınlaşdıqca suallar azalmaq əvəzinə, daha da dərinləşir. Maddi aləmin, həyatın, idrakın yaranışına dair minlərlə nəzəriyyə olsa da, onların arxasında duran əsas sual hələ də öz yerindədir:
Başlanğıcda nə var idi?
Bu suala cavab axtarışı insanlığın əbədiyyət boyu davam edən daxili səfəridir. Maddəmi ilkin idi, yoxsa sözmü? Əsrlərlə bu sual ətrafında iki mövqedə düşünənlər formalaşıb. Materialistlər deyirlər ki, maddə həmişə var idi. Onun öz-özünə inkişafı nəticəsində canlı həyat və idrak formalaşdı. Metafizik yanaşma isə bildirir ki, maddə öz-özünə var ola bilməzdi. Onun arxasında niyyət, mənəvi başlanğıc, "söz" dayanmalı idi.
İlahi mənbələr:
Başlanğıcda Söz var idi
Xristian ilahiyyatının məşhur ifadəsi belədir: “Başlanğıcda Söz var idi. Söz Tanrının yanında idi və Söz Tanrı idi” (Yəhya 1:1). İslamda isə Quranın "kəlamullah" olması – Allahın sözü olması anlayışı da eyni ideyanı ehtiva edir: Yaradılış sözlə başlanıb. Burada Söz – kosmik kod, ilahi proqram, başlanğıc enerjidir.
Kvant və informasiya fizikası:
Kainat kodlaşdırılıb
Müasir elmdə bəzi tədqiqatçılar belə hesab edirlər: Təbiətin bütün qanunları, əslində, informasiya kodları əsasında işləyir. Atomlar, zərrəciklər, cazibə, elektromaqnetizm – bunların hamısı riayət edilən, universal kodlaşdırılmış qaydalardır. Genetik kod da eyni prinsipin həyat formasıdır. Bu yanaşmaya görə, “söz” – informasiya, kod – kainatın özüdür.
Söz və maddə sintezi
Əgər kainatın başlanğıcında yalnız maddə olsaydı, o xaotik enerjidən ibarət olardı. Əgər yalnız söz olsaydı, o zaman heç bir fiziki forma meydana gəlməzdi. Bəlkə də yaradılışın ən böyük sirri bundadır: Söz maddəyə çevrildi. Maddə isə yenidən sözü daşıyan idraka yol açdı.
Yəni: Maddə Sözsüz mənasızdır. Söz Maddəsiz təcəssüm olunmaz.
İnsanın daxili kodu: sözlə düşünmək
İnsan təbiətdə sözlə düşünə bilən yeganə varlıqdır. Onun şüuru, dili, fikri, ədəbiyyatı – hamısı "sözün kodunun" davamıdır. Ədəbiyyat, fəlsəfə, sənət – insanın yaradılışdakı kodu anlamağa və daşımağa cəhdidir. Hər bir kitab, hər bir fikir parçası bəşəriyyətin ilkin “Sözə” qayıdış cəhdidir.
Sözsüz kainatın mənası itər
Maddə sonsuz ola bilər. Amma söz yoxdursa, kainat öz mənasını itirir.
Söz: Düşüncənin nüvəsidir, mənanın mənbəyidir, idrakın nəfəsidir.
Son
Kainat hələ də bizə pıçıldayır: “Mənə toxunanlar, mənə Sözlə yaxınlaşın. Çünki mən var olmuşam, çünki Söz var idi.”
Bəlkə də, yaradılışın kodlarının açarı da bu sadə həqiqətdə gizlidir: Söz həyatın nəfəsi, varlığın ilkin işığıdır.
Oğuz Arif
