Xalq qazeti portalından alınan məlumata görə, ain.az xəbər verir.
Biz fəxr edirik ki, ümummilli lider Heydər Əliyev yalnız Azərbaycan xalqının yetişdirdiyi böyük şəxsiyyət, möhkəm milli dövlətçilik təməllərini atan dahi dövlət xadimi deyil, həm də insani dəyərlərə sadiqliyi ilə bütün bəşəriyyətə örnək olan böyük humanistdir. O, sübut etdi ki, sivilizasiyanın parlaq gələcəyi qarşıdurmalarda deyil, maraqların uzlaşmasında, birliyin və həmrəyliyin bərqərar olmasındadır.
Təsadüfi deyil ki, 15 iyun 1993-cü il tarixi Azərbaycanın müstəqillik salnaməsinə Milli Qurtuluş Günü kimi daxil olmuşdur.
Əvvəlki nəsil yaxşı xatırlayır ki, cəmi bir neçə gün ərzində – 4 iyun səhərindən başlayaraq ölkədəki siyasi mənzərə necə kökündən dəyişdi. Hökumət qoşunlarının Gəncədə baş verən qiyama qarşı həyata keçirdiyi təxribat xarakterli atəş açılması ölkəni vətəndaş müharibəsinin astanasına gətirdi. Həmin an hakimiyyətə ortaq olan AXC-«Müsavat» tandemi bu fəlakətin qarşısını almaq üçün real tədbirlər görmək əvəzinə, o dövrdə Azərbaycanın baş prokurorunu üsyançılara "qurban" verdi – bu şəxs ölüm təhdidi altında mərhum sabiq prezident Əbülfəz Elçibəyə qarşı həbs orderi imzalamağa məcbur oldu.
Eyni vaxtda Milli Məclis bir növ mənasız tamaşaya çevrilmişdi. Parlament sədri, hökumət başçısı, Daxili İşlər və Milli Təhlükəsizlik nazirləri, ədliyyə və müdafiə nazirləri, dövlət katibi və digər məsul şəxslər bir-birinə məsuliyyəti ötürür, ölkənin taleyinin həll olunduğu anlarda ortalıqda rəhbərlik edən bir nəfər də yox idi. Bu zaman silahlı üsyançılar bir-bir rayonları müqavimətsiz ələ keçirərək Bakıya doğru yaxınlaşırdı.
Bir neçə gün ərzində, bəzi xarici xüsusi xidmət orqanlarının açıq təhriki nəticəsində ölkənin cənubunda faktiki olaraq “Talış-Muğan Respublikası” adlandırılan qurum elan olundu, şimalda isə "Sadval" adlı separatçı hərəkat yenidən baş qaldırdı. Gəncə və ətraf bölgələr onsuz da mərkəzi hakimiyyətə tabe olmurdu. Yəni, cəmi iki yaşında olan müstəqil Azərbaycan Respublikası tamamilə idarəolunmaz vəziyyətə düşmüş, yox olmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qalmışdı. Dövlət başçısının öz postunu tərk edib təyyarəyə minib doğma kəndinə getməsi, eyni zamanda Naxçıvan Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevə rəsmi şəkildə müraciət etməsi vəziyyətin nə qədər kritik olduğunu göstərirdi.
Bu gün təsəvvür etmək çətin olsa da, həmin vaxt – 9 iyun tarixində uzun danışıqlardan sonra Bakıya gələn təcrübəli siyasətçiyə xüsusi sərəncamla hökumətə məsləhət vermək səlahiyyəti verilir. Lakin paytaxtda nə prezident var, nə parlament fəaliyyət göstərir, icra hakimiyyəti isə tamamilə iflic olmuşdu. Belə çıxılmaz durumda Heydər Əliyev həmin gün bir neçə nüfuzlu vasitəçi ilə birlikdə üsyançı Gəncəyə yola düşür və üsyançı hərbi hissənin komandirləri ilə birbaşa danışıqlara girir. Öz siyasi ustalığı ilə bu qarşıdurmanı qan tökülmədən həll etməyə nail olur – Sürət Hüseynovun baş nazir postuna təyin olunması əvəzində dövlət çevrilişi dayandırılır.
Yadınızdadırsa, həmin günlərdə bəziləri – “divan arxasından” ağıllı görünməyə çalışanlar bu qərarı kəskin tənqid edirdi. “Necə olar ki, təhsili yarımçıq bir hərbçiyə bu qədər səlahiyyət verilsin?” – deyə etiraz edənlər çox idi. Lakin SSRİ KP MK Siyasi Bürosunun sabiq üzvü olan Heydər Əliyev yaxşı bilirdi ki, siyasətdə ən qiymətli resurs zamandır – uduzulmuş vaxtı heç bir səlahiyyətlə əvəzləmək mümkün deyil.
Ümumxalq məhəbbətinin və tarixi missiyanın rəmzinə çevrilmiş bu böyük adın arxasında, əslində, Azərbaycan xalqının qanuni qüruru, cəsarəti və azadlıq ruhu dayanır. Bu ad, bir millətin taleyində və dünya tarixində silinməz iz qoymuş qeyri-adi şəxsiyyətin simvoludur. Bu tarixi hadisənin səbəbləri çoxdur, lakin əsas səbəbi bəlkə də tarixin sərt ədalətsizliyində axtarmaq lazımdır: çünki 1982-ci ilin noyabrında siyasi, iqtisadi və mədəni cəhətdən sabit bir respublika etibarlı əllərə təhvil verildiyi halda, 1993-cü ilin iyununda onun yerinə yalnız formal şəkildə müstəqil, lakin daxildən çökmüş, yüz minlərlə qaçqınla dolu, daxili çəkişmələr və tayfa savaşı ilə parçalara bölünmüş bir ölkə qaytarılmışdı.
Lakin böyük şəxsiyyətlər, dahilər və əsl dövlət adamları elə bunun üçün var — zamanın ən ağır sınaqlarını belə strateji üstünlüyə çevirmək və tarixə istiqamət vermək üçün. Məhz Heydər Əliyevin siyasi liderliyinin ikinci dövrü bu baxımdan insanlıq qarşısında əsl fenomenin miqyasını tam aydınlığı ilə nümayiş etdirdi. Onun düşüncə üfüqləri, siyasi baxışları və dünyagörüşü sadəcə bir dövlətin deyil, bütöv bir regionun taleyini dəyişəcək qədər güclü idi.
Heydər Əliyevin siyasətində özünəməxsus poeziya, fikirin yüksəkliyi, yaradıcı təfəkkürün enerjisi və ümumbəşəri miqyasda quruculuq əzmi vardı. O, hadisələrə, faktlara və ən əsası — insanlara yanaşmada diferensial və ölçülüb-biçilmiş mövqe nümayiş etdirirdi. Çünki o yaxşı bilirdi: “kadrlar hər şeyi həll edir”. Onun ensiklopedik biliyi, fövqəladə yaddaşı, strateji baxışları və sanki ilahi vəhydən gələn qabaqlayıcı təfəkkürü, hadisələrə Şərqdən Qərbə dərhal reaksiya vermək bacarığı, onu təkcə Azərbaycanın deyil, bütöv dünyanın heyranlıqla izlədiyi bir liderə çevirmişdi.
Onun fəaliyyəti, əslində, mif və əfsanələrə çevrilmişdir. Rusiya ideoloqları haqlı olaraq qeyd edirlər ki, əgər 1985-ci ildə KPSS MK-nın Baş Katibi vəzifəsinə Mixail Qorbaçov deyil, məhz Heydər Əliyev gətirilsəydi, Sovetlər İttifaqı dağılmaz, əksinə, Çin Xalq Respublikasından da qüdrətli olardı. Qərb ideoloqları isə bu faktı açıq etiraf edir və Allahın onları Heydər Əliyevin SSRİ-yə rəhbər olmamasından “qoruduğuna” dua edirlər.
Biz isə əminik: bu xalqın tarixində 15 iyun 1993-cü il, Tanrının Azərbaycan xalqına ikinci dəfə dirçəlmək üçün bəxş etdiyi ilahi fürsətdir. Elə bir fürsət ki, onun sayəsində bu torpağın qüdrətli oğlu İlham Əliyev kimi varis, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa edib onu müasir dünyanın ən uğurlu ölkələri sırasına çıxara bildi.
Heydər Əliyev, sözün əsl mənasında, kamil və ali mənəviyyatlı bir insan idi — prinsipial, vicdanlı, səmimi, fədakar, dostluğa və sədaqətə dəyər verən, özü də münasibətlərdə belə olan — qayğıkeş, diqqətli və insanpərvər. Həyatının hər anında öz peşəkar əqidəsinə sadiq qalaraq, milli və mənəvi dəyərlərə sarsılmaz inamla yanaşır, yaxınlarına da bunu aydın, konkret və dürüst şəkildə ifadə edirdi. Onun təkcə mükəmməl təşkilatçılıq qabiliyyəti və ensiklopedik biliyi deyil, həm də fövqəladə natiqlik istedadı və cazibədar şəxsiyyəti vardı. O, istər ucqar dağ kəndində, istərsə də Moskva və Vaşinqtonda, sözün əsl mənasında, nüfuz və hörmət sahibiydi.
Ona görə də bu dahi şəxsiyyətin fəaliyyəti həmişə gələcəyə hesablanmışdı. Azərbaycan xalqı onu hər zaman məhz belə xatırlayacaq — Xilaskar və Qurucu, Ümummilli lider və Böyük Rəhbər kimi. Bütün Cənubi Qafqazda onun dövlətçilik təməlləri, gələcək nəsillər tərəfindən daha aydın və daha dolğun qiymətləndiriləcək. Çünki Heydər Əliyev təkcə Azərbaycanın deyil, bütün regionun strateji memarı idi.
Bu məqamda ABŞ-ın 43-cü prezidenti Corc Buşun xatirələrindən bir fikir xatırlanır:
“Uzun müddət ərzində Heydər Əliyev Cənubi Qafqazın aparıcı şəxsiyyəti idi. Onun səyləri Bakı ilə Vaşinqton arasında dostluq münasibətlərinin qurulmasında həlledici rol oynadı. Onun rəhbərliyi altında ABŞ və Azərbaycan beynəlxalq terrorizmə qarşı mübarizədə tərəfdaş oldular. Qarabağ münaqişəsinin ədalətli və davamlı sülh yolu ilə həlli istiqamətində göstərdiyi qətiyyət regionda sabitliyin qorunması baxımından çox əhəmiyyətli idi. Bundan əlavə, onun təşəbbüsləri böyük həcmli xarici investisiyaların cəlb olunmasına və həm Azərbaycanın, həm də daha geniş regionun davamlı iqtisadi inkişafına mühüm töhfə verdi.”
Faktlar öz dillərində danışır – Heydər Əliyev on il ərzində dərin islahatlara imza atdı və təkcə sözlə deyil, əməli fəaliyyətlə sübut etdi ki, xalqın inamını doğruldan, ona sabah bəxş edən lider olmaq mümkündür. O, çökmüş və dağılmış, keçmiş ittifaq məkanındakı əlaqələrini itirmiş, daxili iqtisadiyyatından məhrum olmuş bir ölkənin xarabalıqları üzərində yaşamağa qadir, müstəqil və güclü dövlətin təməlini qoydu.
Onun ölçülüb-biçilmiş, realist və balanslaşdırılmış xarici siyasəti Azərbaycanın davamlı inkişaf strategiyasına çevrildi və ölkəyə sabitlik, rifah və beynəlxalq nüfuz qazandırdı. ABŞ və İranla konstruktiv münasibətlər quruldu, Çin, İsrail, Mərkəzi Asiya ölkələri, digər postsovet respublikaları, Yaxın Şərq və Avropa İttifaqının bir sıra üzvləri ilə əməkdaşlıq dərinləşdi. Türkiyə və Rusiya ilə isə müttəfiqlik bağları gücləndirildi.
Heydər Əliyev yalnız siyasi sabitliyə nail olmaqla kifayətlənmədi, iqtisadi müstəqilliyin əsaslarını da yaratdı. O, istehsalatın bütün sahələrinin bərpasını, maliyyə sisteminin möhkəmləndirilməsini və xarici sərmayələrin cəlb olunmasını nəzərdə tutan antikrizis proqramını həyata keçirdi.
1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda imzalanmış «Əsrin müqaviləsi» – Azərbaycanın dünya iqtisadi məkanına inteqrasiyasının əsas sütununa çevrilən, düşmənləri belə təəccübləndirən, xarici neft şirkətləri ilə bağlanmış hasilatın pay bölgüsü üzrə ilk və ən böyük razılaşma idi. Bu müqavilə yalnız keçmiş SSRİ məkanında deyil, həm də beynəlxalq hüquq və enerji diplomatiyası tarixində misilsiz hadisə idi. Bu gün də onun əhəmiyyəti dəyişməyib – ölkədaxili sabitliyin bərqərar olmasında və xarici siyasətdə uğurların qazanılmasında həlledici rol oynayıb.
“Bu müqavilənin hazırlanması və imzalanmasında iştirak etdiyim üçün özümü çox xoşbəxt sayıram. Üzərimə böyük məsuliyyət düşdüyünü dərk edirəm və ümid edirəm ki, gələcək nəsillər bu tarixi hadisənin bu gün burada baş verməsini layiqincə qiymətləndirəcəklər”, – deyə həmin möhtəşəm mərasimdə çıxış edən Heydər Əliyev bildirirdi.
Ulu Öndərin “azərbaycançılıq” fəlsəfəsi – təkcə siyasi ideologiya deyil, bütöv xalqın mənəvi dayağına, milli dövlətçiliyin əsas sütununa çevrildi. O deyirdi: “Azərbaycançılıq – milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq, milli-mənəvi dəyərlərimizi yaşatmaq və eyni zamanda onları ümumbəşəri dəyərlərlə sintez edərək zənginləşdirmək, hər bir insanın inkişafına şərait yaratmaqdır”.
Heydər Əliyev öz xalqını dərin məhəbbətlə sevirdi, bu torpaqda yaşayan bütün insanların tarixini və taleyini çox gözəl bilirdi. O anlayırdı ki, söhbət təkcə keçmişdən deyil, bu gündən və gələcəkdən gedir. Çünki hər bir dövr bir gün tarixə çevriləcək və gələcək nəsillər tərəfindən qiymətləndiriləcək.
O, yaxşı bilirdi ki, iqtisadi tərəqqi qədər mədəniyyət də müstəqilliyin əsas dayaqlarındandır. Məhz bu baxımdan ulu öndər hər zaman xalqın mənəvi mirasına xüsusi qayğı ilə yanaşır, onu milli kimliyimizin təməli hesab edirdi. Təhsil, səhiyyə və gənc nəslin tərbiyəsi – onun uzaqgörən dövlət proqramının ayrılmaz hissəsi idi. Bu üç sahə onun üçün hər zaman prioritet olmuşdur – çünki sağlam bədən, sağlam təfəkkür və milli mənəviyyat – dövlətin sabahıdır.
Və bəlkə də ən vacib məqam: fəlsəfədən və məntiqdən çıxardığı dərs ona öyrətmişdi ki, söz – ən güclü silahdır. Heydər Əliyev bu silahdan istifadə etməyi mükəmməl bacarırdı – həm natiq kimi, həm diplomat kimi, həm də yüksək psixoloji zövqə malik bir rəhbər kimi. O, danışanda xalqı ilə sanki fərdi ünsiyyət qururdu – onun nitqi hər bir azərbaycanlının qəlbinə toxunurdu. Elə bir natiqlik məharətinə sahib idi ki, hər bir insan özünü onun sözlərində görür, tanıyır və hiss edirdi.
Bu – nadir istedaddır. O, xalqın ruh halını duymaqda, qarşısındakının ovqatını hiss etməkdə, hətta ən zərif psixoloji məqamları belə nəzərdən qaçırmamaq bacarığında əvəzsiz idi. O, təkcə ağlı ilə deyil, həm də qəlbi ilə xalqın dərdinə şərik olurdu. Onun fövqəladə intuisiyası, ən çətin məqamlarda düzgün qərar vermək məharəti Azərbaycan xalqını dəfələrlə böhranlardan xilas etmişdir.
Heydər Əliyevin xarakterini formalaşdıran iki əsas keyfiyyət vardı – istedad və iradə. O, həm də özünə qarşı ən sərt tələbləri qoyan rəhbər idi. Bir nəfəri diqqətlə dinləyə bilər, eyni zamanda bütöv bir xalqın arzusunu duya bilərdi. O, siyasətçiyə xas olan strateji uzaqgörənliklə sərkərdəyə xas qətiyyəti birləşdirirdi. Dərin elmi biliklərə və təbii estetik zövqə malik idi. Əliaçıq və kin saxlamayan insan idi – səhv edənləri bağışlaya bilərdi, amma savadsızlığa, məsuliyyətsizliyə və bivecliyə dözməzdi.
Siyasi üslubunda demokratiya ilə sərt intizamın harmoniyasını tapmışdı. Onun zəngin siyasi təcrübəsi ölkəni bir çox böhrandan çıxartdı. O, milləti təkcə qanunlarla yox, həm də əsl liderin ruhani nüfuzu ilə irəli aparırdı.
Məhz onun fitri siyasi instinkti və nadir insani keyfiyyətləri sayəsində Azərbaycan gənc, lakin güclü bir dövlət kimi XXI əsrə qədəm qoydu. İllər boyu Respublikanın rəhbəri olaraq Heydər Əliyev misilsiz məsuliyyəti üzərinə götürdü – ətrafına ideya yoldaşlarını toplayaraq, onlarınla birlikdə böyük çətinlikləri dəf etdi, səbir və qətiyyətlə müasir Azərbaycanın təməlini qoydu.
Bu gün bu dövlət suveren Azərbaycan adlanır – Çin səddindən Avropa sərhədlərinədək uzanan yeni reallıqlar yaradır və bütün bəşəriyyəti səmimi şəkildə birgə inkişaf və əməkdaşlığa dəvət edir.
İradə Ağayeva
Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasının Kitabxana-informasiya mərkəzinin müdiri
Sonrakı hadisələr barədə daha çox məlumat almaq üçün ain.az saytını izləyin.
