Nüvə silahına sahib doqquz dövlətin (ABŞ, Rusiya, Böyük Britaniya, Fransa, Çin, Hindistan, Pakistan, Koreya Xalq Demokratik Respublikası (Şimali Koreya) və İsrail) hamısı 2024-cü ildə intensiv nüvə modernizasiya proqramlarını davam etdirərək mövcud silahları təkmilləşdirib və yeni versiyalar əlavə ediblər.
“Poliqon” xəbər verir ki, bu Stokholm Sülh Araşdırmaları İnstitutunun (Stockholm International Peace Research Institute – SIPRI) yayımladığı hesabatda öz əksini tapıb.
Bildirilib ki, 2025-ci ilin yanvar ayına olan təxminlərə görə, dünyada ümumilikdə 12241 nüvə başlığından təxminən 9614-ü hərbi ehtiyatlarda potensial istifadəyə hazır vəziyyətdədir. Bu başlıqlardan təxminən 3912-si raket və təyyarələrlə yerləşdirilib, qalanları isə mərkəzi anbarlarda saxlanılır. Təxminən 2100 yerləşdirilmiş başlıq ballistik raketlər üzərində yüksək döyüş hazırlığı vəziyyətindədir. Bu başlıqların demək olar ki, hamısı Rusiya və ABŞ-a məxsus olsa da, Çin də artıq bəzi başlıqları dinc dövrdə raketlər üzərində saxlaya bilər.
Rusiya və ABŞ birlikdə bütün nüvə silahlarının təxminən 90 faizinə sahibdir. 2024-cü ildə onların müvafiq hərbi ehtiyatlarının (istifadə oluna bilən başlıqların) ölçüsü nisbətən sabit qalsa da, hər iki dövlət gələcəkdə arsenallarının ölçüsünü və müxtəlifliyini artıracaq geniş modernizasiya proqramlarını həyata keçirir. Əgər yeni razılaşma əldə olunmazsa, 2026-cı ilin fevralında qüvvədən düşəcək 2010-cu il Strateji Hücum Silahlarının Azaldılması və Məhdudlaşdırılması üzrə Yeni Müqavilə (New START) bitdikdən sonra onların strateji raketlər üzərində yerləşdirdiyi başlıqların sayı arta bilər.
ABŞ-ın genişmiqyaslı nüvə modernizasiya proqramı irəliləməkdədir, lakin 2024-cü ildə planlaşdırma və maliyyələşmə ilə bağlı çətinliklərlə üzləşib ki, bu da yeni strateji arsenalın gecikməsinə və xərclərin ciddi artmasına səbəb ola bilər. Bundan əlavə, yeni qeyri-strateji nüvə silahlarının arsenalına daxil edilməsi modernizasiya proqramına əlavə yük gətirəcək.
Rusiyanın nüvə modernizasiya proqramı da çətinliklərlə üzləşib. 2024-cü ildə bu çətinliklərə yeni “Sarmat” qitələrarası ballistik raketinin (IBCM) sınaq uğursuzluğu və digər sistemlərin planlaşdırıldığından yavaş təkmilləşdirilməsi daxildir. ABŞ-ın 2020-ci ildə proqnozlaşdırdığı qeyri-strateji nüvə başlıqlarının artımı isə hələ ki, gerçəkləşməyib.
Bununla belə, həm Rusiya, həm də ABŞ-ın nüvə silahlarının yerləşdirilməsində artımın olacağı ehtimal olunur. Rusiyada artım əsasən mövcud strateji qüvvələrin daha çox başlıq daşımaq üçün modernləşdirilməsi və əvvəllər boşaldılmış silosların yenidən doldurulması ilə həyata keçiriləcək. ABŞ-da artım isə mövcud buraxılış qurğularında daha çox başlığın yerləşdirilməsi, boş qurğuların yenidən aktivləşdirilməsi və yeni qeyri-strateji nüvə silahlarının arsenalına əlavə olunması ilə ola bilər. ABŞ-da nüvə tərəfdarları bu addımları Çinin yeni nüvə yerləşdirmələrinə cavab olaraq dəstəkləyir.
SIPRI təxmin edir ki, Çin hazırda ən azı 600 nüvə başlığına sahibdir. Çin digər ölkələrlə müqayisədə nüvə arsenalını daha sürətlə artırır – 2023-cü ildən bəri ildə təxminən 100 yeni başlıq əlavə edir. 2025-ci ilin yanvar ayına qədər Çin şimaldakı səhralıqlarda yerləşən üç böyük sahədə və şərqdəki üç dağlıq bölgədə təxminən 350 yeni ICBM silosunun tikintisini başa çatdırmış və ya başa çatdırmaq üzrə idi. Qüvvələrini necə quracağına bağlı olaraq, Çin onilliyin sonuna qədər potensial olaraq Rusiya və ya ABŞ qədər ICBM-ə sahib ola bilər. Lakin 2035-ci ilə qədər Çinin maksimum proqnozlaşdırılan 1500 başlığı olsa belə, bu hələ də Rusiya və ABŞ-ın hazırkı ehtiyatlarının hər birinin yalnız üçdə biri qədər olacaq.
Böyük Britaniyanın 2024-cü ildə nüvə silahı arsenalını artırmadığı düşünülür, lakin 2023-cü ilin “Yenilənmiş Birləşdirilmiş İcmalı” əvvəlki planları təsdiqlədikdən sonra başlıq sayının artması gözlənilir. 2024-cü ilin iyulunda seçkilərdə qalib gələn Leyborist hökuməti seçki kampaniyası zamanı dörd yeni nüvə ilə işləyən ballistik raket sualtı qayığının (SSBN) tikintisini davam etdirməyə, fasiləsiz dənizdə nüvə çəkindiriciliyini qorumağa və gələcəkdə nüvə arsenalına lazım olan bütün təkmilləşdirmələri həyata keçirməyə sadiq olduğunu bildirib. Lakin hazırda hökumət ciddi əməliyyat və maliyyə problemləri ilə üz-üzədir.
Fransa isə 2024-cü ildə üçüncü nəsil SSBN və yeni hava ilə buraxılan qanadlı raketin inkişafını, eləcə də mövcud sistemlərin modernləşdirilməsi və təkmilləşdirilməsini davam etdirib.
Hindistanın 2024-cü ildə nüvə arsenalını bir qədər genişləndirdiyi və yeni növ nüvə daşıma sistemləri üzərində işlədiyi düşünülür. Hindistanın yeni “kanisterləşdirilmiş” raketləri döyüş başlıqları ilə birlikdə daşına bilər və bu, onların dinc dövrdə nüvə başlıqları ilə təchiz olunmasına, hətta gələcəkdə hər raketdə bir neçə başlıq daşımasına imkan verə bilər. Pakistan da yeni daşıyıcı sistemlər üzərində işləməyə və ayrılan material ehtiyatlarını artırmağa davam edib, bu isə onun nüvə arsenalının gələcək onillikdə genişlənəcəyini göstərir.
2025-ci ilin əvvəlində Hindistan və Pakistan arasında gərginliklər qısa müddətlik silahlı qarşıdurmaya səbəb olub.
Şimali Koreya hərbi nüvə proqramını milli təhlükəsizlik strategiyasının əsas elementi olaraq ön planda saxlayır. SIPRI təxmin edir ki, ölkə artıq 50-yə yaxın başlıq yığıb, əlavə 40 başlıq istehsal etmək üçün kifayət qədər parçalanan materiala malikdir və bu materialın istehsalını sürətləndirməkdədir. 2024-cü ilin iyul ayında Cənubi Koreya rəsmiləri xəbərdarlıq ediblər ki, Şimali Koreya “taktiki nüvə silahı”nın hazırlanmasında “son mərhələyə” çatıb. 2024-cü ilin noyabrında Şimali Koreya lideri Kim Çen In ölkənin nüvə proqramının “limitsiz” genişləndirilməsinə çağırıb.
İsrail isə nüvə silahlarına sahib olduğunu rəsmi şəkildə etiraf etməsə də, arsenalını modernləşdirdiyi düşünülür. 2024-cü ildə ölkə “Jericho” ailəsinə məxsus nüvə daşıya bilən ballistik raketlərlə bağlı ola biləcək bir raket mühərrik sistemini sınaqdan keçirib. İsrail, həmçinin “Dimona” nüvə obyektindəki plutonium istehsalı reaktorunu da təkmilləşdirməkdə davam edir.
Şərqi Asiyada, Avropada və Yaxın Şərqdə nüvə statusu və strategiyası ilə bağlı müzakirələrin yenidən canlanması göstərir ki, daha çox dövlətin öz nüvə silahlarını hazırlamaq potensialı var.
Bundan əlavə, nüvə paylaşımı razılaşmaları da yenidən diqqət mərkəzinə düşüb. 2024-cü ildə həm Belarus, həm də Rusiya, Rusiyanın Belarus ərazisində nüvə silahı yerləşdirdiyini bir daha bəyan ediblər. Bu zaman bir neçə Avropa NATO üzvü ABŞ nüvə silahlarını ərazilərində yerləşdirməyə hazır olduqlarını bildirib. Fransa Prezidenti Emmanuel Makron isə Fransanın nüvə çəkindiriciliyinin “Avropa ölçüsünə” malik olması fikrini təkrarlayıb.
