İsrail-İran müharibəsi beşinci günündə də davam edir. ABŞ prezidenti Tramp hərbi müdaxilə üçün təzyiq, tərəfdarlarının reaksiyası və regionda artan gərginlik arasında kritik kəsişmə nöqtəsindədir. Trampın üç variantı münaqişənin gələcəyini müəyyən edə bilər.
ABŞ prezidenti Donald Trampın İsrailin İrana hücumları ilə bağlı açıqlamaları tam dəstəkdən qəti məsafəyə qədər müxtəlif olub. Bu uyğunsuzluq münaqişələrin şiddətləndiyi bir vaxtda qeyri-müəyyənliyi daha da artırıb.
Trampın Kanadada keçirilən G7 Sammitini qəfil tərk etməsi bu mənzərəni gücləndirib. Prezident sammiti yalnız “Vaşinqtonda görüləcək böyük işlər var”, – deyərək tərk edib.
Ağ Ev, erkən gedişin “Yaxın Şərqdəki inkişaflarla” bağlı olduğunu açıqladı. Bununla belə, Tramp “Truth Social” platformasında bunun “atəşkəslə heç bir əlaqəsi olmadığını” iddia edib.
İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu bundan əvvəl İrana hücumların “ABŞ ilə tam koordinasiyada” həyata keçirildiyini bildirmişdi.
Bəs Trampa təsir edən amillər hansılardır və hazırda onun masasında hansı variantlar var?
1. Netanyahu ilə razılaşmaq
Trampın son məqsədi aydındır: Netanyahu kimi o, İranın nüvə silahına malik olmasını istəmir. Lakin Netanyahudan fərqli olaraq Tramp bu məqsədə çatmağın yolunun razılaşmadan keçdiyini deyir.
Lakin o, bu məqsədə çatmaq üçün hansı üsulla bağlı qərarsızdır. Bəzən hədə-qorxu ilə gərginliyi artırmağa üstünlük verir, bəzən də diplomatiyaya önəm verir.
Hətta keçən həftə o, eyni cümlə ilə deyib ki, İsrailin İrana hücumu ya razılaşmaya yol açacaq, ya da “hər şeyi partlatacaq”. Onun tərəfdarları tez-tez bu gözlənilməzliyi “strateji dəlilik nəzəriyyəsi” ilə izah edirlər.
Soyuq Müharibə dövründə prezident Riçard Niksonun istifadə etdiyi bu nəzəriyyə qəsdən qeyri-müəyyənliyi qorumaq və qarşı tərəfi qorxutmaq məqsədi daşıyır. Trampın İrana münasibətində bu nəzəriyyəni qəbul edənlər var.
Netanyahu isə hərbi variantı seçməsi üçün daim Trampa təzyiq edir. İsrail Fordodakı yeraltı nüvə obyektinin ABŞ-ın əlində olan “bunker buster” bombaları ilə məhv edilməsi üçün Amerikadan daha güclü dəstək tələb edir.
Bəzi analitiklərin fikrincə, Tramp iranlıları daha zəif mövqedə olduqları halda danışıqlara məcbur edəcək addımın nəticə verə biləcəyini düşünür.
2. Orta yolun seçilməsi – hazırkı xəttin saxlanılması
Tramp indiyədək ABŞ-ın İsrailin hücumlarında birbaşa iştirak etmədiyini təkrarlayıb. Amerika döyüş gəmiləri və raketdən müdafiə sistemləri hazırda İsraili İranın cavab zərbələrindən qorumaq üçün hazırdır.
Trampın Milli Təhlükəsizlik Şurasındakı bəzi müşavirləri xəbərdarlıq edirlər ki, prezident birbaşa müdaxiləyə səbəb ola biləcək addımlardan çəkinməlidir.
Digər tərəfdən Netanyahu iddia edir ki, İranın ali dini lideri Ayətullah Əli Xameneyini hədəfə almaq münaqişəyə son qoyacaq.
Bununla belə, ABŞ rəsmisi həftə sonu bəzi mətbuat orqanlarına Trampın bu fikrə qəti şəkildə qarşı çıxdığını bildirib.
3. Tərəfdarlarını dinləyib çəkilmək
Trampa təsir edən ən böyük siyasi amillərdən biri onun daxili dəstək bazasıdır. Respublikaçıların böyük əksəriyyəti İsraili qeyd-şərtsiz dəstəkləyir. Bura ABŞ-ın İsrailə silah göndərməsi də daxildir. Çoxları İrana qarşı hücumları açıq şəkildə dəstəkləyib.
Bununla belə, Trampın “Amerikanı yenidən möhtəşəm et” (MAGA) hərəkatının bəzi tanınmış simaları indi bu ənənəvi “İsrailə tam dəstək” yanaşmasını açıq şəkildə rədd edirlər.
Son günlər ABŞ-ın niyə Yaxın Şərqdə müharibəyə sürükləndiyi və bunun “Öncə Amerika” xarici siyasət prinsipinə zidd olub-olmaması ilə bağlı suallar gündəmə gəlib.
Tramp tərəfdarı jurnalist Taker Karlson iyunun 13-də sərt tənqid yazıb. O, administrasiyanın “biz müharibədə iştirak etmirik” iddialarını rədd edib və ABŞ-ın “İsraili tərk etməli” olduğunu iddia edib. Karlson Netanyahu və onun “müharibəyə ac hökumətini” ABŞ-ı öz müharibəsinə sürükləməkdə ittiham edib.
Bu yanaşma Tramp üçün ciddi zəiflik sahəsi yaradır. Onun özünü İsraildən uzaqlaşdıran ictimai bəyanatlarının arxasında da bu təzyiqlər dayana bilər.
