"Adi insan həyatı üçün 1-2 millisaniyə dəyişiklik hiss olunmasa da, texnoloji sistemlər üçün bu, əhəmiyyətli problemə çevrilə bilər..."
2025-ci ilin iyul ayı alimlər üçün diqqət mərkəzinə çevrilib: Yer kürəsinin fırlanma sürəti artmaqda davam edir və bunun nəticəsində günlər bir neçə millisaniyə qısalır.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə CNN telekanalı məlumat yayıb.
Yer kürəsi bu yay sürət yığır
Məlumatda deyilir ki, 22 iyul tarixində sutka 1,34 millisaniyə daha az çəkib, bu, atom saatlarının tətbiqindən bəri qeydə alınan ən qısa sutkalardan biridir. 5 avqustda isə bu göstərici 1,25 millisaniyə olacaq.
Orta hesabla Yer öz oxu ətrafında bir dövrəni 86 400 saniyəyə, yəni 24 saata tamamlayır. Lakin bu rəqəm daim kiçik dəyişikliklərə məruz qalır. 2020-ci ildən bəri bu dəyişikliklər daha nəzərəçarpacaq şəkildə artıb.
NASA və beynəlxalq geofizika təşkilatları fırlanma sürətinin artmasını bir neçə amillə izah edir:
- Ayın cazibə təsiri: Ayın Yerin ekvatoruna olan məsafəsi dəyişdikcə fırlanma sürətinə də təsir edir - eynilə fırlanan fiquristin qollarını yığması kimi.
- Qlobal iqlim dəyişikliyi: Buzlaqların əriməsi nəticəsində suyun ekvatora doğru hərəkəti Yerin kütlə paylanmasını dəyişir və bu, fırlanma dinamikasına təsir edir.
- Daxili geoloji proseslər: Yer mantiyasında baş verən hərəkətlər hələ də alimlər üçün tam aydın deyil, lakin onların da sürətə təsir etdiyi düşünülür.
- Seysmoaktivlik və hava hadisələri: Okean səviyyəsindəki dəyişikliklər, havanın dövranı, maqnit sahəsindəki fərqlər və hətta mövsümi bitki örtüyü kimi amillər də bu dəyişikliklərə töhfə verir.
Bu, nə ilə nəticələnə bilər?
Adi insan həyatı üçün 1-2 millisaniyə dəyişiklik hiss olunmasa da, texnoloji sistemlər - GPS və peyk sistemləri, telekommunikasiya şəbəkələri, maliyyə əməliyyatları və serverlərdə vaxt dəqiqliyi üçün bu, əhəmiyyətli problemə çevrilə bilər.
Bu sistemlər UTC (Universal Koordinasiya Olunmuş Vaxt) adlı atom dəqiqliyində zaman sistemi ilə işləyir. Atom saatları 1955-ci ildən bəri işlək vəziyyətdədir və təxminən 450 atom saatının ortalamasına əsaslanır.
Yeni "2000-ci il problemi"?
Bəzi ekspertlər bu vəziyyəti məşhur "Y2K" - 2000-ci il problemi ilə müqayisə edirlər. Həmin zaman tarix formatının dəyişməsi kompüter sistemlərini iflic edə bilərdi. İndi isə "mənfi sıçrayış saniyəsi" adlı unikal ssenari gündəmə gəlir: əgər Yerin fırlanması kifayət qədər sürətlənərsə, UTC vaxtından bir saniyə silinməsi lazım gələcək.
Bu, tarixdə ilk dəfə olacaq. 1972-ci ildən bəri vaxt yalnız əlavə saniyələrlə cəmi 27 dəfə düzəldilib. Amma son illər artım dayanıb və indi "sıfırdan çıxmaq" məsələsi müzakirə olunur. Alimlərin fikrincə, 2035-ci ilə qədər mənfi saniyə əlavə olunması ehtimalı 40 faizdir.
İqlim dəyişikliyi - həm problem, həm də əngəl
Təəccüblü görünsə də, buzlaqların əriməsi fırlanma sürətinin artmasının qarşısını qismən alır. Məsələn, əgər Antarktidada və Qrenlandiyada bu qədər buz əriməsəydi, mənfi saniyə artıq tətbiq edilmiş ola bilərdi. Alimlər bunun fiqurlu konkisürmə prinsipinə bənzədiyini deyir: qollar yığıldıqda dönüş sürətlənir, açıldıqda isə yavaşlayır.
Gələcəyə baxış
Bu gün yaşadığımız dəyişikliklər hələ təbii dəyişkənlik sərhədlərindədir. Amma əgər bu meyl davam etsə, uzunmüddətli nəticələri ola bilər: zaman ölçülərimiz dəyişə, texnoloji sistemlərə təkrar uyğunlaşdırma tələb oluna bilər. Belə görünür ki, zaman sabit deyil - o, hərəkətdədir. Və Yer onu bir qədər də tez ötürməyə başlayıb.
