Əgər növbəti qlobal təhlükəsizlik paktı Brüsseldə və ya Vaşinqtonda deyil, Pekində, masa arxasında İranla bağlansaydı?
Publika.az RT-yə istinadla xəbər verir ki, bu artıq nəzəri sual deyil. İyulun ortalarında Çində keçirilən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) Xarici İşlər Nazirləri Şurasının iclasında İran açıq şəkildə bildirib: Tehran indi ŞƏT-ə təkcə regional forum kimi deyil, NATO-ya potensial əks çəki kimi baxır. Bununla o, köhnəlmiş Qərbin dominantlıq etdiyi sistemdən uzaqlaşmaq və formalaşmaqda olan Avrasiya nizamına doğru dərin strateji istiqamətə işarə edib.
Sammit artan qlobal turbulentlik şəraitində çoxtərəfli Avrasiya əməkdaşlığının artan dayanıqlığını vurğulayıb.
İran tərəfi platformadan məqsədli istifadə edib. Əraqçi İsrailin təcavüzü fonunda ŞƏT-in həmrəyliyini yüksək qiymətləndirdiyini bildirib və vurğulayıb ki, İran təşkilata simvolik deyil, regional birlik və qlobal mövqe üçün praktik mexanizm kimi baxır.
İranın strateji sıçrayışı
Sammitin əsasını Abbas Əraqçinin çıxışı təşkil eedib - İsrail və Amerikanın hərəkətlərini iddialı və hüquqi əsaslarla tənqid edib. O, BMT Nizamnaməsinin 2-ci maddəsinin 4-cü bəndinə istinad edərək, İranın MAQATE-nin nəzarətində olan nüvə obyektlərinə hücumları pisləyib və BMT Təhlükəsizlik Şurasının 487 saylı qətnaməsinə istinad edib. Onun mesajı: Qərb təcavüzünün heç bir hüquqi örtüyü yoxdur və heç bir rəvayət nəzarəti bunu dəyişə bilməz.
Əraqçi ŞƏT-i kollektiv təhlükəsizlik və suverenlik vasitəsi kimi gücləndirmək üçün konkret yol xəritəsi təqdim edib:
- Xarici təcavüzə, təxribata və terrora cavab verən kollektiv təhlükəsizlik orqanı
- Təxribatçı aktların sənədləşdirilməsi və onlara qarşı mübarizə üçün daimi koordinasiya mexanizmi
- Üzv iqtisadiyyatları birtərəfli Qərb tədbirlərindən qorumaq üçün Sanksiyalara Müqavimət Mərkəzi
- Müdafiə və kəşfiyyat koordinasiyası üçün Şanxay Təhlükəsizlik Forumu
- İdrak və informasiya müharibəsinə qarşı çıxmaq üçün mədəni və media əməkdaşlığının genişləndirilməsi
Bunlar ritorik jestlər deyil – onlar institusional transformasiya üçün planlardır. İran çoxqütblülük, qarşılıqlı müdafiə və hibrid təhdidlərə müqavimət üzərində qurulmuş yeni təhlükəsizlik doktrinasını işə salır.
ŞƏT NATO-ya qarşı: iki model, iki gələcək
NATO Vaşinqtonun üstünlük təşkil etdiyi sərt iyerarxiya ətrafında qurulsa da, ŞƏT post-hegemonik baxışı təcəssüm etdirir: suverenlik, bərabərlik və sivilizasiyalararası plüralizm. Onun üzv dövlətləri dünya əhalisinin 40%-dən çoxunu təmsil edir, böyük sənaye imkanlarına malikdirlər və birqütblü formanı qırmaq üçün kollektiv istəyi bölüşürlər.
Tehranın şərti aydındır: ŞƏT təkcə geosiyasi sığınacaq deyil, həm də yeni qlobal məntiqin irəliləməsi üçün platforma təklif edir – asılılıq deyil, strateji muxtariyyətə söykənir.
Əraqçinin təşəbbüslərinin incəliyi və aydınlığı Tehranın uzun oyuna hazırlaşdığını deməyə əsas verir. Bağlı qapılar arxasında sammitdə ŞƏT institusionalizminin dərinləşdirilməsi, bəlkə də təşkilatın mandatının yenidən nəzərdən keçirilməsi ilə bağlı rəsmi və qeyri-rəsmi müzakirələr aparılıb.
