"Ənənəvi fəsillərin pozulması bitkilərin, heyvanların və insanların ahəngini dağıdır - zamanı yenidən dərk etməyin vaxtı çatıb..."
Minillər boyunca insanlar mövsümləri təbiətin sabit ritmi kimi qəbul edib - əkin-biçin, bayramlar, heyvanların köçü, dənizlərin axarı bu ritmə bağlı olub.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "livescience.com" nəşrində dərc edilmiş elmi tədqiqatın nəticələri ilə bağlı məqalədə deyilir.
Təbiətin ahəngi pozulur
Məqalədə deyilir ki, yaz gələndə çiçəklər açıb, payızda yarpaqlar tökülüb, qışda qar yağaraq istirahətə çağırıb. Ancaq bu ahəng artıq dağılmağa başlayıb.
Yeni araşdırmalara görə, insan fəaliyyəti nəticəsində Yer kürəsində əvvəllər mövcud olmayan "antropogen mövsümlər", yəni insanın yaratdığı fəsillər formalaşır. Eyni zamanda, tanıdığımız ənənəvi mövsümlər isə yavaş-yavaş yox olur.
Yeni mövsümlər: tüstü, plastik və quraqlıq
Məsələn, Cənub-Şərqi Asiyada hər il baş verən "tüstü mövsümü" var - meşələr qəsdən yandırılır, torpaq kənd təsərrüfatına hazırlanır və bu zaman göy üzü həftələrlə qalın tüstü təbəqəsi ilə örtülür.
Balinin sahillərində isə noyabrdan martadək "zibil mövsümü" müşahidə olunur - okean cərəyanları tonlarla plastik tullantını quruya sürükləyir. Bu mənzərə artıq təsadüfi yox, sabit və təkrarlanan bir hal alıb.
Başqa bölgələrdə də oxşar ritmlər yaranır: bəzi yerlərdə yağışlar kəskin azalır, digərlərində quraqlıq mövsümü sürətlənir, təbiət artıq köhnə qaydalarla işləmir. Ənənəvi qışlar da öz yerini itirir - Alplarda qar azaldığı üçün xizək kurortları süni qardan istifadə etməyə məcbur qalır.
Sinxronluq pozulur, zaman çaşır
Alimlər bu dəyişikliklərə "sinkoplaşdırılmış mövsümlər" deyirlər - sanki tanıdığımız bir melodiya qəfildən fərqli ritmdə səslənməyə başlayır. Həddən artıq isti yaylar, yumşaq və qısa qışlar, ekstremal hava hadisələrinin artması - bunlar artıq istisna yox, yeni normaldır.
Daha bir anlayış da ortaya çıxıb: "aritmik mövsümlər". Eynilə ürək ritminin pozulması kimi, təbiətin də dövrləri çaşır - yaz tez gəlir, yay uzanır, qışlar isə qısalır. Nəticədə bitkilər, heyvanlar və insanlar zamanla ayaqlaşa bilmir. Məsələn, Şimali Tailandda tikilən bəndlər balıqların köç yolunu və torpağın məhsuldarlıq dövrünü pozub, dəyişən iqlim də həm daha quraq mövsümlərə, həm də qəfil leysanlara yol açıb.
Zamanı yenidən düşünmək vaxtıdır
Tədqiqatçılar deyir ki, bu dəyişikliklərə necə reaksiya verəcəyimiz gələcəyimizi müəyyən edəcək. Bəzi yerlərdə bu dəyişikliklərin qavranılması tədbirlər görməyə səbəb olub, məsələn, Asiyada hava filtrləri, erkən xəbərdarlıq sistemləri və ictimai sağlamlıq proqramları tətbiq olunub. Amma səbəbləri aradan qaldırmadan bu tədbirlər yalnız müvəqqəti xarakter daşıyır.
Eyni zamanda, bəzi güclü qurumlar bu yeni fəsilləri "bəhanə" kimi istifadə edərək məsuliyyətdən yayınmağa çalışır. Alimlər təklif edir ki, qədim təbiət əsaslı zaman ölçülərinə - yağış dövrləri, ay fazaları, Günəşin mövqeləri kimi yenidən diqqət yetirək. Yerli xalqların biliyi bu prosesdə dayanıqlı və ədalətli həll yolları təklif edə bilər.
Çünki mövsüm dediyimiz şey sadəcə təqvim parçaları deyil, Yer planeti ilə qırılmaz bağımızdır. Bu bağ yenidən qurulmasa, zaman bizdən üz döndərəcək. Amma uyğunlaşma və anlayışla, bu dəyişən ritmlər içində belə sabit bir gələcək qurmaq hələ də mümkündür.
