Yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlar qanun pozuntusu törətdikdə, onlara necə yanaşılmalıdır: cəza verilməlidirmi, yoxsa onları cəmiyyətə qaytarmaq üçün başqa yollar axtarılmalıdır?
Dünyanın bir çox ölkəsində bu suala fərqli cavab verilir. AzEdu.az bu barədə apardığı araşdırmanı təqdim edir.
Avropa modeli: İslah ön plandadır
Almaniyada və Niderlandda yetkinlik yaşına çatmayan cinayətkarlar üçün xüsusi islah müəssisələri mövcuddur. Bu müəssisələrdə uşaqların təhsildən geri qalmamaları üçün məktəb proqramları, psixoloji dəstək və peşə hazırlığı imkanları təqdim olunur. 14–18 yaş arasında olan şəxslərə cəza verilsə də, bu müddət ərzində onların davranışlarına, ailə vəziyyətinə və psixoloji durumuna görə fərqli yanaşmalar tətbiq olunur.
ABŞ: Hər ştat fərqli siyasət yürüdür
Birləşmiş Ştatlarda yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərin cəzalandırılması ştata görə dəyişir. Bəzi ştatlarda 16 yaşdan aşağı şəxslər yetkin kimi mühakimə edilə bilmir, digərlərində isə ağır cinayət törədən yeniyetmələr yetkinlik yaşında biri kimi mühakimə olunaraq uzunmüddətli həbs cəzası ala bilirlər. Bununla belə, son illərdə ABŞ-də də “juvenile justice reform” (yeniyetmələrin ədliyyə islahatı) adı altında islah və reabilitasiyaya daha çox önəm verilir.
Skandinaviya nümunəsi: Ailə və cəmiyyətə dönüş əsasdır
Norveç, İsveç və Finlandiya kimi ölkələrdə yetkinlik yaşına çatmayanların cəzaçəkmə müəssisələri çox azdır. Burada əsas məqsəd ailə ilə sıx əlaqə saxlamaq, sosial işçilərin nəzarəti altında uşağın yenidən cəmiyyətə qazandırılmasıdır. Məsələn, Norveçdə 15 yaşdan aşağı şəxslər cinayət məsuliyyəti daşımır. Bu yaşdan yuxarı olanlara isə xüsusi proqramlar çərçivəsində reabilitasiya dəstəyi göstərilir.
Yaponiyada cəmiyyətə uyğunlaşma mərkəzləri fəaliyyət göstərir
Yaponiyada yetkinlik yaşına çatmayanların cəzalandırılması prosesi “təlim-tərbiyə” məqsədi daşıyır. Yeniyetmələr üçün xüsusi məktəblərdə tərbiyəvi kurslar, davranış terapiyası və psixoloji xidmətlər göstərilir. Ailələrlə sıx əməkdaşlıq qurularaq, uşağın davranış modellərinin dəyişdirilməsinə çalışılır.
