Əlişa
qalası cənub qapımız Astara rayonunun ən səfalı guşəsi Alaşa kəndinin ərazisi
sayılan Hirkan Dövlət Təbiət Qoruğunun girişində, strateji yüksəklikdə qərar
tutub. Böyük tarixi keçmişə malik olan abidə elmi cəhətdən tədqiq olunmamış
qalırdı.
Doğrudur
burada 2023-cü ilin sentyabr ayında bir qədər qazıntı işləri aparılmışdı. Amma
bu il iyunun 2-dən etibarən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA)
Arxeologiya və Antropologiya İnstitutunun Astara rayonu arxeoloji ekspedisiyası
tərəfindən başlanan arxeoloji qazıntılar intensiv hal alıb. Artıq qalada tədqiqat
zamanı yeni tapıntılar üzə çıxıb. Belə ki, ümumilikdə 500 kvadratmetr sahədə
aparılan qazıntılar nəticəsində iki divar qatı və otaq strukturları müəyyən
edilib, qədim su hövzəsi ətrafında 3 su qurğusu və saxsı boru xətləri
aşkarlanıb. Qalanın iç sahəsində isə bişmiş kərpicdən inşa olunmuş, döşəməsi
yonulmuş daşlarla örtülən tikili üzə çıxarılıb, tünd rəngli, miniatür
naxışlarla bəzədilən XII-XIV əsrə aid kaşı və keramika fraqmentləri tapılıb.
Qazıntılara tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Mikayıl Mustafayevin rəhbərliyi
altında ekspedisiya qrupu nəzarət edir.
Son
qazıntıda daha bir tapıntı - qədim dövrə aid yoncavari formada inşa edilmiş daş
hovuz kompleksi aşkarlanıb. Mikayıl Mustafayev bildirir ki, diametri təxminən
1,5 metr olan kompleks daimi su axınını təmin edən daş su arxları və döşəməsi
daş plitələrlə örtülmüş əlavə tikililərdən ibarətdir: "Əldə edilən saxsı
materiallar həmçinin tikinti texnikasına əsasən bu kompleksin eramızdan əvvəl
I-III əsr aralığında inşa edildiyi ehtimal olunur. Struktura bitişik divar
qalıqları və ərazinin qaya relyefi bu hovuzun qala daxilində yerləşən ritual və
ya ictimai təyinatlı su qurğusu olduğunu göstərir. Bu tip hovuz forması indiyədək
yalnız Yaxın Şərq, İran və Aralıq dənizi sivilizasiyalarında qeydə alınmışdır.
Onun ilk dəfə olaraq Azərbaycan ərazisində aşkar olunması ölkənin qədim
memarlıq və mədəniyyət tarixinin tədqiqi baxımından mühüm elmi yenilik sayıla
bilər".
Əlişa
qalasında aparılan tədqiqatlar bölgənin qədim və Orta əsrlərə aid mədəni-tarixi
irsini daha dərindən öyrənmək baxımından olduqca dəyərli əhəmiyyətə malikdir.
Turistlərin də qalaya marağı böyükdür. Məhz buna görə ziyarətçilərin təhlükəsizliyi, həm də
arxeoloji ekspedisiyanın rahat fəaliyyəti üçün əraziyə gələn yol
abadlaşdırılır.
Z.ORUCOĞLU
