İSTİQAMƏT: 6.3.3. insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, vətəndaşların hüquqi, siyasi mədəniyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi, sosial və siyasi fəallığının artırılması
İnsan hüquq və azadlıqları hər bir cəmiyyətin təməlidir. Bu hüquqların müdafiəsi təkcə dövlətin deyil, həm də hər bir vətəndaşın üzərinə düşən mühüm bir vəzifədir. Vətəndaşların hüquqi və siyasi mədəniyyətinin yüksəldilməsi və sosial-siyasi fəallığının artırılması bu sahədə əsaslı irəliləyişlərə nail olmaq üçün vacibdir.
Hüquqi mədəniyyət dedikdə, vətəndaşların qanunlara hörməti, hüquqi biliklərə malik olması, öz hüquqlarını bilməsi və müdafiə etmək bacarığı başa düşülür. Bu biliklər və bacarıqlar sayəsində fərdlər yalnız özlərinin deyil, həm də başqalarının hüquqlarının pozulmasına qarşı çıxa bilərlər. Hüquqi savadlılıq, cəmiyyətdə hüquqi şüurun inkişafına təkan verir, bu da öz növbəsində hüquq pozuntularının qarşısını alır və ədalətli bir mühitin formalaşmasına kömək edir.
Dövlət bu sahədə təhsil sistemində hüquqi maarifləndirməni gücləndirməli, ictimai təşkilatlar isə müxtəlif layihələr və kampaniyalar vasitəsilə vətəndaşlara hüquqi yardım göstərməli, onların maariflənməsinə dəstək olmalıdır. Mediyanın da rolu böyükdür; hüquqi məsələlərin sadə və anlaşıqlı dildə izahı, hüquqi mədəniyyətin yüksəlməsinə əhəmiyyətli töhfələr verə bilər.
Siyasi mədəniyyət isə vətəndaşların siyasi proseslərdə iştirak etmə qabiliyyəti, siyasi institutlara inamı, ölkənin idarəetməsində rol oynamaq istəyi və bacarığı ilə xarakterizə olunur. Demokratik cəmiyyətlərdə vətəndaşların sosial və siyasi fəallığı onların hüquq və azadlıqlarının qorunmasında həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Siyasi fəallıq təkcə seçkilərdə iştirak etməklə məhdudlaşmır, həm də ictimai müzakirələrdə iştirak, vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarında könüllülük kimi müxtəlif formalarda özünü göstərir.
Vətəndaşların siyasi fəallığının artırılması üçün şəffaf və hesabatlı idarəetmə prinsipləri gücləndirilməli, plüralizm və fikir müxtəlifliyi təmin edilməlidir. Gənclərin siyasi proseslərə cəlb olunması xüsusi əhəmiyyətə malikdir, çünki onlar gələcəyin siyasi vətəndaşlarıdır. Siyasi partiyalar və vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları bu sahədə aktiv rol oynamalı, gəncləri siyasi həyata hazırlamalıdırlar.
Hüquqi və siyasi mədəniyyət bir-birindən ayrı deyil, əksinə, bir-birini tamamlayan elementlərdir. Hüquqlarını bilən və ondan istifadə edə bilən vətəndaşlar siyasi proseslərdə daha aktiv rol oynayır, bu da cəmiyyətin daha demokratik və ədalətli olmasına gətirib çıxarır. Vətəndaşların maarifləndirilməsi və fəallığının artırılması güclü vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması üçün əsas şərtdir. Güclü vətəndaş cəmiyyəti isə insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsində dövlətin tərəfdaşı rolunda çıxış edərək, cəmiyyətdə hüquqi məsuliyyət və demokratik prinsiplərə bağlılığın möhkəmlənməsinə xidmət edir.
Unutmaq lazım deyil ki, insan hüquq və azadlıqlarının tam təminatı yalnız yüksək hüquqi və siyasi mədəniyyətə malik, aktiv vətəndaşların iştirakı ilə mümkündür.
Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanda insan hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı “Milli Fəaliyyət Planı” hazırlanıb. Sənəd ümumi olaraq 5 hissədən və 48 bənddən ibarətdir. Sənəddə “Qanun layihələrinin hazırlanması”, Avropa Şurası ilə birlikdə “Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında” Qanuna, Azərbaycan Respublikasının Cinayət və Seçki məcəllələrinə əlavələr və dəyişikliklərin, habelə “Alternativ xidmət haqqında”, “Bələdiyyələrə əlavə səlahiyyətlərin verilməsi haqqında” qanun layihələrinin hazırlanması, “İnsan hüquqları sahəsində fəaliyyət göstərən beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq”, “Əhalinin müxtəlif qruplarının hüquqlarının müdafiəsinin gücləndirilməsi sahəsində tədbirlərin görülməsi və digər məsələlər qeyd olunub. Bunlar dövlətin insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin gücləndirilməsi ilə bağlı gördüyü işlərin bir hissəsidir.
Ümumi olaraq, insan hüquq və azadlıqlarının qorunması Azərbaycan Konstitutsiya və 2001-ci ildə qoşulduğu konvensiya ilə təmin olunur.
Konvensiyanın birinci maddəsi belədir:
“Razılığa gələn Yüksək Tərəflər onların yurisdiksiyasında olan hər kəs üçün bu Konvensiyanın I Bölməsində müəyyən olunmuş hüquq və azadlıqları təmin edirlər”.
Birinci bölmədə isə konkret şəkildə göstərilib:
1. Hər kəsin yaşamaq hüququ qanunla qorunur. Heç kəs, qanunla ölüm cəzası nəzərdə tutulmuş cinayət törətməyə görə, məhkəmə tərəfindən çıxarılmış belə hökmün icrasından başqa, həyatından məhrum edilə bilməz.
2. Həyatdan məhrumetmə, aşağıdakı məqsədlər üçün güc tətbiqində mütləq zərurətin nəticəsi olduqda, bu maddənin pozulması hesab edilmir: istənilən şəxsin hüquqa zidd zorakılıqdan qorunması üçün. Azərbaycan bu məsələdə daim həssas davranır.
QEYD: Yazı Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanıb.
