"Orta Dəhlizin ürəyi" Avropa-Asiya yük daşımalarında yeni imkanlar açır..."
Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryol xətti Avrasiya ticarətində strateji rol oynayır, lakin hələ bir sıra infrastruktur və regional maneələri aşmalıdır.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "ritmeurasiya.ru" nəşri yazıb.
Tarixi kontekst və yaranma səbəbləri
Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) dəmir yolu Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun (Orta Dəhliz) mühüm hissəsi olaraq, regional və qlobal ticarətdə əhəmiyyətli rol oynayır. Layihənin əsası 1990-cı illərin əvvəllərinə gedir. SSRİ dağıldıqdan sonra Ermənistan–Azərbaycan münaqişəsi nəticəsində Türkiyə 1993-cü ildə Ermənistanla sərhədini bağlayıb və Qars-Gümrü-Tbilisi dəmir yolu fəaliyyətini dayandırıb.
Bu, alternativ marşrutların, o cümlədən Bakı-Tbilisi-Qars xəttinin planlaşdırılmasına səbəb olub. Rəsmi razılaşma yalnız 2005-ci ildə Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında imzalanıb. Tikinti 2007-ci ildə başlayıb, lakin ilkin planlara uyğun olaraq 2010-cu ildə istifadəyə verilmək mümkün olmayıb. Maliyyə məsələləri, Qərb dövlətlərinin soyuq münasibəti və siyasi maneələr layihənin gecikməsinə səbəb olub.
BTQ xəttinin strukturu və istifadəsi
BTQ-nin əsas hissəsi 500 km uzunluğunda Azərbaycanın ərazisindən keçir, 250 km Gürcüstanda, 80 km isə Türkiyədə yerləşir. Xəttin Kars-Axalkalaki yeni magistralı isə 98 km-dir, bunun 68 km-i Türkiyə, 30 km-i Gürcüstan ərazisindən keçir. 2017-ci ildə BTQ məhdud yük daşımaları ilə sınaq rejimində istifadəyə verilib. Lakin planlaşdırılan illik yük həcmi (5-20 milyon ton) hələ həyata keçməyib. 2021-ci ilə qədər cəmi 1,3 milyon ton yük daşınıb və sərnişin daşımaları hələ başlamayıb.
Modernləşdirmə və artan potensial
Son illərdə dünya ticarətində baş verən dəyişikliklər BTQ-nin əhəmiyyətini artırıb. 2024-cü ildə Gürcüstan hissəsi modernləşdirilib və illik yük daşımaları 5 milyon tona çatdırılıb. Həmin ildə Azərbaycan və Gürcüstan BTQ üçün birgə şirkət - "BTKI Railways" yaradıb. Bundan əlavə, Kars-Iğdır-Naxçıvan marşrutu inşa olunur. Bu xətt tam elektrikləşdirilmiş olacaq, 160 km/saat sürətində işləyəcək və Zəngəzur dəhlizi ilə inteqrasiya ediləcək. Bu layihə Orta Dəhlizdə yük tranzitini sürətləndirəcək və Avropa ilə Asiya arasında vaxtı 45 gündən 12-15 günə endirə biləcək.
Regional maraqlar və qlobal əhəmiyyət
BTQ-nin önəmi yalnız Asiya və Avropa arasında sürətli yük daşımalarında deyil, həm də regional inteqrasiyada da özünü göstərir. Çin marşruta böyük maraq göstərir, bu da onun Avropa bazarlarına daha sərfəli və sürətli yolla çıxmaq istəyi ilə bağlıdır. Həmçinin, Qazaxıstan və digər Mərkəzi Asiya ölkələri layihəyə gələcəkdə qoşulmağı planlaşdırır. Rusiya isə hazırda marşruta tam iştirak edə bilmir və Orta Dəhlizi rəqib kimi qiymətləndirir. Buna baxmayaraq, uzunmüddətli perspektivdə BTQ Avrasiya ticarətinin əsas dəmir yolu arteriyasına çevrilə bilər.
Mövcud maneələr və perspektivlər
Hazırda BTQ hələ potensialına tam çatmayıb. 2025-ci ilin ilk yeddi ayında yük daşımaları yalnız 250 min ton təşkil edib, il sonunda isə 500 min tonu keçəcəyi gözlənilir. Layihənin tam uğuru üçün infrastrukturun təkmilləşdirilməsi, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və ölkələrarası əməkdaşlığın gücləndirilməsi vacibdir. Lakin iştirakçı ölkələr uzunmüddətli perspektivdə BTQ-nin Avrasiyada əsas nəqliyyat arteriyasına çevriləcəyinə inanır. Bu xətt yalnız yük daşımalarını sürətləndirmir, həm də regional ticarəti gücləndirir və Mərkəzi Asiya ölkələrinin iştirakını mümkün edir.
