BAKI, TurkicWorld
Tələt Paşa İkinci Məşrutə dövründən Birinci Dünya Müharibəsinin sonuna qədər Osmanlı siyasətinin əsas mülki liderlərindən biri olub. İttihad və Tərəqqi Komitəsinin təşkilati gücünü idarə edən, Ənvər və Camal Paşaların hərbi nüfuzunu tarazlaşdıran fiqur kimi yadda qalıb.
Tələt Paşa 1 sentyabr 1874-cü ildə Ədirnədə anadan olub. Atası Kırcaalının Çepleci kəndindən Kadı Əhməd Vasif Əfəndi, anası Hürmüz Xanımdır. İlk təhsilini Vizedə alıb, sonra Ədirnə Hərbi Orta Məktəbinə daxil olub. Diplomunu almadan bir neçə gün əvvəl zabit müəllimini döydüyünə görə qovulub, diplomu verilməyib. Üç ay sonra Xəzinədar Refik bəyin təkidi və müdaxiləsi ilə ona diplom verilib, lakin qeydiyyat müddəti keçdiyindən orta məktəbə daxil ola bilməyib. Ailəsinin maddi vəziyyəti ona əlavə təhsil almaq imkanı verməyib.
Erkən həyat və karyera
Tələt bəy gənclik illərində ailəsinin maddi çətinlikləri səbəbilə təhsilini yarımçıq qoyaraq Ədirnə Poçt və Teleqraf İdarəsində stajyer dövlət qulluqçusu kimi işləməyə başlayıb. 1891-ci ildə teleqraf deposunda qeydiyyatçı və Ədirnədəki Alyans Israélite Universelle məktəbində türk dili müəllimi kimi fəaliyyət göstərib.
Siyasi fəaliyyətə gəlişi
Qardaşı İsmayıl Yürükoğlu vasitəsilə Gənc Türklər hərəkatına qoşulub. 1897-ci ildə müxalifət fəaliyyəti səbəbilə dövlət qulluğundan azad edilərək üç il həbsə məhkum olunub. 1898-ci ildə azadlığa çıxdıqdan sonra Selanikə sürgün edilib və Osmanlı Azadlıq Cəmiyyəti çərçivəsində fəaliyyətini davam etdirib. 1907-ci ildə İttihad və Tərəqqi Komitəsinə (İTK) qoşulub və qısa zamanda təşkilatın əsas simalarından birinə çevrilib.
İkinci Məşrutə dövrü
1908-ci ildə Ədirnədən millət vəkili seçilib, Məclis-i Mebusan sədrinin birinci müavini təyin olunub. 1909-cu ildə Daxili İşlər Naziri vəzifəsinə gətirilib. Sonrakı illərdə Poçt və Teleqraf Naziri, yenidən Daxili İşlər Naziri kimi çalışıb. Balkan müharibələri dövründə İTK-nın əsas liderlərindən biri kimi siyasi mübarizənin önündə yer alıb.
Bab-ı Ali basqını və hakimiyyətin ələ keçirilməsi
23 yanvar 1913-də Ənvər Paşa ilə birlikdə Bab-ı Ali basqınında iştirak edərək Kamil Paşa hökumətini devirməyə nail olub. Ardınca qurulan Səid Halim Paşa hökumətində yenidən daxili işlər naziri təyin edilib və İTK-nın hökumətdə təsirini artırıb.
Birinci Dünya Müharibəsi dövrü
Osmanlının Almaniya ilə ittifaqa yönəlməsində mühüm rol oynayıb. 1915-ci ildə erməni üsyanlarının yatırılmasında və 27 May Qanununun icrasında əsas fiqurlardan biri olub. 4 fevral 1917-də Səid Halim Paşanın istefasından sonra baş vəzir təyin edilib. 1918-ci ilin oktyabrına qədər bu vəzifəni icra edib, ardınca müharibədəki məğlubiyyət və daxili təzyiqlər səbəbilə istefa verib.
Mühacirət və ölüm
1918-ci ilin noyabrında Almaniyaya gedib, burada “Ali Sai” təxəllüsü ilə İTK-nın xaricdəki fəaliyyətində iştirak edib. 15 mart 1921-də Berlində erməni daşnakı Soqomon Tehlirian tərəfindən sui-qəsd nəticəsində öldürülüb. Qalıqları 25 fevral 1943-də İstanbula gətirilərək Abide-i Hürriyyət təpəsində dəfn edilib.
