AZ

Rusiya Ermənistanı Avrasiya İqtisadi İttifaqından qovur, yerinə İranı gətirir...


Qırğızıstanın Çolpon-Ata şəhərində, İssık-Kul gölünün sahilində iki hadisə diqqət mərkəzində yer alır. Bunlardan birincisi III Qırğızıstan-Rusiya Biznes Forumu, digəri isə Avrasiya İqtisadi İttifaqının (Aİİ) Avrasiya Hökumətlərarası Şurasının 43-cü iclasıdır.

İclasda Ermənistan hökumətinin başçısı Nikol Paşinyan istisna olmaqla, Avrasiya İqtisadi İttifaqına daxil olan ölkələrin baş nazirləri iştirak edir. Paşinyanı Ermənistanın baş nazirinin müavini Mher Qriqoryan əvəz edir.

Nikol Paşinyan ötən ay Minskdə keçirilən Avrasiya İqtisadi Forumunda da iştirak etməyib. Onun mətbuat katibi Nazeli Baqdasaryanın verdiyi məlumata görə, Ermənistan hökumətinin başçısı avqustun 12-dən 15-dək məzuniyyətdədir. Lakin Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko bundan əvvəl qeyd edib ki, bəlkə də Avrasiya İqtisadi İttifaqında hər şey qaydasında deyil və Ermənistan hökumətinin başçısının Avrasiya İqtisadi İttifaqının iclaslarını buraxmasının səbəbini axtarmaq lazımdır. Rusiya mediası yazır ki, sürətli dəyişikliklər, bazarlar və texnologiyalar üçün şiddətli rəqabət, qeyri-sabit geosiyasi vəziyyət dövründə qərarların qəbulunun sürəti və keyfiyyəti uğurun əsas amilinə çevrilir. Avrasiya İqtisadi İttifaqının hazırkı görüşü rəqabətin təkcə iqtisadi deyil, həm də geosiyasi müstəvidə olduğu bu aktual məsələlərin müzakirəsi üçün platformaya çevrilməyi vəd edir. Bu fonda Qırğızstandakı iclasda qaldırıla biləcək məsələlərdən biri də İranın Avrasiya İqtisadi İttifaqı ilə azad ticarət zonasının yaradılmasına dair bu yaxınlarda imzaladığı sazişdir ki, bu da ticarət əlaqələrinin inkişafında irəliyə doğru mühüm addım ola bilər. Lakin “Nezavisimaya qazeta” yazır ki, Ermənistan ətrafındakı vəziyyət və onun Zəngəzur dəhlizinin inkişafı üçün ABŞ-la müstəsna tərəfdaşlığı ciddi maneələr yaradır: “Yada salaq ki, Zəngəzur dəhlizi Ermənistan ərazisindən keçməklə Azərbaycanı onun Naxçıvan muxtariyyəti ilə birləşdirmək üçün nəzərdə tutulub. Dərc edilmiş məlumata görə, Ermənistanın ABŞ-la bu marşrut üzrə tərəfdaşlığı eksklüziv ola bilər və 99 ilə hesablanır. Fərz etsək ki, bu, ABŞ prezidenti Donald Trampın Ermənistan ərazisinə nəzarət etməsi deməkdir, bu, Avrasiya İqtisadi İttifaqının prinsiplərini sual altına qoyur. Malların və xidmətlərin sərbəst hərəkəti Avrasiya İqtisadi İttifaqının fəaliyyətinin təməl daşıdır. Zəngəzur dəhlizi kontekstində bu o deməkdir ki, Naxçıvandan (Azərbaycan) Azərbaycana giriş və çıxışda gömrük postları yaradılmalı və Avrasiya İqtisadi İttifaqı çərçivəsində müəyyən edilmiş vahid gömrük rüsumları tətbiq edilməlidir. Ermənistanda yerləşən Rusiya hərbi bazası gömrük postlarını təmin etmir. Lakin Tramp öz nəzarətini bərqərar edərsə, bu, İttifaq daxilində malların və xidmətlərin sərbəst hərəkətini məhdudlaşdıracağı üçün Avrasiya İqtisadi İttifaqının nizamnaməsinin birbaşa pozulması deməkdir. Belə olan halda Ermənistan, çox güman ki, ABŞ-la tərəfdaşlıq və Avrasiya İqtisadi İttifaqına üzvlük arasında seçim etməli olacaq.

Artıq Avrasiya İqtisadi İttifaqı ilə Azad Ticarət Zonası sazişi imzalayan İran üçün Zəngəzur dəhlizi prioritet deyil. İrandan gələn və İrana gedən mallar ABŞ-ın heç bir müdaxiləsi olmadan mövcud azad zona çərçivəsində hərəkət edir. Ermənistan bu müqavilələrə əməl etməyə borcludur. Avrasiya İqtisadi İttifaqının iclasında birlik üzvləri İrəvana İranla Azad Ticarət Zonası çərçivəsində öhdəliklərini xatırladırlar. Bu qaydalara əməl edilməməsi, xüsusən də mal və xidmətlərin sərbəst hərəkəti Ermənistanın təşkilata üzvlüyünün legitimliyini şübhə altına alır. Üstəlik, artıq Ermənistana İrəvanın Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşmasının arzuolunmazlığı barədə xəbərdarlıq edilib, çünki bu, Avrasiya İqtisadi İttifaqının normalarına ziddir. Və belə davam edərsə, Rusiya müvafiq tədbirlərin tətbiqi məsələsinə baxacaq. Bir müddət əvvəl bu barədə Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk danışmışdı. Bununla belə, APRI Ermənistan Tətbiqi Siyasi Araşdırmalar İnstitutunun elmi işçisi Sergey Melkonyanın Qazaxıstanın Kazinform agentliyinə verdiyi müsahibədə dediyi kimi, “...iqtisadi nöqteyi-nəzərdən Avrasiya İqtisadi İttifaqı Ermənistan üçün MDB-dən daha maraqlıdır”. Ermənistanın Aİ-yə üzvlüyünə gəlincə, bu, real perspektiv hesab edilmir. "İİR-in son sorğusuna görə, ilk dəfə olaraq Ermənistan əhalisinin yarıdan az hissəsi Avropa İttifaqına üzvlük ideyasını dəstəkləyib, gənclər isə ən böyük şübhə ilə yanaşıblar. Eyni zamanda, Ermənistan rəhbərliyi Aİİ-dən çıxmağı planlaşdırmadığını vurğulayır. Bu onunla izah olunur ki, cəmiyyətin əsas prioritetləri təhlükəsizlik, sərhədlər və Aİ-də bu sülh və real təminat deyil. Bu kontekstdə Aİİ, xüsusən də Qazaxıstanla iqtisadi əlaqələrin dərinləşdirilməsi üçün axtarılan platforma olaraq qalır”, - Melkonyan vurğulayıb. Aİİ Ermənistan iqtisadiyyatı üçün həyat xəttidir: üzvlük milyardlar və sabitlik gətirir. 2024-cü ildə Ermənistanın Aİİ ölkələri ilə ticarət dövriyyəsi 12,7 milyard dollara yüksəlib. Bu rəqəm Avropa İttifaqı ilə ticarət həcmini əhəmiyyətli dərəcədə üstələyir. Sonuncuda göstərici 14% azalaraq cəmi 2 milyard dollara çatıb. Aİİ təkcə Ermənistanın əsas tərəfdaşı deyil, həm də onun iqtisadi sabitliyinin əsasını təşkil edir. Enerji resurslarının etibarlı təchizatçısı kimi Rusiyanın rolu xüsusilə vacibdir: qaz və neft məhsulları sərfəli şərtlərlə verilir. İttifaqdan çıxmaq Ermənistanı enerji və xidmətlərin qiymətlərinin kəskin artması, həmçinin xarici ticarətin əhəmiyyətli hissəsinin itirilməsi ilə hədələyir. Aİİ-nin bir hissəsi olmağın üstünlüklərini Qırğızıstan prezidenti Sadır Japarov da qeyd edib. Prezident Administrasiyası rəhbərinin müavini Azamat Kadırəliyevin oxuduğu Qırğızıstan-Rusiya İqtisadi Forumunun iştirakçılarına müraciətində Japarov deyib: "Qırğızıstan Aİİ ilə əməkdaşlığa önəm verir və Rusiya ilə çoxəsrlik dostluq əlaqələrini yüksək qiymətləndirir və onları möhkəmləndirməyə çalışır". Japarov qeyd edib ki, Rusiya respublikanın əsas ticarət, iqtisadi və investisiya tərəfdaşlarından biri olaraq qalır. Belə ki, 2024-cü ildə iki ölkə arasında qarşılıqlı ticarətin həcmi 25% artım göstərərək 3,9 milyard dollara çatıb, Qırğızıstan mallarının Rusiya Federasiyasına ixracı 40 faizə yaxın artıb, Rusiyanın Qırğızıstan iqtisadiyyatına birbaşa investisiyalarının həcmi isə 280 milyon dollara çatıb. İclasda, təşkilat daxilində ümumi valyuta bazarının yaradılması da daxil olmaqla, digər məsələlər də müzakirə olunur. Layihə 2030-cu ilə planlaşdırılıb”.

Tahir TAĞIYEV

Seçilən
11
baki-xeber.com

1Mənbələr