Tarix insanlığın minillərlə davam edən həyat hekayəsidir. Bu hekayənin ən maraqlı səhifələrini isə bir zamanlar çiçəklənən, lakin sonradan yox olan qədim sivilizasiyalar təşkil edir. Onların bəziləri haqqında yazılı mənbələr, bəziləri isə yalnız arxeoloji tapıntılar vasitəsilə məlumdur. Maraqlıdır ki, hər bir unudulan mədəniyyət öz dövründə böyük gücə, inkişaf etmiş iqtisadiyyata və zəngin mənəvi dəyərlərə sahib olub. Amma müxtəlif səbəblərdən – müharibələr, təbii fəlakətlər, xəstəliklər və ya daxili böhranlar – həmin sivilizasiyalar tarix səhnəsindən silinib. Onların mirası isə bu gün bizə həm keçmişi öyrənmək, həm də gələcəyi düşünmək üçün dərs verir.
Məsələn, Maya mədəniyyəti qədim Amerikanın ən inkişaf etmiş sivilizasiyalarından biri idi. Onlar astronomiya sahəsində inanılmaz biliklərə sahib olmuş, mürəkkəb təqvim sistemi yaratmış, hündür piramidalar və şəhərlər salmışdılar. Lakin XII əsrdən sonra bu sivilizasiya zəifləməyə başladı və sonunda yox oldu. Onların qəfil süqutunun səbəbləri hələ də müzakirə olunur: bəziləri uzunmüddətli quraqlığı, bəziləri isə daxili qarşıdurmaları əsas səbəb kimi göstərir.
İnka imperiyası da dünya tarixində iz qoymuş unudulmuş mədəniyyətlərdən biridir. Onların paytaxtı Kusko və məşhur Maçu Piççu şəhəri hələ də insanların heyranlıqla ziyarət etdiyi tarixi abidələrdəndir. İnka xalqı dağlıq ərazilərdə yaşamağı bacarıb, müasir mühəndislik üçün nümunə ola biləcək suvarma sistemləri qurmuşdu. Lakin ispan işğalı nəticəsində bu böyük imperiya cəmi bir neçə onillik ərzində məhv oldu.
Anadoluda hakimiyyət sürmüş Hititlər isə güclü dövlət sistemi və hərbi gücü ilə seçilirdi. Onların yazılı mənbələri və abidələri bu gün də araşdırılır. Lakin digər qədim xalqlar kimi, onlar da müxtəlif müharibələr və təbii fəlakətlər səbəbilə tarix səhnəsindən silinmişlər. Əfsanəvi Atlantida haqqında isə yalnız miflər danışır. Bəzi tədqiqatçılar onun mövcudluğunu inkar etsə də, bəziləri bu itirilmiş sivilizasiyanın izlərinin Aralıq dənizində və ya başqa bölgələrdə ola biləcəyini düşünür.
Azərbaycan ərazisi də qədim mədəniyyətlərin beşiyi olub. Qafqaz Albaniyası burada formalaşmış ən qədim dövlətlərdən biri idi və bu mədəniyyətin məbədləri, yazıları bu gün də tariximizin bir parçası olaraq qalır. Qobustan qaya rəsmləri isə minillər əvvəlki insanların dünyagörüşünü, inancını və gündəlik həyatını göstərən nadir abidələrdəndir. Eyni zamanda, atəşpərəstlik məbədləri və qədim qalalar xalqımızın minillərlə davam edən mədəni irsinin sübutudur.
