"BMT Təhlükəsizlik Şurasında diplomatik oyunlar və "snapback" mexanizminin kölgəsi..."
Rusiya BMT Təhlükəsizlik Şurasına yeni qətnamə layihəsi təqdim edib. Söhbət 2015-ci ilin nüvə razılaşmasını təsdiqləyən və oktyabrda müddəti başa çatan 2231 saylı qətnamənin uzadılmasından gedir.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "detaly.co" nəşrində dərc edilən müəllif məqaləsində deyilir.
Müəllif yazır ki, Moskva sənədin texniki baxımdan 2026-cı ilin aprel ayınadək uzadılmasını, paralel olaraq tərəflərin yenidən danışıqlara qayıtmasını təklif edir. Çin də bu təşəbbüsə qoşula bilər. Bu addım, görünür, Qərblə Tehran arasında yaxınlaşmaqda olan sərt qarşıdurmanı ləngitmək cəhdi kimi şərh olunur. Rusiya İranın nüvə proqramını açıq müdafiə edir: Vladimir Putin ötən gün iranlı həmkarı Məsud Pezeşkianla telefon danışığında Tehranın uranı zənginləşdirmək haqqını tanıdığını bəyan edib.
Avropanın təzyiqi və avqustun sonuna qədər vaxt
"Avropa üçlüyü" - Britaniya, Fransa və Almaniya isə əks mövqedədir. Onlar İrana xəbərdarlıq ediblər: əgər avqustun sonuna qədər ABŞ-la danışıqlara dönməsə və MAQATE ilə əməkdaşlığı bərpa etməsə, BMT sanksiyalarının "snapback" mexanizmini işə salacaqlar. Bu tələskənliyin səbəbi də aydındır: oktyabrdan etibarən Təhlükəsizlik Şurasına Rusiya sədrlik edəcək və Moskvanın prosedur oyunlarının qarşısını almaq çətinləşəcək. Amma İran tərəfi buna sərt etiraz edir. Yeni milli təhlükəsizlik katibi Əli Laricani açıq şəkildə bildirib: "Biz onillik razılaşma imzalamışdıq. O, təkrar-təkrar uzadılmaq üçün nəzərdə tutulmayıb".
"Snapback" mexanizmi nədir?
2015-ci il sazişi ("5+1" formatında - ABŞ, Rusiya, Çin, Fransa, Britaniya və Almaniya) İrana qarşı sanksiyaların mərhələli ləğvini nəzərdə tutub. Eyni zamanda, razılaşmaya xüsusi bir şərt əlavə olunub: əgər Tehran öhdəliklərini pozsa, istənilən iştirakçı ölkə "snapback" mexanizmini işə sala bilər. Bu halda Təhlükəsizlik Şurası sanksiyaların davamı barədə yeni qətnamə qəbul etməsə, avtomatik olaraq əvvəlki məhdudiyyətlər bərpa olunur.
Sadə dillə desək, bu mexanizm "susqunluq razılığı" prinsipi ilə işləyir: heç kim veto etməsə, sanksiyalar qalır. Məhz buna görə də o, ABŞ və Avropa üçün güclü təzyiq alətinə çevrilib. Ancaq bu şərtin də son tarixi var - 18 oktyabr 2025-ci il. Həmin gündən sonra "snapback" artıq hüquqi qüvvəsini itirəcək.
Tehranın mövqeyi və danışıqların qaranlıq tərəfi
İran ictimai şəkildə qətnamənin uzadılmasını rədd edir, lakin diplomatik kanallarda daha çevik mövqe nümayiş etdirir. Xarici işlər naziri Abbas Arakçı Avropa həmkarlarına "bütün qərarlar BMT çərçivəsində qəbul olunmalıdır" mesajı verib. Tehran üçün əsas məsələ - uranı zənginləşdirmək hüququ dəyişməz qalır. ABŞ isə bunu qəti şəkildə qəbul etmir. Ali dini lider Əli Xamenei son çıxışında Vaşinqtonla birbaşa dialoqu bir daha istisna edib: "Amerikanın düşmənçiliyi sözdə deyil, mahiyyətdədir. Danışıqlar bu həqiqəti dəyişməyəcək".
Qarşıda nə gözlənilir?
Avqustun 26-da Cenevrədə İranla "E3" arasında yeni raund danışıqlar keçiriləcək. Amma əvvəlki təcrübə göstərir ki, tərəflər şərtlərində israrlıdır: Avropa sanksiya təhdidini əlində saxlamaq, Tehran isə nüvə fəaliyyətini "suveren hüquq" kimi qorumaq istəyir. Bu mənzərə bir daha göstərir ki, BMT tribunalında və masa arxasında diplomatiya davam etsə də, vaxt gedir. Əgər kompromis tapılmazsa, "snapback" sanksiyaları payızdan etibarən qapını döyə bilər.
Müəllif: Aleksandra Appelberq
