"Azalan doğum göstəriciləri və gələcəyin çağırışları..."
BMT 2025-ci il üçün dünyada doğum göstəricilərinə dair yeni statistikanı açıqlayıb. Bu hesabatda göstərilən rəqəmlər sadəcə demoqrafik göstəricilər deyil, həm də bəşəriyyətin gələcəyinə, iqtisadiyyatın sabitliyinə və cəmiyyətlərin inkişafına təsir edən həlledici meyardır.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "science.mail" nəşri yazıb.
Doğum göstəricisi nədir və dünyada vəziyyət necədir?
Əsas göstərici "ümumi doğum əmsalı"dır (Total Fertility Rate - TFR). Bu, bir qadının həyatı boyu dünyaya gətirdiyi uşaqların orta sayını göstərir. BMT-nin məlumatına görə, 2025-ci ildə bu göstərici qlobal miqyasda 2, 2 uşağa bərabər olub.
Nəzərə almaq lazımdır ki, əhalinin sabit qalması üçün hər qadına orta hesabla 2,1 uşaq düşməlidir. Əgər bu rəqəm aşağı düşürsə, həmin ölkənin əhalisi uzunmüddətli perspektivdə azalır.
Dünya üzrə mənzərə isə kəskin fərqlənir:
Ən yüksək doğum göstəriciləri Tropik və Cənubi Afrikada, Mərkəzi Asiyada, eləcə də Pakistan, Yəmən və Əfqanıstanda müşahidə olunur. Burada qadınlar orta hesabla 4-6 uşaq dünyaya gətirir.
Ən aşağı göstəricilər isə Şərqi Asiyada qeydə alınıb: Tayvan (0,72), Cənubi Koreya və Sinqapurda (1,1-dən az). Bu ölkələrdə əhali miqrasiya hesabına artırılmasa, sürətlə azalır.
Avropa və Rusiya orta səviyyədən aşağıdır - təxminən 1, 5 uşaq. Bu, sadə əhalinin bərpası üçün kifayət etmir və gələcəkdə demoqrafik azalma ilə nəticələnə bilər.
Niyə insanlar daha az uşaq dünyaya gətirir?
BMT-nin Əhali Fondu 14 ölkədə 14 min nəfərin iştirakı ilə apardığı sorğu bu suala müəyyən aydınlıq gətirib. Əsas səbəblər bunlardır:
"İstəyirəm, amma imkan yoxdur": Respondentlərin beşdə biri daha çox uşaq istədiyini, lakin şəraitin buna imkan vermədiyini deyib.
İqtisadi maneələr: Ən güclü amil maliyyədir. Bahalaşma, mənzil problemi və uşağa baxımın yüksək xərci gənc ailələri seçim qarşısında qoyur. Valideynlərdən biri işləmədikdə, ailənin rifahı daha da riskə düşür.
Sosial səbəblər: Uyğun həyat yoldaşının olmaması, sağlamlıq problemləri, həmçinin ataların ailə həyatında az iştirak etməsi doğum sayını aşağı salan amillərdəndir.
Gələcək barədə narahatlıq: Müharibələr, iqlim böhranı, siyasi qeyri-sabitlik insanlarda "uşaq böyütmək təhlükəsizdirmi?" sualını doğurur.
Maraqlı məqam isə budur: planlaşdırılandan çox uşaq dünyaya gətirən ailələrin əsas səbəbi maliyyə vəziyyətlərinin yaxşılaşmasıdır (21 faiz). Bu isə bir daha sübut edir ki, iqtisadi sabitlik doğum göstəriciləri ilə birbaşa bağlıdır.
Gələcək nələr vəd edir?
Ekspertlər xəbərdarlıq edir: XXI əsrdə dünya əhalisi tarixi zirvəsinə çatacaq, daha sonra isə azalma mərhələsi başlayacaq. Artıq bu gün Yer üzündə yaşayan insanların dörddə biri əhalisi sabitləşən və ya azalan ölkələrdədir.
Bu prosesin nəticələri çoxcəhətlidir:
Əmək bazarında daralma: Gənc işçi qüvvəsinin azalması iqtisadi dinamikanı zəiflədir. Pensiya sisteminə təzyiq: Daha çox yaşlı insan, daha az işləyən nəsil - bu balans büdcələr üçün risk yaradır. İnnovasiya və inkişafın yavaşıması:Əhali azaldıqca istehsal, istehlak və texnoloji irəliləyiş də zəifləyə bilər.
Beləliklə, doğum göstəricilərinin azalması sadəcə demoqrafik fakt deyil, həm də siyasi, sosial və iqtisadi çağırışdır. Gələcəkdə ölkələrin uğuru onların yalnız texnologiya və siyasətdə deyil, həm də ailə siyasətində, sosial təminatda və gənclərə dəstəkdə nə qədər çevik və uzaqgörən olmasından asılı olacaq.
