BAKI, 29 avqust. TELEQRAF
20 aprel 1931-ci ildə Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu və prezidenti Mustafa Kamal Atatürk Cümhuriyyət Xalq Firqəsinin sədri kimliyi ilə millətə təqdim etdiyi bəyannamədə partiyasının ümumi siyasətinin qısa bir cümlə ilə ifadə etməyə kafi olduğunu bildirir: “Yurdda sülh, cahanda sülh üçün çalışırıq”.
Daha sonra bu qısa cümlə Türkiyə dövlətinin daxili və xarici siyasətinin əsas formuluna çevrilir, “yurdda sülh, cahanda sülh” şüarı rəsmiyyət qazanır. Birinci Dünya müharibəsinin iştirakçısı, Qurtuluş Savaşının qəhrəmanı olan Mustafa Kamal paşa hərb və sülh arasındakı fərqin nə olduğunu ən yaxşı bilənlərdən idi, ölkəsinə bir təhdid olmadığı təqdirdə silahların bir kənarda dayanmasının vacibliyini anlayırdı. Digər tərəfdən İkinci Dünya müharibəsindən cəmi 8 il öncə söylənmiş bu tarixi şüarla Atatürk sanki milyonlarla insanın həlakına, qaçqın düşməsinə səbəb olacaq bir savaşdan bəşəriyyəti çəkindirmişdi. Onun bu devizinin nəticəsi olacaq ki, cahanda hərb olduğu zaman varisi İsmət İnönü yurdunda sülhü qoruya bilmiş, ölkəsini fəlakətə düçar olmaqdan qorumuşdu.
Türk siyasətçi və hüquqşünas Həmzə Eroğlu Atatürkün bu formulunun anlamını bu şəkildə dəyərləndirib: ““Yurdda sülh, cahanda sülh” prinsipi bir tərəfdən ölkə daxilində əmin-amanlıq və sakitlik, təhlükəsizlik içində yaşamağı, digər tərəfdən isə beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyi hədəf tutur. Bu prinsip həm daxili siyasətin, həm də xarici siyasətin əsas dayağıdır”.
Atatürk vəfatından bir il, növbəti dünya müharibəsindən cəmi iki il öncə Rumıniya xarici işlər naziri ilə görüşündə isə belə demişdi: “İnsan mənsub olduğu millətin varlığını və səadətini düşündüyü qədər, bütün dünya millətlərinin əmin-amanlığını və rifahını da düşünməli, öz millətinin səadətinə nə qədər dəyər verirsə, bütün dünya millətlərinin səadətinə xidmət etməyə də əlindən gəldiyi qədər çalışmalıdır”.
Mustafa Kamal milli mücadilə ilə işğal altında olan Türkiyəni xilas etmiş, növbəti savaşlardan qorumuşdu. Atatürkün bu formulu həm də Qurtuluş Savaşının mahiyyətinə işıq salır, İngiltərənin, Yunanıstanın apardığı hərbdən fərqli olaraq ədalət prinsipinə söykəndiyini göstərirdi. Yəni Qurtuluş Savaşı bir haqq savaşı idi, vətənin işğalına qarşı türk millətinin bəşəri qanunlardan gələn müqaviməti idi.
Önümüzdəki ay da Azərbaycanın haqq savaşına başlamasından 5 il ötəcək. Zəfərimizin 5-ci ildönümündə bu müddət ərzində olanlara ümumi nəzər yetirdikdə dövlətimizin də məhz Mustafa Kamal paşanın söylədiyi prinsipləri rəhbər tutduğunu görürük. Bunu biz dövlət başçısının “Əl-Ərəbiyyə” telekanalına verdiyi geniş müsahibəsində də gördük. Məsələn, Azərbaycanın tarixi, Ermənistanın isə rəsmi torpağı olan Qərbi Zəngəzurla bağlı verilən suala dövlət başçısı belə cavab verdi:
“Azərbaycanın Zəngəzuru işğal edəcəyinə, İranla Ermənistan sərhədini kəsəcəyinə dair planlar barədə çoxlu şayiələr yayılmışdır. Bu, tamamilə yalandır. Bizim belə bir niyyətimiz yoxdur. Hər halda, etmək istəsəydik, edərdik. 2020-ci ilin noyabr ayında bunu etmək çox asan idi. Bu son beş il ərzində də bunu etmək çox asan idi. Cəmi 40 kilometrdir, hərbi baxımdan çox vaxt aparmayacaqdı. Sadəcə, hər iki tərəfdən - Naxçıvandan və Azərbaycanın bu tərəfindən gəlirsən və götürürsən... Biz təcavüzkar olmadığımız üçün bunu etmədik. Biz işğal edən ölkə deyilik, biz əraziləri azad edən insanlar və ölkəyik. Bizim işimiz bundan ibarət idi və bizim müharibə də ədalətli idi. Müharibəmiz azadlıq müharibəsi idi. Müharibəni öz torpaqlarımızda, ədalətin bərpası naminə aparmışıq”.
Bəli, Azərbaycan istəsəydi, nəinki Qərbi Zəngəzuru, bu gün Ermənistan Respublikasına daxil olan bir çox tarixi ərazilərimizi də geri qaytarmış olacaqdı. Amma aradan keçən müddət, dünyada bir çox nümunəsi olan bu hal qarşısında Azərbaycan bu dəfə işğalçı dövlət mövqeyinə düşəcəkdi və bu gün başda ABŞ olmaqla dünya nəzdində olan pozitiv imicimizin əksi bir pozisiyada olacaqdıq. Çünki Azərbaycan Vətən müharibəsini qazanmaqla yurdda, bölgədə, Cənubi Qafqazda sülhün formalaşmasına zəmin hazırladı. Savaşdan öncə də Azərbaycan danışıqlar yolu ilə bunun həyata keçməsini istəyirdi, amma Ermənistanın davamlı şəkildə digər torpaqlarımıza və Türkiyə ərazilərinə iddiası sülhün baş tutmasına imkan vermədi. Nəticədə sülh müharibə yolu ilə qazanıldı, tezliklə Ermənistan da konstitusiyasında yer alan bu iddialarından vaz keçəcəkdir.
Dövlət başçısı müsahibəsində Azərbaycanla Ermənistanın apardığı müharibənin fərqini də dəqiqliklə izah etdi: “2020-ci il müharibəsi bizim qələbəmizlə başa çatsa da, Azərbaycanda hələ də intiqam tələb edən insanlar var idi. Amma mən o vaxt xalqımıza müraciət edərək demişdim ki, biz intiqamı döyüş meydanında aldıq. Biz onların bizə etdiklərini etməyəcəyik, çünki onların bizə qarşı törətdikləri müharibə cinayətləri idi”.
Peşəkar Azərbaycan ordusu terrorçu, soyqırımçı erməni hərbi birləşmələrindən fərqli olaraq müharibəni qanuni qaydada apardı, günahsız insanların intiqam hissi ilə öldürülməsinə qəti imkan vermədi. Güclü tərəf biz olsaq da, yenə də ikinci savaşda mülki əhali üzərinə raket ataraq müharibə cinayəti törədən tərəf yenə də Ermənistan oldu. Azərbaycanın dünya tərəfindən tanınan rəsmi Ermənistan ərazisinə girməməsi, mülki əhaliyə ziyan vurmaması bir daha onu göstərdi ki, Azərbaycanın müharibəsi yurdda və cahanda sülh için idi.
Cahanda sülhə gəldikdə dövlət başçısına ünvanlanan suallara verdiyi cavabların bir qisminə nəzər salaq:
Ermənistanla münasibətə dair: “Vaşinqtonda imzalanan sənədin əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, hər iki tərəf bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır və gələcək təmaslarını beynəlxalq hüququn bu fundamental tezisi əsasında planlaşdıracaq”.
İranla münasibətə dair: “Düşünürəm ki, bizim şəxsi münasibətlərimiz və onun administrasiyası ilə mənim administrasiyam arasında münasibətlər çox konstruktiv, çox mehribandır”.
Rusiya ilə münasibətə dair: “Münasibətlərin korlanmasına görə məsuliyyət bizim üzərimizə düşmür. Biz yalnız konstruktiv və hüquqi şəkildə cavab veririk, lakin heç vaxt bizə qarşı təcavüz əlamətlərinə və təzahürlərinə, yaxud hörmətsizliyə dözməyəcəyik”.
Yaxın Şərqdəki münaqişələrə dair: “Suriya ilə İsrail rəsmiləri arasında danışıqlar bizim vasitəçiliyimizlə baş tutdu. Biz ətrafımızda sülhün olmasını istəyirik”.
Rusiya-Ukrayna münasibətinə dair: “Biz Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsinin ilk günlərindən Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədik və dəstəkləməyə davam edirik”.
İsrail-Türkiyə probleminə dair: “Türkiyə ilə İsrail arasında normallaşmanın birinci mərhələsində Azərbaycanın rolu hər iki ölkə tərəfindən qiymətləndirilib... Hazırda isə Türkiyə ilə İsrail arasında münasibətlər hər zaman olduğundan daha gərgindir. Ona görə də əgər bizdən kömək etmək xahiş olunsa, biz bunu edərik”.
Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə bağlı: “Biz belə bir nəhəng coğrafiyada heç kimə təhlükə törətməyən, lakin çoxları üçün fürsət hesab edilən güclü birlik qura biləcəyimizi nümayiş etdiririk”.
Göründüyü kimi Azərbaycan xarici siyasətində cahanda sülh formulunu rəhbər tutub, beynəlxalq münaqişələrdə ədalətli mövqeyi ilə seçilməkdədir. Müsahibədə İslam dünyasındakı ənənəvi problemlərin Azərbaycanda olmadığı da xüsusilə vurğulandı: “Bizim üçün, ilk növbədə, milli, etnik kimlik gəlir. İkincisi, vətəndaşlıqdır. Yaxud ola bilər ki, vətəndaşlıq birinci, etnik kimliklə yanaşıdır. Azərbaycanlıların mütləq əksəriyyəti üçün məzhəb məsələsinin ümumiyyətlə yeri yoxdur, heç 100-cü yerdə də deyil”.
SSRİ-nin dağılmasından bəri ərazi və insan itkisi ilə üzləşən Azərbaycanın regionda və yaxın bölgələrdə, eləcə də dünya miqyasında rəhbər tutduğu cahanda sülh prinsipi vətəndaş olaraq dövlətimiz adına fəxr etməli olduğumuz ən böyük dəyərlərdəndir.
