BAKI, 30 avqust. TELEQRAF
Azərbaycanda təhsil sahəsində aparılan islahatlar nəticəsində xüsusi təhsil müəssisələrinin əhatə dairəsi kiçilir.
Bunu elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev də öz çıxışlarında etiraflar edib. O bunun səbəbini indiyədək mövcud olan yanaşmanın çox köhnə olması ilə əsaslandırıb.
“Bizim evdə fərdi təhsillə məşğul olan məktəblərimiz var idi. İndi onları yavaş-yavaş bağlayırıq. Çünki ən çox korrupsiyaya uğramış məktəblər onlar idi. Bunun qarşısını almaq üçün daha çox inklüziv siniflərə keçid etmək istəyirik.
Yeni yanaşmamız ondan ibarətdir ki, uşaq hansısa məktəbin ərazisində yaşayırsa, həmin məktəbin müəllimi evdə təhsil üçün gedə bilər. Onu ayırmağa ehtiyac yoxdur, çünki sonradan məktəbə qayıda bilər", - nazir qeyd edib.
O həmçinin əlavə edib ki, müasir modelə keçid üçün külli miqdarda maliyyə vəsaiti tələb olunur.
Məktəbəqədər və Ümumi Təhsil üzrə Dövlət Agentliyindən Teleqraf-a bildirilib ki, hazırda ölkədə 5 xüsusi ümumtəhsil məktəbi fəaliyyət göstərir.
Xüsusi təhsil məktəblərində kimlər təhsil alır?
Bu cür məktəblər sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olan təhsil ocaqlarıdır.
Xüsusi təhsil məktəblərinin özəlliyi nədir?
Mövzu ilə bağlı Teleqraf-a danışan defektoloq-loqoped Esmira Kazımova deyir ki, uşaqlar xüsusi məktəblərdə özlərini təhlükəsiz və xoşbəxt hiss edirlər:
“Xüsusi məktəblərdə təhsil 10-cu sinfə qədər davam edir. Siniflərdə maksimum 10 şagird olur və hər birinə fərdi yanaşılır. Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən bu uşaqlar üçün xüsusi menyu hazırlanır. Məktəblər kamera nəzarəti və mühafizə sistemi ilə təchiz olunub.
Bəzən şagirdlər dərsə gəlmir, lakin müəllimlər valideynlərə təzyiq göstərə bilməzlər. Bu, uşağın psixoloji vəziyyəti ilə bağlıdır.
Yeni qəbul olunan uşaqlar üçün isə adaptasiya dövrü təxminən 5-6 ay davam edir. Bu müddətdə uşaqlar yarımgün məktəbə gəlirlər, çünki bir çoxu valideynlərindən ayrılmaqda çətinlik çəkir”.
Esmira Kazımovanın sözlərinə görə, bu məktəblərdə tədris üçün istifadə olunan dərsliklərin sayı olduqca azdır.
“Hazırda yalnız iki dərslik tətbiq olunur. Digər fənlər üzrə ümumi təhsil məktəblərinin dərsliklərinə müraciət edilir".
O deyir ki, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün məktəblərdə alt qruplar yaradılmalıdır.
"Türkiyədə bu model artıq tətbiq olunur. Hər məktəbdə həm 5 nəfərlik xüsusi sinif, həm də bir inklüziv sinif yaradılır. Məqsəd uşaqların valideynlərdən uzaq məsafəyə getmədən, yaşadıqları əraziyə yaxın təhsil almaları və eyni zamanda dövlət büdcəsinə qənaət edilməsidir.
Uşağın inklüziv sinifdə oxuması üçün tualet və yeməkxana məhz o uşağın təhsil aldığı sinfə yaxın olmalıdır. Orada loqoped otağı da olmalıdır. Çünki bəzi uşaqlar kriz keçirəndə loqoped onu sakitləşdirmək üçün öz otağına aparmalıdır".
O qeyd edib ki, inklüziv təhsilin əsas məqsədi uşaqların cəmiyyətə adaptasiyasını təmin etməkdir:
“İnklüziv sinifdə oxuyan xüsusi qayğıya ehtiyacı olan bir uşaq sinifdə karandaşları yeyir, ya da qırırdı. Anası isə hər dəfə qızının sinif yoldaşına yeni karandaş qutusu alıb verirdi. Ana bunu övladının sinfə uyğunlaşması üçün edirdi”.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov xüsusi məktəblərin bağlanmasının səbəblərinə toxunub:
"Rəsmi məlumatlara əsasən, 2015-ci ildə ölkə üzrə 49 xüsusi təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərirdisə, 2024-cü ilin sonuna bu rəqəm 38-ə enib və həmin məktəblərdə təhsil alan uşaqların sayı 30 faiz azalıb. Bunun bir neçə səbəbləri var.
Əsas səbəb inklüziv təhsil modelinə keçidin sürətləndirilməsi ilə bağlıdır. 2018-ci ildə qəbul edilən “İnklüziv təhsil üzrə Dövlət Proqramı (2018-2025)” ilə məqsəd qoyulub ki, inkişaf məhdudiyyətli uşaqların çoxu xüsusi məktəblərdən çıxarılaraq ümumi təhsil müəssisələrində təhsil alsın, burada fərdi tədris planı və dəstək mexanizmləri tətbiq olunsun. Bu, beynəlxalq normalara uyğun yanaşmadır və “BMT-nin Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında” Konvensiyasının 24-cü maddəsinə əsaslanır. Lakin Azərbaycanda inklüziv təhsilin infrastrukturu və kadr potensialı hələ tam formalaşmayıb. Elm və Təhsil Nazirliyinin 2024-cü ilin hesabatına görə, ölkədə fəaliyyət göstərən 4500-dən çox ümumi təhsil məktəbinin yalnız 170-də inklüziv siniflər mövcuddur və cəmi 400-dən az inklüziv təhsil üzrə təlim keçmiş müəllim var. Bu isə xüsusi məktəblərin bağlanması və ya şagird sayının azaldılması fonunda həmin uşaqların keyfiyyətli təhsil imkanlarını xeyli məhdudlaşdırır".
.jpg)
Psixoloq və loqopedlərin sayı azdır
O qeyd edir ki, digər səbəb dövlətin xüsusi təhsil müəssisələrinin maliyyələşməsini ixtisar etməsi və valideynləri uşaqlarını ümumi məktəblərə yönləndirməyə təşviq etməsidir.
"Təhsil haqqında qanunun 15-ci maddəsində deyilir ki, dövlət hər bir uşağın fərdi ehtiyaclarına uyğun təhsil almasını təmin etməlidir, lakin praktiki səviyyədə xüsusi məktəblərin resursları zəiflədilir. Bəzi internat və xüsusi məktəblər uzun illərdir təmir olunmur, mütəxəssis kadr çatışmazlığı dərinləşib, psixoloq və loqopedlərin sayı normadan iki-üç dəfə azdır. Nəticədə valideynlər uşaqlarının daha yaxşı mühitdə təhsil alacağı ümidi ilə onları ümumi məktəblərə yönləndirməyə məcbur qalır.
Üçüncü amil ictimaiyyətin yanaşması və inklüziv təhsilə hazırlıq səviyyəsidir. İnklüziv təhsil yalnız xüsusi sinif açmaqla təmin olunmur, bütün məktəb kollektivi və cəmiyyət bu modelə hazır olmalıdır. Azərbaycanda təəssüf ki, inklüziv təhsildə psixoloji adaptasiya və sosial qəbul zəifdir. Dövlət Proqramına əsasən 2025-ci ilə qədər bütün məktəblərin 30 faizində inklüziv təhsil tətbiq olunmalı idi, amma 2024-cü ildə bu rəqəm 4 faizdən yuxarı qalxmayıb. Yəni infrastruktur və kadr hazırlığı olmadan xüsusi məktəblərin əhatəsinin daraldılması faktiki olaraq uşaqların keyfiyyətli təhsildən kənarda qalmasına səbəb olur. Xüsusi təhsil müəssisələrinin gələcək taleyi ilə bağlı risklər kifayət qədər realdır. Elm və Təhsil Nazirliyinin son açıqlamalarında 2030-cu ilə qədər “tam inklüziv təhsil modelinə keçid” planlaşdırıldığı vurğulanır. Bu, dolayısı ilə xüsusi məktəblərin mərhələli şəkildə bağlanması deməkdir".
.jpg)
Dünya təcrübəsi nə deyir?
Ekspertin sözlərinə görə bəzi ölkələrdə, məsələn, Norveç və Finlandiyada xüsusi məktəblər demək olar ki, tamamilə ləğv olunub, bütün uşaqlar ümumi məktəblərdə fərdi dəstək proqramları ilə təhsil alır:
"Lakin həmin ölkələrdə inklüziv təhsilə keçid 15-20 ilə mərhələli şəkildə həyata keçirilib, məktəblər mütəxəssis kadrlarla təmin olunub, siniflərdə müəllim-şagird nisbəti aşağı salınıb və psixoloji dəstək sistemi qurulub.
Azərbaycanda isə bu prosesin çox sürətlə aparılması və paralel olaraq xüsusi məktəblərin ixtisarı uşaqların böyük bir qismini yarımçıq və keyfiyyətsiz təhsil mühitinə itələyir".
