Sözlər güclüdür, çünki cəmiyyəti dəyişdirə bilər...
Sözün gücü öz varlığını ifadə etməyə çalışan insanların mübarizəsi zamanı ortaya çıxır. Hər bir dövrün, hər bir mübarizənin öz “sözünü” tapdığı anlar var. Antik yunan fəlsəfəsindən tutmuş, Fransız İnqilabı və Sovet İttifaqının dağılmasına qədər hər bir böyük dəyişiklik, sözün gücündən qaynaqlanırdı. Çünki söz yalnız bir ifadə vasitəsi deyil, eyni zamanda bir alət, bir silahdır. Bu silahın gücü isə onun necə istifadə edildiyi ilə ölçülür.
Tarix göstərir ki, söz azadlığı tez-tez qorxudan, gücdən və nəzarətdən qaynaqlanan sarsıntılarla qarşılaşıb. Kütləvi şəkildə təzyiq altında olan cəmiyyətlərdə söz azadlığı ya məhdudlaşdırılıb, ya da senzura ilə qarşılaşıb. Bəzi ölkələrdə güc sahibləri əhali üzərində nəzarət qurmaq məqsədilə insanları susdurmağa çalışıb, onların düşüncə və ifadə azadlıqlarını yox edib.
Lakin insanlar nə zaman fikirlərini sərbəst ifadə edə bilərlərsə, müxtəlif baxış bucaqları və həqiqətlər bir araya gəlir. Fikir və söz azadlığı təkcə fərdlərin öz düşüncələrini açıqca bildirmələrini təmin etmir, həm də hər kəsin öz fikrini və öz həqiqətini axtarmasına imkan verir. Bu, cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinin bir araya gəlməsinə, ideyaların qarşılıqlı müzakirə edilməsinə və ən əsası, səhv fikirlərin, yanlış məlumatların ifşa olunmasına gətirib çıxarır.
Fikir və söz azadlığının sərhədləri
Fikir və söz azadlığı ilə bağlı ən çox mübahisə edilən mövzulardan biri onun sərhədləridir. Bəzən insanlar söz və ifadə azadlığından istifadə edərək başqalarının hüquqlarını pozurlar. Bəzi ölkələrdə bu səbəblə məhdudlaşdırmalar tətbiq olunur. Məsələn, nifrət nitqi, şiddətə çağıran ifadələr və ya insan haqlarını pozan bəyanatlar bəzən söz azadlığının sərhədlərini təyin edən faktorlardır.
Bu sərhədlərin tərtib edilməsi isə çox incə bir məsələdir. Çünki bir tərəfdən fikir və söz azadlığını tam olaraq təmin etmək cəmiyyətdəki müxtəlif perspektivlərin hörmətlə qarşılanmasını təmin edir, digər tərəfdən isə bəzi ifadələr cəmiyyətin təhlükəsizliyini və harmoniya şəraitini təhdid edə bilər. Burada önəmli olan tənqid edilən və sərhəd qoyulan ifadələrin nəyə əsaslandığı və cəmiyyətin mənfəəti üçün nə qədər zərərli olduğudur.
Söz azadlığının cəmiyyətə təsiri
Fikir və söz azadlığı yalnız hər bir fərdin şəxsi hüququ deyil, həm də cəmiyyətin kollektiv yaddaşını, irsini və inkişafını formalaşdıran mühüm bir faktordur. Bu azadlıq, siyasi, mədəni, sosial və iqtisadi sahələrdə inkişafa təkan verən amildir. İnsanlar sərbəst düşüncələrini ifadə etdikdə, onların yalnız fərdi həyatlarına təsir etməz, həm də kollektiv həyatın daha geniş problemlərini gündəmə gətirər.
Güclü və şəffaf media, müstəqil jurnalistika və yazıçıların sərbəst ifadə etdiyi fikirlər, cəmiyyətdəki ən böyük münaqişələri, ədalətsizlikləri və mənfi halları ortaya çıxarar. Bütün bu mübarizələr müxtəlif düşüncələr arasında mübahisələrə yol açar və nəticədə daha sağlam, daha bərabər və ədalətli bir cəmiyyətin yaradılmasına zəmin yaradar.
Sözdən başlayan azadlıq...
Sözdən başlayan azadlıq yalnız hüquqi və siyasi bir prinsip deyil, eyni zamanda insanın daxili azadlığının, özünü ifadə etməsinin, dünyaya baxışının, yaratma gücünün təzahürüdür. Bu azadlıq cəmiyyətin inkişafını təmin edir, ona yeni istiqamətlər göstərir və hər bir fərdin özünə inamını artırır. Sözdən başlayan azadlıq bəzən dünyanın ən böyük dəyişikliklərinin önünü açan bir qüvvə olur.
Sözlər güclüdür, çünki onlar dəyişə bilər, hərəkətə gətirə bilər və cəmiyyəti dəyişdirə bilər. Bu azadlığın qiymətini dərk etmək, yalnız ona hörmətlə yanaşmaqla deyil, həm də hər bir fərdin məsuliyyətini anlamaqla mümkündür. Fikir və söz azadlığı hər bir cəmiyyətin irəliləməsi, güclənməsi və inkişafı üçün möhkəm bir təməl təşkil edir. Bu təməl insanın özünü azad hiss etdiyi, fikirlərini sərbəst şəkildə ifadə etdiyi və hər bir kəlmənin özündə güc daşıdığı bir cəmiyyətin qapısını açır.
Sahib
Məqalə “Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi”nin maliyyə dəstəyi ilə “Fikir, söz və məlumat azadlığının, plüralizmin inkişaf etdirilməsi” istiqaməti üzrə hazırlanmışdır.
