İllərlə dağıdılmış, viran qoyulmuş şəhər və kəndlər çox qısa zamanda yaşayış üçün yararlı, abad məkanlara çevrilir
Azərbaycanın son illərdə həyata keçirdiyi ən mühüm strateji proqramlardan biri “Böyük Qayıdış”dır. Bu proqram təkcə dövlət siyasətinin bir istiqaməti deyil, həm də yüz minlərlə insanın taleyinə işıq salan, onların uzun illər həsrətində olduqları doğma yurdlarına dönüşünü təmin edən tarixi bir prosesdir. 2020-ci ildə Vətən müharibəsində əldə olunan Zəfərlə başlayan bu yol indi mərhələli şəkildə reallığa çevrilir. Artıq azad olunmuş şəhər və kəndlərə həyat qayıdır, yeni yollar çəkilir, evlər tikilir, iş yerləri yaradılır və ən əsası, insan səsi eşidilir.
Avqustda 266 ailə öz yurduna qovuşdu
Avqust ayında bu böyük dönüşün daha bir əlamətdar mərhələsi baş tutdu. Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin məlumatına görə, avqustda 266 ailə – 963 nəfər Qarabağa köçürülüb. Köç prosesi Xocalının Ballıca və Xanyurdu, Ağdərənin Vəngli və Kolatağ, eləcə də Ağdamın Xıdırlı kəndinə həyata keçirilib. Bu kəndlərə qayıdan insanlar uzun illər boyu Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində müvəqqəti məskunlaşmaq məcburiyyətində qalmışdılar. Onlar yataqxanalarda, sanatoriyalarda, inzibati binalarda və çətin şəraitdə yaşasalar da, bir gün doğma yurda dönəcəklərinə inanırdılar. İndi isə bu inam artıq gerçəyə çevrilir.
“Böyük Qayıdış”ın mahiyyəti yalnız məcburi köçkünlərin evlərinə qayıdışı ilə məhdudlaşmır. Burada geniş dövlət strategiyası, düşünülmüş infrastruktur siyasəti və milli iradə dayanır. Azad olunmuş torpaqlarda sıfırdan şəhərlər salınır, müasir kəndlər inşa olunur, “ağıllı kənd” və “ağıllı şəhər” layihələri tətbiq edilir. Azərbaycanın Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda həyata keçirdiyi bərpa işləri regionun inkişaf modelinə yeni yanaşma gətirir. Bu, həm də dünyaya Azərbaycanın quruculuq potensialını göstərir: illərlə dağıdılmış, viran qoyulmuş şəhər və kəndlər çox qısa zamanda yaşayış üçün yararlı, abad məkanlara çevrilir.
Faciədən dirçəlişə doğru
Avqust ayında baş tutan köçlər həm də psixoloji baxımdan mühüm əhəmiyyət daşıyır. Çünki Xocalı adı Azərbaycan xalqı üçün xüsusi bir rəmzdir – faciə ilə, kədər ilə yanaşı, həm də dönməz iradə və ədalət uğrunda mübarizə simvolu ilə bağlıdır. Bu gün Xocalının kəndlərinə qayıdan ailələr bir daha təsdiqləyirlər ki, ədalət gec də olsa, bərpa olunur. Hər qayıdan ailə ilə birlikdə torpaqlarımızda həyat yenidən canlanır, uzun illərin sükutu pozulur. Xocalının Ballıca və Xanyurdu kəndlərinə qayıdışın başlanması xüsusi tarixi məna daşıyır. Xocalı rayonunun adı bütövlükdə Azərbaycan xalqının yaddaşında faciə ilə bağlı olsa da, indi bu ad yeni bir mərhələni, dirçəlişi və həyatın geri dönüşünü ifadə edir. Ballıca kəndi uzun illər işğal altında qaldığı dövrdə xarabalığa çevrilmişdi, lakin bu kəndin bərpası ilə bölgənin sosial-iqtisadi strukturu da bərpa olunmağa başlayır. Kənd əkinçiliyə və heyvandarlığa yararlı torpaqlara malikdir, bu isə gələcəkdə burada iqtisadi fəallığın artmasına zəmin yaradacaq. Xanyurdu kəndi isə həm təbiət gözəllikləri, həm də strateji mövqeyi ilə seçilir. Buraya köçən ailələr təkcə evlərinə deyil, həm də doğma torpağın bolluğuna, kənd həyatının ənənələrinə geri dönürlər. Xocalı kəndlərinin bərpası həm də bütün Qarabağın simvolik mənzərəsini dəyişir: faciə və qürbət xatirələri yerini qələbə və yenidənqurma ruhuna verir.
Ağdərənin Vəngli və Kolatağ kəndlərində yeni həyat
Ağdərənin Vəngli və Kolatağ kəndləri də Böyük Qayıdışın yeni ünvanlarıdır. Ağdərə uzun illər münaqişənin ən ağır nöqtələrindən biri olub və strateji mövqeyinə görə hərbi baxımdan daim diqqət mərkəzində qalıb. Vəngli kəndi həm tarixi baxımdan, həm də coğrafi mövqeyi ilə əhəmiyyətlidir. Buraya qayıdış yalnız bir kəndin bərpası deyil, Ağdərənin bütövlükdə Azərbaycan həyatına reinteqrasiyası deməkdir. Kolatağ kəndi isə əsrlər boyu kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan əhalisi ilə tanınıb. İşğaldan sonra bu kənd tamamilə boşaldılmış, təbiəti də ziyan görmüşdü. İndi burada həyata keçirilən infrastruktur layihələri kəndin gələcəkdə müasir yaşayış məkanı kimi formalaşacağına işarədir. Kolatağa qayıdan hər ailə eyni zamanda Azərbaycan dövlətinin bölgədə quruculuq gücünün canlı şahidinə çevrilir.
Ağdamın dirçəlişi: Xıdırlı kəndinə qayıdış
Ağdamın Xıdırlı kəndinə köç isə Böyük Qayıdışın ən təsirli məqamlarından biridir. Ağdam uzun illər “ruhlar şəhəri” kimi tanınıb, çünki işğal dövründə tamamilə dağıdılmış və viran qoyulmuşdu. Xıdırlı kəndi də bu taleyi yaşayan yaşayış məntəqələrindən biri olub. İndi bu kəndin bərpası Ağdamın dirçəliş planlarının bir hissəsidir. Buraya köçən ailələr yalnız öz evlərinə deyil, həm də Ağdamın bütövlükdə həyatına təkan verən əsas iştirakçılara çevrilirlər. Çünki hər ailə ilə birlikdə kənddə məktəb, bağça, tibb məntəqəsi, iş yerləri yaranır, beləliklə də Ağdamın iqtisadi və sosial sistemi yenidən formalaşır. Xıdırlı kəndi Ağdamın əkinçilik ənənələrini dirçəltməklə yanaşı, gələcəkdə bölgənin ərzaq təhlükəsizliyinə də töhfə verəcək.
Bu kəndlərin hər biri – Ballıca, Xanyurdu, Vəngli, Kolatağ və Xıdırlı – əslində Böyük Qayıdışın mozaikasında bir parça kimi görünür. Hər kəndin özünəməxsus tarixi, təbiəti və simvolik yükü var. Amma onları birləşdirən ortaq cəhət budur ki, hamısı uzun illər işğalın izlərini daşısa da, indi Azərbaycanın güclü dövlət siyasəti və xalqın iradəsi sayəsində yenidən həyata qovuşur. Qayıdış prosesi yalnız daş-divarın bərpası deyil, həm də yaddaşın, tarixən itirilmiş ədalətin və milli birliyin bərpasıdır.
Köç prosesinin mərhələli aparılması həm təhlükəsizlik, həm də infrastrukturun dayanıqlı şəkildə qurulması ilə bağlıdır. Dövlət bərpa işlərini elə planlaşdırır ki, qayıdan hər bir ailə normal həyat şəraiti ilə təmin olunsun. Məktəblərin, tibb məntəqələrinin, ictimai xidmətlərin yaradılması, iş yerlərinin təşkili də bu siyasətin ayrılmaz hissəsidir. Çünki Böyük Qayıdış sadəcə evlərin bərpası deyil, bütövlükdə insanların həyatının yenidən qurulması deməkdir.
Bütün bunlarla yanaşı, bu proses həm də Azərbaycanın müasir tarixində yeni bir mərhələnin başlanğıcıdır. Qarabağa qayıdan hər bir ailə dövlət müstəqilliyimizin gücünü, xalqımızın birliyini və ədalətə olan sarsılmaz inamını göstərir. Bu dönüş gələcək nəsillərə miras qalacaq və Azərbaycan tarixinin ən şanlı səhifələrindən biri kimi yadda qalacaq.
Köç davam edir…
Nəticə etibarilə, avqust ayında həyata keçirilən köç dalğası Böyük Qayıdışın davamlı və geri dönməz proses olduğunu bir daha sübut edir. Ötən ay baş tutan köç dalğasının ardınca sentyabrın əvvəlində də proses davam edib. Sentyabrın 8-də Xocalı rayonunun Xanyurdu kəndinə 46 nəfərdən ibarət 15 ailə köçürülüb. Bununla da kəndə qayıdan ailələrin sayı 69-a (237 nəfər) çatıb. Həmin gün Ağdərə rayonunun Vəngli kəndinə də növbəti köç karvanı çatıb. Bu mərhələdə Vəngli kəndinə 29 ailə (105 nəfər) köçürülüb. Beləliklə, Vəngli kəndinə ümumilikdə 51 ailə (158 nəfər) qayıdıb. Bütün bu proseslər göstərir ki, Böyük Qayıdış yalnız tarixi ədalətin bərpası deyil, həm də Azərbaycanın dövlətçilik gücünün, xalqın iradəsinin və gələcək nəsillərə miras qalacaq böyük quruculuq salnaməsinin təcəssümüdür.
Nigar Orucova, “İki sahil”
