Dünyada su ehtiyatları sürətlə azalır, göllər quruyur, bulaqlar yoxa çıxır. Xəzərin səviyyəsinin enməsi artıq göz önündədir. Aral gölü, Urmiya gölü kimi nəhəng su hövzələrinin quruması isə insanlığın ekoloji səhvlərinin canlı nümunəsidir.
Bütün bunların səbəbləri eynidir: çay üzərində bəndlərin tikilməsi, təbii axarların qarşısının kəsilməsi, sudan qeyri-normal istifadə və s. Bu proseslər quraqlığı artırır, su çatışmazlığını dərinləşdirir, flora və faunanı məhv edir, bölgələrin ekoloji tarazlığını pozur.
Göllərin quruması bütöv bir həyat mənbəyinin məhv olması deməkdir.
Elə göllər var ki, çaylarla, yeraltı sularla qidalanır. Amma bu gün onların da çoxu qurumaqdadır. Bakı ətrafında illərlə mövcud olmuş kiçik göllərin bir neçəsi artıq yox edilib, üzərlərinə torpaq tökülərək ticarət mərkəzləri, yaşayış binaları tikilib.
Halbuki həmin göllər təbiətin “təhlükəsizlik yastığı” idi: torpaq sürüşmələrinin, yerin qabarma-çəkilmə proseslərinin, hətta müəyyən mənada zəlzələlərin təsirini yumşaldırdı. Göllərin qurudulması həm də geoloji riskləri artırır, təbiətin balansı pozulur, torpaq sürüşmələri, zəlzələlərin dağıdıcı təsirləri daha güclü hiss olunur. Bu, yalnız ekoloji yox, həm də sosial fəlakətə səbəb ola bilər.
Bir vaxtlar 16-17 kvadrat kilometr sahəsi olan Böyükşor gölü Bakının həm iri su hövzəsi, həm də şəhər sakinlərinin istirahət məkanı idi. Balıqların üzdüyü, quşların qonduğu, insanların dincəldiyi bu göl zamanla sənaye tullantıları və neft hasilatının girovuna çevrildi.
Bu gün gölün açıq su səthi 10-11 kvadrat kilometrdən artıq deyil. Yəni, Böyükşor son yüz ildə 30-40 faiz kiçilib. Torpaq doldurmaları və urbanizasiya nəticəsində gölün sərhədləri daraldı.
Onilliklər boyu yığılan çirkab su, neft qalıqları və tullantılar nəticəsində bioloji müxtəliflik tamamilə məhv olub. Göl artıq canlı həyat üçün əlverişli mühit deyil. Balıqlar, su bitkiləri və digər orqanizmlər buradan çəkilib. Böyükşor uzun illər paytaxt əhalisi üçün kəskin qoxu mənbəyi kimi yadda qalıb.
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər: əgər indiki proseslər davam edərsə, Böyükşor gölü tamamilə quruma təhlükəsi ilə üz-üzədir. Bu isə bir gölün yox olması ilə bitməyəcək, bütövlükdə paytaxtın ekoloji tarazlığına zərbə olacaq.
- Ekoloji fəsadlar: Gölün quruması Bakı ətrafında mikroiqlim dəyişikliyi yaradacaq, istilik adası effekti və tozun yayılması daha da güclənəcək.
- Sosial problemlər: Əhalinin sağlamlığına mənfi təsirlər artacaq, gölün təmizlənməsi üçün illərlə sərf olunan milyonlarla vəsait havaya sovrulmuş olacaq.
- Tarixi yaddaş itkisi: Böyükşor gölünün yox olması paytaxtın təbii yaddaşının silinməsi demək olacaq.
Əslində, hər gölün quruması bir şəhərin nəfəsinin daralması, bir ölkənin gələcəyinin təhlükəyə düşməsi deməkdir.
Son illərdə gölün müəyyən hissəsində təmizləmə və rekultivasiya işləri aparılsa da, bu tədbirlər hələlik kifayət deyil. Ekoloqların fikrincə, yalnız ardıcıl və sistemli yanaşma Böyükşoru xilas edə bilər. Əks halda, paytaxtın bu qədim gölü yaxın gələcəkdə yalnız arxiv xəritələrində qalacaq.
Böyükşorun hekayəsi əslində bütün dünyanın dərsidir, təbiətin səbrini sınağa çəkmək olmaz, çünki təbiət gec-tez cavabını ən ağır formada verir.
