Yaxın Şərqin tarixi çox qırılma nöqtələri görüb: qum üzərində qələmlə çəkilən sərhədlər, bir əl sıxımı ilə qurulub bir kənar sözlə dağılmış ittifaqlar, atəşkəsin yalnız fasilə sayıldığı müharibələr. Amma 2025-ci ilin 9 sentyabrında tamamilə başqa bir şey baş verdi: İsrail Qətər ərazisində HƏMAS rəhbərliyinə zərbə endirdi. Qətər - ABŞ-ın bölgədə ən böyük hərbi bazasına ev sahibliyi edən, illərlə Qüds ilə HƏMAS arasında vasitəçi rolunda çıxış edən ölkədir. Region o gün qapının qıfılı kimi səs eşitdi: köhnə düzən bağlandı, yeni açıldı. Və artıq silahlı hərəkatlar və onların himayədarları üçün "təhlükəsiz arxa cəbhə" anlayışı yoxdur.
Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Bu hücum müharibənin coğrafiyasını alt-üst etdi: döyüş perimetri Qəzzadan Tehrana, Beyrutdan Dohaya qədər uzandı. Əgər əvvəllər yazılmamış qayda vardısa - "danışıqlar meydanlarına toxunma", "ABŞ-ın sıx iştirak etdiyi zonaları narahat etmə" - indi açıq mesaj budur: "hara getsəniz, sizi tapacağıq". İsrail rəsmiləri də bunu belə şərh edir: məqsəd HƏMAS-ın Qəzza xaricindəki "siyasi beyni"ni vurmaqdır.
Niyə məhz Doha - və niyə indi
Qətər uzun illər paradoksal model qurmuşdu: həm vasitəçilik mərkəzi, həm də Qərbin və bəzi ərəb dövlətlərinin "terrorçu" dediyi təşkilatlar üçün sığınacaq. Paralel olaraq ABŞ-la tərəfdaşlıq, Əl-Udeyd bazası və koalisiyanın logistika düyünü. 1990-cı illərdən bəri Əl-Udeyd ABŞ gücünün dayağıdır - uçuş zolaqları, qərargahlar, aviasiya, CENTCOM-un mərkəzi. Bu, ABŞ-ın bölgədəki "ürəyi"dir. Ona görə də Dohanın İsrail zərbəsi üçün seçilməsi özü-özlüyündə tabu sındırılmasıdır.
9 sentyabrda Dohada partlayışlar eşidildi. Reuters-in məlumatına görə, hədəf HƏMAS liderləri idi, aralarında Xəlil əl-Hayya da göstərilir. Qətər bu zərbəni "qorxaqlıq" və "beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulması" adlandırdı. İsrail mənbələri dərhal vurğuladı: əməliyyat HƏMAS-ın "siyasi rəhbərliyinə" yönəlib. Vaşinqton isə açıqladı ki, hücumdan az əvvəl İsrail məlumat verib, amma nə koordinasiya, nə də razılıq olmayıb.
Qüdsün ictimai xətti belədir: "biz müstəqil hərəkət edirik". Amma bu, zərbənin vakuumda baş verdiyi anlamına gəlmir. Fon isə uzanan girov danışıqları, atəşkəs pazarlığı və İsraildə qəbul olunmuş "kəsici zərbə" doktrinasıdır - HƏMAS-ın Qəzza xaricindəki siyasi-əməliyyat mərkəzlərini sıradan çıxarmaq. Xatırladaq: 31 iyul 2024-də Tehranda HƏMAS-ın siyasi büro rəhbəri İsmayıl Haniyyə öldürüldü, 2025-ci ilin fevralında isə İsrail "Hizbullah" lideri Həsən Nəsrullanı likvidasiya etdi. Bu hadisələr zor tətbiqinin coğrafiyasını genişləndirdi və "yeni qaydalar"ı leqallaşdırdı.
Amerika faktoru: narazılıq, amma qopma yox
Vaşinqtondan gələn siqnallar ikili idi: bir tərəfdən, Ağ Ev "əsas tərəfdaşın" paytaxtında hücumdan narazılıq ifadə etdi. Digər tərəfdən isə BMT Təhlükəsizlik Şurasında İsraili qoruma xəttini davam etdirdi - müharibə boyu altıncı dəfə atəşkəs və humanitar məhdudiyyətlərin qaldırılması ilə bağlı qətnaməyə veto qoydu. Bu "ikiqat hesab" Yaxın Şərq üçün yenilik deyil, amma Dohadan sonra ərəb paytaxtlarında belə qəbul olunur: ABŞ-ın İsrail üzərində təsir imkanları limitlidir.
Digər müstəvidə isə "havuç və çubuq" diplomatiyası işə düşür: Vaşinqtonla Qüds arasında Qəzzada quru əməliyyata keçid müzakirə olunur. ABŞ rəsmiləri "Qətərdə hücum qəbuledilməzdir" desələr də, paralel mesaj budur: "Qəzzanın gələcəyi HƏMAS aradan qaldırılmadan mümkün deyil". Bu, ABŞ-ın regionda iki məqsədi eyni vaxtda həyata keçirməyə çalışdığını göstərir: həm regional əlaqələr arxitekturasını qorumaq, həm də İsrailin HƏMAS-ı sonadək sıxışdırmasına dəstək vermək. Vaşinqton hesab edir ki, sabitlik mümkün deyil, əgər radikal hərəkatın Qəzzada infrastruktur və xaricdə ofis-qatarlarda sığınacağı qalırsa.
Hüquqi kölgələr və geosiyasi işıq-kölgələr
Birbaşa təzyiq alətləri çatmadıqda məhkəmələr və komissiyalar işə düşür. İsrailə qarşı beynəlxalq proseslər artıq uzun müddətdir ki, işə salınıb: Cənubi Afrikanın BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsində iddiası, ondan sonra verilən qərarlar və dinləmələr; ayrıca xətt - Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (MCM) istintaqlarıdır, burada istintaq və prokurorluq işləri israilli rəhbərlər barədə hərbi cinayətlər və insanlığa qarşı cinayətlər üzrə sorğular və hətta həbsəmandatlar tələblərinə gətirib çıxarıb (bu, HƏMAS-ə yönələn iddialarla paraleldir). Bu fonunda Qəzza hadisələrinə dair BMT komissiyalarının yeni qənaətləri - genosid ittihamları da daxil olmaqla - qlobal diskursu daha da qütbləşdirir. İsrail bu nəticələri siyasi motivli sayaraq rədd edir və 7 oktyabrdan sonra özünümüdafiənin legitimliyini qabardır.
Hüquqi prosedurlar uzun bir koridor kimidir - hər bir iclas media hadisəsinə çevrilir. Ərəb və islam paytaxtlarının gündəminə düşən prioritet - hüquqi təzyiqi maliyyə və ticarət məhdudiyyətlərinə çevirməkdir: bazarlara və texnologiyaya çıxışın məhdudlaşdırılması. Bu İsrail üçün müharibənin tranzaksiya xərclərinin artması deməkdir - borclanma dəyərinin qalxmasından tutmuş yüksək texnologiya və müdafiə sahəsində bağlana biləcək müqavilələrin riskinə kimi.
Gəzza - gələcəyin aynası
Elitalar mübahisə apararkən torpağa artilleriya tozu çökməkdədir. 2025-ci ilin sentyabr ortalarında İsrail ordusu Gəzza-Siti daxilində quru əməliyyatını dərinləşdirdi; Şeyx Radvan və Tel əl-Hava rayonları yenə atəş altındadır; rabitə kəsintiləri və black-out halları qeydə alınır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı kritik çatışmazlıqlar barədə xəbərdarlıq edir və aclıqdan, qanqabaqlıqdan ölənləri - dörddən artıq yüz nəfəri, onlarla uşaq daxil olmaqla - qeyd edir. İsrail israr edir: müharibə HƏMAS təslim olub girovları buraxana qədər bitməyəcək; HƏMAS isə cavab verir - dövlət zəmanətləri və qoşunların çıxarılması olmadan tam təslimdən söz gedə bilməz. Bu, "sərt ayrılma"dır və tərəfləri yeni atəş raundlarına itələyir.
Səudiyanın ayrılma nöqtəsi: "mümkün normallaşmadan" "şərti fasiləyə"
"Abraham Sazişləri"nin beşilliyi regionu paradoksal vəziyyətdə tutdu: Körfəz ilə İsrail arasında infrastruktur bağları - ticarət, investisiya, logistika və texnologiya - qurulub, amma bu əlaqələrin siyasi təməlləri müharibə və Qəzza xaricində tətbiq olunan yeni "təqib qaydaları" ilə zəifləmişdir. BƏƏ - müdafiə-iqtisadi inteqrasiyanın aparıcısı - "qırmızı xətlərlə" siqnal verir: Reuters-in məlumatına görə, Əmirliklər İordan çayının Qərb sahilində anneksiyaya gedilərsə münasibət səviyyəsini aşağı salmağı nəzərdən keçirir; israilli müdafiə şirkətləri isə artıq Dubai Airshow-da iştirak etmir. Bu qopma deyil, nümayişkaranə "narıncı" - siyasi dayanma siqnalıdır və Dohadakı zərbə ilə bağlıdır.
Körfəzdə digər paytaxtlardan da oxşar notlar səslənir - diplomatik formulalardan Lana Nusseibeh-in bəyanatlarına qədər, normallaşmanın geri çəkilmə riski barədə ekspert şərhlərinə qədər. Atlantik Şurasının analitikləri vurğulayır ki, siyasi böhranlara baxmayaraq, Bəhreyn "Abraham Sazişlərini" formal olaraq ləğv etməyib, amma "sülh dividendi" artırılmaq əvəzinə dayanıb və daha dərin siyasi məzmun tələb edir - ən başlıcası Fələstin məsələsində irəliləyiş.
Səudiyyə Ərəbistanı isə fasilə saxlayır və öz çəkgisini artırır - diplomatiya və neft qiymətləri ilə. Riyad İsrailə qarşı mümkün addımları Fələstinə dövlətçilik üzrə geri dönməz zəmanətlərlə və təhlükəsizlik sistemi ilə bağlayır; bu sistemə İran mövzusu və ABŞ zəmanətləri də daxil edilməlidir. Vaşinqtondakı ixtisaslaşmış mərkəzlərin bu yay yaydıqları nəticə sadə idi: yaxın gələcəkdə Səudiyyə ilə İsrail arasında böyük "əsrin müqaviləsi" ehtimalı aşağıdır, əgər iki dövlətin aydın yol xəritəsi və Qüdsün, Qərb sahilinin statusu barədə dəqiqlik yoxdursa.
Buna baxmayaraq, səudlar meydandan çəkilmir: iyulda Riyad Parislə birlikdə iki dövlətli həll üçün beynəlxalq dəstəyin yenidən işə salınması üzrə yüksək səviyyəli təşəbbüs keçirdi. Formal baxımdan - diplomatik çərçivə; mahiyyətcə isə mesaj: siyasi baza olmadan "iqtisadi sülh" uça bilməz.
İranın "kölgə strategiyası": hücumlar, atəşkəs, uzun oyun
Tehranın konturu zamana hesablanıb. 2025-ci ilin iyununda İranın Qətərdə Əl-Udeyd bazasına zərbələri ABŞ-ın İranın nüvə infrastrukturu üzrə hücumlarına birbaşa cavab idi. Bazasının miqyası region arxitekturasını başa düşmək üçün açardır: Əl-Udeyd - ABŞ-ın Yaxın Şərqdə ən böyük dəstək nöqtəsi, CENTCOM-un düyünü və 379-cu hava qanadının məskənidir; burada aviasiya, logistika və qərargah funksiyaları mərkəzləşib.
Bir-birini izləyən zərbələrdən sonra qısa deeskalasiya oldu: ABŞ Energetika İnformasiya İdarəsinin (EIA) məlumatına görə, İranla İsrail arasında "atəşkəs" fonunda təchizat riskləri azaldı və neft qiymətləri barel üzrə 70 dollar ətrafında sabitlənmə göstərdi, amma bazarın əsəbi pozulmamışdı. Bu geosiyasətin şərti "bank tətilləri" oldu - bir neçə həftə davam edən fasilə - və məhz bu koridora İsrailin "hara getsəniz də çatacağıq" doktrinası sığdı, də kulminasiya nöqtəsi Dohaya zərbə oldu.
İndi İran ənənəvi "kölgə strategiyasına" geri qayıdır: Gəzzada İsrailin xərclərini yüksəltməyə, proxy-stru KTURLARA dəstək verməyə, Livan trekinə təsir kanalını saxlamğa və Vaşinqtonla nüvə gündəliyi və sanksiyalar üzərindən danışıqlara davam edir. Bu konstruktsiyanın zəif halqası - Qırmızı dəniz vasitəsilə logistikanın həssaslığıdır: 2023-cü ilin sonundan xusilərin hücumları qlobal marşrutları yenidən formalaşdırıb; son bir ildə Bab əl-Mandeb və Süveyşdən keçidlər ciddi şəkildə azalıb, sığorta haqları və fraxt artıb və bu "xarici" müharibələrin maddi qiymətini əlçatan edib.
Nəsralladan sonra Livan: vakuum, iddiaçılar və "həddən artıq qızışma" riski
2024-cü ilin sentyabrında "Hizbullah"ın üst səviyyəsinə endirilən zərbə - Həsən Nəsrallanın öldürülməsi - 2006-cı ildən bəri şiə hərəkatı üçün ən ağır itki oldu. Təsirlər zamanla yayıldı: kadrlarda dəyişiklik, təsir kanallarının parçalanması, İran və Suriya tərəfindən cənub Livanda "sahə" iyerarxiyasını yenidən yükləmək cəhdləri - burada İsrail ilə gərginlik xroniki hal alıb. Qüds üçün bu likvidasiya "obezqavlaşdırma" doktrinasının bir elementidirsə, Beyrut üçün bu sərhəddə "sakit müharibə" mövsümü üçün yol xəritəsidir və riskli sıçrayışlar ehtimalı yüksəkdir.
Bu mənzərədə İsrailin "sizi əlçatmaz saydıqlarımız yerlərdə vuracağıq" formulası didaktik məna kəsb edir - Beyruttan Dohaya qədər. Livanda bunu birbaşa oxuyurlar: hər hansı "boz zona" - anbarlardan qərargahlara qədər - artıq nişan altındadır və vasitəçilər üçün "pəncərə" daralır. Bu daxili dinamikanı - Livanın iqtisadi çökməsindən elitaların siyasi iflicinə qədər - ləğv etmir, amma onların üzərinə məcburetmə konturunu qoyur.
Doha "ərəbo-islam" xəttinin katalizatoru kimi
İsrailin zərbəsindən dərhal sonra Dohada keçirilən fövqəladə ərəbo-islam sammiti diplomatiyanın "çoxsəsliliyinə" qayıdış oldu. Burada sərt ifadələr sanksiya, embarqo və hüquqi təzyiqlərlə yanaşı işləyir. Qəbul olunan qətnamənin kəskinliyi təsadüfi deyildi: İsrailə qarşı sanksiyalara çağırışdan tutmuş hərbi-texniki əməkdaşlığın yenidən nəzərdən keçirilməsinə qədər bütün bəndlər iki arqumentə bağlanırdı - vasitəçi dövlətin immuniteti pozulub və girovlarla bağlı dialoqun perspektivləri dağıdılıb. Agentliklərin reportajlarında ümumi məxrəc də var idi: normallaşma layihələrinin "təftişi" və yeni sazişlərin xəttində pauza.
Bu meydanda Qətər sadəcə diplomat deyil, həm də media gücü və maliyyə investorudur: Avropadakı futbol klublarından və KİV-lərdən tutmuş ABŞ-dakı infrastruktur aktivlərinə qədər. Bu "təsir portfeli" yumşaq təzyiq vasitəsinə çevrilir - həm Qərb paytaxtlarına, həm də reputasiya və tənzimləmə risklərinin sürətlə pula çevrildiyi korporasiyalara.
HƏMAS Dohadan sonra: təşkilati struktur və danışıqlar mövqeyi
Dohadakı əməliyyatın birbaşa effekti HƏMAS-ın "siyasi beyni"nə zərbə oldu. Bir neçə gün keçməmiş ekranlarda sağ qalan sözçülər göründü - Qazi Həmad siqnal xarakterli müsahibə verdi, ABŞ-ı "vasitəçiliyi iflasa uğratmaqda" günahlandırdı. İsrailin cavabı isə qısa idi: "immunitetlər qalmayıb". Beynəlxalq və israilli mənbələr əməliyyatı "nöqtəvi" adlandırır - əlavə dağıntıların minimuma endirilməsi və açıq "siyasi məqsəd": təkcə fiqurları sıradan çıxarmaq yox, həm də "təhlükəsiz liman" mifini dağıtmaq.
Mərkəzi əsəb nöqtəsi isə girov dramıdır. Son məlumata görə, Qəzzada hələ də 48 girov qalır, onlardan təxminən 20 nəfərin sağ olduğu ehtimal olunur. Detallarda rəqəmlər fərqlənsə də, ümumi nəticə dəyişmir: Dohadan sonra kompleks dəyişmə şansları artmadı. İsrail cəmiyyəti burada iki mənəvi imperativ arasında bölünür - "özlərimizi qaytarmaq" və "HƏMAS-ı məhv etmək". Məhz bu ziddiyyət hökumətin əsas qərarlarını müəyyənləşdirir: quru fazanın dərinliyi, danışıqlar "pəncərələrinin" qrafiki və "dəyişmə səbəti"nin tərkibi.
Müharibə iqtisadiyyatı: neft, fraxt, sığortalar
Xaricdən baxanda bazarlar gözlənildiyindən daha sakit görünür. Brent 66-68 dollar dəhlizində qalır, halbuki fırtınanın əsəbi hələ çəkilməyib. Sentyabrda OPEK+ könüllü məhdudiyyətlərin bir hissəsini mərhələli şəkildə götürməyə başladı, bazara damcı-damcı əlavə edərək qısamüddətli "risk mükafatını" azaltdı. Beynəlxalq Enerji Agentliyi qeydə alır: oktyabrdan səkkiz OPEK+ ölkəsi istehsala 137 min barel/gün əlavə edir, ümumi 1,65 milyon barel/gün həcmin tam qaytarılması bir ilə yayılıb; alyansda 2 milyon barel/gün hələ də məhdudiyyət altındadır. Mesaj aydındır: "kranı biz idarə edirik".
Amma müharibənin gizli qiyməti logistikanın üzərindədir. Qırmızı dənizdə husilərin hücumları onlarla gəmini Afrika ətrafına yönəltdi - marşruta iki həftə əlavə olundu, daşıyıcılar və sığortaçılar üçün isə milyonlarla əlavə xərc. Bab əl-Mandeb və Süveyşdən keçid gündəlik 70+ tranzitdən yarıdan azına düşüb. VLCC fraxtı Yaxın Şərq - Çin xəttində 2022-dən bəri ən yüksək səviyyəyə qalxıb, dünya dəniz daşımaları sistemi artıq daimi "hərbi əlavələrlə" yaşamağa öyrəşir.
Bazar isə rasional sinikdir: qısamüddətli perspektivdə zəif ABŞ statistikası və distillat ehtiyatlarının artımı qiymətləri aşağı çəkir, amma geosiyasət dəstək verir. Ona görə də sentyabrda neft əyrisi "qorxu ilə riyaziyyat arasında" ticarət olunur, 6-12 ay üfüqündə isə agentliklər mübahisə edir: artıq istehsal 3,3 milyon barel/gün olacaqmı, yoxsa Çin "artığı" strateji ehtiyatlara udacaq?
Beynəlxalq hüquq: "istəksizlik və ya acizlik" yeni lakmus kağızı kimi
Dohanı müşayiət edən hüquqi əsəb nöqtəsi "unwilling or unable" ("istəksizlik və ya acizlik") doktrinasıdır. Son illərin akademik diskussiyalarında onun tətbiqi mübahisə doğururdu, amma 9 sentyabrdan sonra bu, açıq çağırış kimi səslənir: əgər bir ölkənin ərazisi hücumların planlaşdırılması və koordinasiyası üçün "sığınacaq"a çevrilibsə, başqa dövlət transsərhəd güc zərbəsini əsaslandıra bilərmi? Just Security-də gedən təhlil tərəflərin arqumentlərini toplayır: beynəlxalq hüququn "yeganə mətni" yoxdur, müqavilə normaları ilə adət qaydalarının kəsişməsi var. Və məhz bu boz zonada sabahın presedentləri formalaşır.
Paralel olaraq "uzun xətt" də işləyir: Haaqadakı proseslər - həm BMT Beynəlxalq Məhkəməsində, həm də MCM-də - davam edir və davam edəcək, sərhəd keçən siyasətçilər və əmr imzalayan generallar üçün riskləri çoxaldacaq. İsrail isə cavab verir: 7 oktyabrdan sonra özünümüdafiə, hədəflərin xarakteri, əlavə zərərlərin minimuma endirilməsi. Bu mövzuların hər birinin ətrafında isə BMT komissiyalarının və hüquq müdafiəçilərinin hesabatları var və ərəb paytaxtlarında bunlar "müharibənin siyasi uçotu" kimi oxunur.
Taktika və strategiya: "Dohaya zərbə"nin region paytaxtlarında oxunuşu
Qüds üçün bu, HƏMAS-ın danışıqlar mövqeyini "sıfırlamaq" və himayədarlara mesajdır: "terrorçuları qoruyursunuzsa, teatrın bir hissəsisiniz". Doha üçün - ağrılı təhqir və vasitəçiliyin risklərini yenidən hesablamaq zərurəti: Qətər vasitəçilikdən imtina etmir, amma Vaşinqtonla təcili məsləhətləşmələrdən sonra daha ehtiyatlı danışır - proses davam edir, amma real sövdələşmələr üçün məkan daralıb. Ər-Riyad üçün - İsrailə siyasi platformasız "böyük addımlar" atmaqda tələsməmək üçün əlavə arqument. Qahirə üçün - "ərəb NATO-su" ideyasını yumşaq variantda canlandırmaq imkanı: sanksiyalar, embarqo, hüquqi təzyiq koordinasiyası, amma hərbi blok deyil. Tehran üçün isə - "dərinlikdə zərbələrin" yeni norma olduğunu təsdiq və bu səbəbdən proksilər vasitəsilə bölüşdürülmüş caydırıcılığın daha da genişləndirilməsi zərurəti.
Gəzza: "aşağı ötürücü ilə" müharibə
Sentyabrın ortalarına doğru İsrail ordusu Gəzza-Sitidə "sürünən" quru əməliyyatı aparır - ardıcıl şəkildə Şeyx Radvan və Tel əl-Hava məhəllələrinə daxil olur, hədəfli artilleriya ilə zərbələr endirir, rabitə fasilələrlə kəsilir, şəhər tez-tez qaranlığa qərq olur. BMT kütləvi köçü qeydə alır - bir ayda yüz minlərlə insan şəhəri tərk edib; ÜST və UNICEF də daxil olmaqla humanitar qurumlar isə aclıq və qida çatışmazlığından ölüm halları barədə danışır - 400-dən artıq hadisə, onların arasında uşaqlar var. Mənbələrdə rəqəmlər fərqlənsə də, ümumi mənzərə eynidir: müharibə şəhərin "əzilmə" mərhələsinə keçib.
İsrail cavab verir: "HƏMAS təslim olub girovları buraxanda hər şey bitəcək". HƏMAS isə tam əksini deyir: "Fələstin dövlətçiliyinə zəmanət və qoşunların çıxarılması olmadan təslim söhbəti yoxdur". Bu iki qütb arasında - hər gün döyüşlər, hər gün siyasi bazarlıq, hər gün Təl-Əviv, Ramallah və Dohada ən ağır mənəvi dilemmlar.
Nə baş verəcək: yeni caydırıcılıq arxitekturası, yoxsa dağılmanın sürətlənməsi?
Dohaya zərbə sadəcə "coğrafiyalı əməliyyat" deyil. Bu, güclünün dünən toxunulmaz sayılan yerləri də müharibə teatrına çevirmək haqqına iddiasıdır. Bu addım iki effekti ortaya çıxarır.
Birinci - strateji: region aktorları artıq "sərhədlərə görə" deyil, "əlaqələrə görə" planlamağa başlayır. Elitlərin və qərargahların təhlükəsizliyi, maliyyələşmənin logistikası, media konturları, diplomatik "çətirlər" - hamısı potensial hədəfə çevrilir. Bu baxımdan yeni "oyun qaydaları" vasitəçilərə toxunmamaq prinsipindən imtina deməkdir. Körfəz dövlətləri üçün bu, vasitəçi rolunun "yeni qiyməti"dir.
İkinci - taktiki: HƏMAS və digər hərəkatlar ya daha dərinə gizlənməli, ya tempi itirməli, ya da zəif görünməmək üçün riskləri artırmalıdır. Hər iki yol isə daha çox gözlənilməzlik deməkdir.
Qısa nəticə uzun epiqraf əvəzinə
Biz elə bir dövrə daxil oluruq ki, sabitlik artıq imzalanmış sənədlərlə deyil, güc mərkəzlərinin öz "sahələrini" qoruma bacarığı və minimal qarşılıqlı qadağalar üzərində danışıq aparmaq qabiliyyəti ilə ölçüləcək. Amma bu qadağalar getdikcə azalır. Bu, müharibəni sonsuz etmir - əksinə, qarşı tərəfin mövqeyini tez qırmaq üçün "ağrılı və sürətli" hərəkətlərin cazibəsini artırır.
Amma Yaxın Şərq "sürətli" sevmir. O, "uzunmüddətli" sevir. Ona görə də Dohadan sonra ağıllı çıxış strategiyası təkcə girovların dəyişdirilməsi və Gəzzada idarəetmənin yeni konfiqurasiyası (tranzit administrasiya, beynəlxalq zəmanətlər, səlahiyyətlərin tədricən Fələstin Administrasiyasına keçməsi) deyil, həm də Körfəzlə Qərb arasında böyük sövdələşmədir: iqtisadi "körpülər" əvəzində siyasi öhdəliklər və real caydırıcı mexanizmlər.
Əks halda biz "sərhədsiz sülh" riskini yaşayacağıq - hər bir Doha isə uzun müharibə qatarında sadəcə növbəti dayanacağa çevriləcək.
Milli.Az
