Endokrinologiya, piylənmə və qidalanma üzrə dünyanın aparıcı ekspertləri, klinik tədqiqatçılar və ictimai səhiyyə ekspertləri The American Journal of Clinical Nutrition-da piylənmənin səbəblərini yenidən nəzərdən keçirməyə çağıran məqalə dərc ediblər.
“Medicina” xəbər verir ki, son yüz il ərzində arıqlamağa yanaşma enerji balansı adlanan modelə əsaslanır: çəki artımı bizim xərclədiyimizdən çox qida vasitəsilə enerji istehlakı nəticəsində yaranır. Buna görə də arıqlamaq üçün kalori qəbulunu azaltmalı, yəni daha az yeməli və fiziki fəaliyyətinizi artırmalısınız.
Belə ki, enerji balansı modelinə görə, inkişaf etmiş ölkələrdə müşahidə olunan piylənmə epidemiyasının kökündə həddindən artıq yemək və oturaq həyat tərzi dayanır.
Alimlər qeyd edirlər ki, onilliklər ərzində insanları daha az yeməyə və daha çox idmanla məşğul olmağa çağırsalar da, piylənmə, çəki ilə bağlı xəstəliklərin - 2-ci tip şəkərli diabet, ürək-damar xəstəlikləri və bəzi xərçəng növlərinin sayı artmaqda davam edir.
Məqalə müəllifləri çəki artımı və piylənmənin bioloji səbəblərini izah edən və arıqlamağa daha effektiv yanaşma təklif edən fərqlimodel təklif edirlər.
Karbohidrat-insulin modelinə görə, piylənmənin əsas səbəbi həddindən artıq yemək deyil, yüksək qlisemik indeksli qidaların həddindən artıq istehlakıdır, yəni qan şəkərinin səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb olan müəyyən qrup qidalar.
Bu, ilk növbədə, "sürətli" karbohidratlara aiddir, yəni təmizlənmiş və sürətlə həzm olunan karbohidratlar.
Bunlara daxildir:
çörək,
bişmiş məmulatlar,
qənnadı məmulatları,
şirniyyatlar,
ağ düyü,
darı,
mannı
yulaf əzmesi,
şirin müsli,
kartof,
şirin meyvələr və qurudulmuş meyvələr,
şirin içkilər.
Məhz bu qidalar maddələr mübadiləsini əsaslı şəkildə dəyişdirən, yağ toxumasının yığılmasına, çəki artımına və piylənməyə təkan verən hormonal reaksiyaya səbəb olur.
Sürətli təsir göstərən karbohidratları istehlak etdikdə insulin ifraz olunur və başqa bir hormon olan qlükaqonun istehsalı azalır. Bu, öz növbəsində, yağ hüceyrələrinə daha çox kalori saxlamaq üçün siqnal verir ki, bu da əzələlər və digər toxumalar üçün mövcud olan enerjini azaldır.
Nəticədə beyin orqanizmin enerji çatışmazlığı ilə bağlı məlumat alır. Bu, aclığa gətirib çıxarır və enerjiyə qənaət etmək üçün maddələr mübadiləsi yavaşlayır.
Beləliklə, kökəlməyə davam etməyimizə baxmayaraq, ac qalırıq.
Məqalə müəllifləri vurğulayırlar ki, piylənmə epidemiyasının səbəblərini anlamaq üçün təkcə yediyimizin miqdarı deyil, həm də nə yediyimizi və bunun hormonlara və maddələr mübadiləsinə necə təsir etdiyini nəzərə almalıyıq.
Aygün Musayeva
