Dalaq, orqanizmimizin immun və hematoloji sistemində mühüm rol oynayan bir orqandır. Onun əsas vəzifələri arasında qan hüceyrələrinin yığılması, köhnəlmiş qan hüceyrələrinin parçalanması və bədənin infeksiyalara qarşı müdafiə olunması vardır. Bununla belə, dalaqın müxtəlif səbəblərdən böyüməsi (splenomeqaliya) sağlamlıq üçün ciddi risklər yarada bilər...
Poliqon bu yazıda, splenomeqaliyanın səbəbləri, diaqnozu və müalicəsi barədə ətraflı məlumat verəcək.
Splenomeqaliya nədir?
Splenomeqaliya, dalağın normal ölçüsündən daha çox böyüməsi vəziyyətidir. Bu böyümə, dalağın müxtəlif xəstəliklərə qarşı verdiyi reaksiya olaraq meydana gələ bilər. Dalaqın böyüməsi bədənin bir çox sistemində dəyişikliklərə səbəb olur və müxtəlif simptomlarla özünü göstərə bilər. Hər kəsdə dalaq böyüməsinin eyni şəkildə görünməməsi səbəbindən, bu xəstəlik müxtəlif klinik şəkillər ala bilər.
Splenomeqaliyanın səbəbləri
Splenomeqaliyanın bir çox səbəbi vardır. Bunlar əsasən infeksiyalar, hematoloji xəstəliklər, immun xəstəliklər və metabolik pozğunluqlarla əlaqəlidir. Ən çox rastlanan səbəblər aşağıdakılardır:
1) İnfeksiyalar:
Viral infeksiyalar: Hepatitlər (xüsusən Hepatit B və C), mononukleoza səbəb olan Epstein-Barr virusu (EBV) və sitomeqalovirus (CMV) dalaqın böyüməsinə səbəb ola bilər.
Bakterial infeksiyalar: Salmonella, Qızılca (sepsis) və bəzi digər bakterial infeksiyalar dalağın böyüməsinə səbəb ola bilər.
Parazitar infeksiyalar: Malarya kimi parazitar xəstəliklər dalağın böyüməsinə səbəb ola bilər.
2) Hematoloji xəstəliklər:
Anemiya: Məsələn, talasemiya və ya sferositoz kimi qan xəstəlikləri, dalağın böyüməsinə yol açar.
Leikemiya və limfoma kimi qan xərçəngləri də dalaq böyüməsinə səbəb ola bilər.
Hemolitik anemiya: Köhnəlmiş qan hüceyrələrinin sürətli şəkildə parçalanması dalaqın böyüməsinə gətirib çıxara bilər.
3) İmmun və autoimmun xəstəliklər:
Lupus eritematozus (SLE), rheumatoid artrit və sarkoidoz kimi xəstəliklər dalaqın böyüməsinə səbəb ola bilər.
Autoimmun reaksiya nəticəsində dalaqda iltihablanma baş verə bilər.
4) Metabolik və endokrin xəstəliklər:
Gaucher xəstəliyi, Niemann-Pick xəstəliyi və digər lipid metabolizması ilə əlaqədar xəstəliklər dalağın böyüməsinə səbəb olur.
Xroniki qaraciyər xəstəlikləri (məsələn, cirroz) dalaqın böyüməsinə gətirib çıxara bilər.
5) Dalaqın təsadüfi xəsarətləri:
Dalaqda yaranan travmalar, qanama və digər daxili zədələr də dalaqın böyüməsinə səbəb ola bilər.
Splenomeqaliyanın diaqnozu
Dalaqın böyüdüyünü müəyyən etmək, çox vaxt fiziki müayinədən və əlavə müayinələrdən asılıdır. Splenomeqaliya, əsasən aşağıdakı üsullarla diaqnoz edilir:
1) Fiziki müayinə:
Dalaq böyüdükcə, həkim qarın bölgəsində fiziki müayinə edərək dalağın ölçüsünü qiymətləndirir. Aşağı sağ küncdə olan dalaq, barmaqla hiss edilə bilər.
2) Şəkil müayinələri:
Ultrasəs: Dalağın ölçüsünü ölçmək və böyüməsinin səbəbini müəyyən etmək üçün əsas müayinə üsuludur.
Kompyuter tomoqrafiya (CT) və Maqnit Rezonans Tomoqrafiya (MRT): Bu metodlar, dalaqın strukturlarını daha ətraflı araşdırmaq üçün istifadə olunur.
Qan testləri: Dalaqın böyüməsi ilə əlaqəli olan anemiya, infeksiyalar və ya digər qan xəstəliklərini müəyyən etmək üçün qan testləri təyin edilir.
3) Biopsiya:
Dalaqdan götürülən biopsiya nümunəsi, şiş və ya başqa ciddi xəstəliklərin olub-olmadığını təyin etməyə kömək edir.
Splenomeqaliyanın müalicəsi
Splenomeqaliyanın müalicəsi, əsasən onun səbəbinə əsaslanır. Müalicə bir neçə yanaşmanı əhatə edə bilər:
1) İnfeksion xəstəliklərdən qaynaqlanan splenomeqaliyanın müalicəsi:
İnfeksiya varsa, antibiotiklər və ya antiviral dərmanlar istifadə edilə bilər. Məsələn, hepatit və ya mononukleoza səbəb olan viral infeksiyalar müalicə olunarsa, dalaqın ölçüsü azala bilər.
2) Hematoloji xəstəliklər:
Hemolitik anemiya və ya sferositoz kimi qan xəstəliklərində, qan transfuziyaları, xüsusi dərmanlar və bəzən cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
Splenektomiya (dalağın çıxarılması) bəzi hematoloji xəstəliklərdə, xüsusən də dalaqın orqanizmə zərər verə biləcəyi hallarda tətbiq olunur.
3) Autoimmun xəstəliklər:
Steroidlər və immunosupressiv dərmanlar autoimmun xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir.
4) Metabolik xəstəliklər:
Gaucher və ya Niemann-Pick xəstəlikləri kimi metabolik xəstəliklərdə, spesifik enzim terapiyaları və digər müalicə metodları tətbiq edilir.
5) Cərrahi müdaxilə:
Splenektomiya: Əgər dalaqın böyüməsi həyat üçün təhlükə yaradırsa və ya müalicə nəticə vermirsə, dalaqın cərrahi yolla çıxarılması tələb oluna bilər. Bu prosedur, xüsusən infeksiyalara qarşı zəifləmiş immuniteti olan xəstələrdə diqqətlə həyata keçirilməlidir.
Splenomeqaliya, orqanizmdəki müxtəlif pozğunluqların bir əlaməti olaraq ortaya çıxan ciddi bir vəziyyətdir. Onun müalicəsi, əsasən səbəbinə yönəlir və düzgün diaqnoz qoyulması çox vacibdir. Dalaqın böyüməsi ilə qarşılaşan şəxslər mütləq bir həkimə müraciət etməli, müvafiq müayinələrdən keçməli və həkimin təyin etdiyi müalicə planına əməl etməlidirlər. MayoMed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzində, belə xəstəliklərin müalicəsi ilə bağlı geniş təcrübə və peşəkar yanaşmalar təqdim edilir.
Nərminə Abbasova
MayoMed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və baş həkimi, terapevt, ailə həkimi
Poliqon.info
