Karnegi Beynəlxalq Sülh Fondunun əməkdaşı, Cənubi Qafqaz üzrə tanınmış britaniyalı ekspert Tomas de Vaal yazıb ki, avqustun 8-də Ağ Evdə Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış sazişlər region üçün həqiqətən də tarixidir.
Hafta.az xarici mediaya istinadla xəbər verir ki, “Foreign Affairs” jurnalında dərc olunan geniş məqaləsində analitik qeyd edib ki, ABŞ prezidenti Donald Tramp Ağ Evdə iki ölkə liderini qəbul edərkən tədbiri “tarixi sülh sammiti” adlandırıb.
Müəllif yazır: "Bəziləri bunu mübaliğə hesab edə bilər. Lakin indiki halda Tramp öz məharəti və siyasi uğurları sayəsində həqiqətən vacib nəyəsə nail oldu. Aylarla davam edən ikitərəfli danışıqlardan sonra onun rəhbərliyi ilə müvəqqəti sülh sazişi imzalandı".
De Vaalın sözlərinə görə, heç bir tərəf ənənəvi regional hegemon olan Rusiyanın razılaşmanın təminatçısı kimi çıxış etməsini istəmirdi ki, bu da Trampın sülh sammiti təklifini xüsusilə cəlbedici etdi.
Ekspert qeyd edir: “Əgər siz Rusiya prezidenti Vladimir Putinə verdiyiniz vədləri pozmaq fikrindəsinizsə, Oval kabinet bunun üçün əsl məkandır”.
O, Ağ Evdə imzalanmış sənədlərin mahiyyətini xatırladır və vurğulayır ki, “Tramp marşrutu” - Zəngəzur dəhlizi faktiki olaraq dəhlizin Rusiyanın nəzarəti altında fəaliyyət göstərməsini nəzərdə tutan 10 noyabr 2020-ci il tarixli sazişi əvəz edir.
De Vaalın yazdığı kimi, “müxtəlif səbəblərə görə” Azərbaycan və Ermənistan rəhbərliyi Moskvanın təsirindən qurtulmağa çalışır. Öz növbəsində, Tramp administrasiyası təkcə Birləşmiş Ştatlar üçün potensial ticarət faydalarına görə deyil, həm də uzunmüddətli sülh sazişi Trampın qlobal sülhməramlı imicini gücləndirəcəyinə görə sazişi dəstəkləməkdə maraqlıdır. "Lakin avqustda Ağ Evdə əldə olunmuş razılaşma kövrək olaraq qalır. Bu, ABŞ-ın Trans-Atlantik Tərəfdaşlıq (TRIPP) Sazişini həyata keçirməyə davam edəcəyi və münaqişə nəticəsində bağlanmış marşrutların yenidən açılmasına kömək edəcəyi təqdirdə uğurlu olacaq. Bunun üçün Ermənistan, Azərbaycan və Türkiyə arasında hər üç ölkədən keçəcək Şərq-Qərb nəqliyyat zəncirinin maliyyələşmə və yeni əlaqələrin qurulmasında əməkdaşlığə tələb olunur. Bu da “Tramp yolu”nu təkcə lokal layihəyə deyil, beynəlxalq magistrala çevirəcək”, - ekspert vurğulayır.
Onun sözlərinə görə, ABŞ-ın həm də həm siyasi, həm də maliyyə baxımından Vaşinqtondan daha çox Cənubi Qafqaza investisiya yatıran Avropa İttifaqı ilə sıx əməkdaşlığa ehtiyacı var. De Vaal hesab edir ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh sazişinin qorunması üçün Avropanın dəstəyi vacib olacaq.
"Moskva təbii ki, ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə Bakı və İrəvan arasında yaxınlaşmanın uğursuzluğunu görmək istərdi. Lakin Vaşinqton və onun avropalı tərəfdaşları mürəkkəb tranzit sazişinin həyata keçirilməsi və yerli və xarici aktorlar tərəfindən qaçılmaz olaraq yaranacaq maneələrin həlli üzərində işləməyə davam etsələr, Cənubi Qafqaz nəhayət, onilliklər ərzində onu narahat edən münaqişələr silsiləsindən xilas ola bilər".
Ekspert qeyd edir ki, Ağ Evdə imzalanan saziş Azərbaycanın Cənubi Qafqazda dominant oyunçu kimi meydana çıxmasını əks etdirir. Bu yeni reallıq 2020-ci ildə Ermənistan və Azərbaycan arasında 44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra üzə çıxmağa başladı. İllərdir diplomatik dalana dirəndikdən sonra Azərbaycan elə həmin il Ermənistana qarşı müharibəni bərpa etdi və bütün işğal olunmuş əraziləri geri qaytara bildi.
Tomas de Vaal vurğulayır ki, regionda tamamilə yeni vəziyyət yaranıb: həm Azərbaycan, həm də Ermənistan Çar imperiyasından bəri ənənəvi olaraq Rusiyanın himayəsində olan ölkələr indi onun təsirindən qurtulmağa çalışırlar.
"Paşinyanın ənənəvi olaraq Moskvaya yaxın olan Erməni Apostol Kilsəsi ilə qarşı-qarşıya gəlməyə hazır olması onun Ermənistanın Rusiyadan tarixi asılılığını qırmaq üçün nə qədər irəli getməyə hazır olduğunu göstərir. Beləliklə, onların Moskvaya ortaq itaətsizlikləri Rusiyanın Qafqazdakı seçimlərinin Ukraynadakı müharibə ilə məhdudlaşdığı bir vaxtda iki lideri bir-birinə daha da yaxınlaşdırıb".
Tomas de Vaal hesab edir ki, Trampın Bakı və İrəvanı dəstəkləməsi onlara Moskva ilə qarşı-qarşıya gəlmək üçün cəsarət verir. "Bakı ilə İrəvan arasında müvəqqəti saziş imzalamaqla və yeni mühüm tranzit dəhlizinə adını verməklə Tramp başa düşməlidir ki, o, bunu təkbaşına edə bilməz. Bunun əvəzinə regionda davamlı sülhün bərqərar olmasına kömək etmək üçün daha ənənəvi Amerika diplomatik üsullarına sərmayə qoymalıdır", - ekspert qeyd edir.
Sultan Laçın
