“Misirin ev sahibliyi etdiyi sammit Qəzzada artan humanitar böhranı müzakirə etmək, gərginliyin azaldılması istiqamətində addımları araşdırmaq, sülh əldə etmək üçün regional və beynəlxalq liderləri bir araya topladı. Şarm əl-Şeyx sammitindən əvvəl bildirilmişdi İsrail və Fələstin lideri iştirak etməyəcək. Lakin sonra məlum oldu ki, ABŞ prezidenti Donald Trampın İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunu çoxmillətli Qəzza zirvəsinə dəvət etmək planı məhz Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın xəbərdarlığından sonra yarımçıq qalıb. Deməli, Tramp tərəfindən Netanyahunun sammitdə iştirakı məsələsi olub. Türkiyə prezidenti İsrailin baş nazirinin iştirakının istisna edilmədiyi təqdirdə Şarm əl-Şeyx konfransını tərk edəcəyi, təyyarəsini sammitin keçiriləcəyi şəhərə endirməyəcəyini deməsindən sonra Netanyahunun iştirakı ləğv edilməli olub. Beləliklə də havada güc mübarizəsi başlayıb”.
Bu fikirləri KONKRET.az-a açıqlamasında siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, politoloq Şəbnəm Həsənova səsləndirib:
Şəbnəm Həsənova
“Mürəkkəb isə hələ qurumayıb. Bu baxımdan Ərdoğanın zirvəyə enməkdən imtina etməsinin Netanyahunun planlarını dəyişməsinə səbəb olub-olmadığı bəlli deyil. Məlum olan odur ki, Ərdoğan Misirin üzərindəki təyyarəsindən etirazlarını bildirmək üçün Sisi ilə danışıb. İsrail baş nazirinin ofisindən verilən açıqlamada isə deyilir:
“Baş nazir Netanyahu bu gün Misirdə baş tutan konfransda iştirak etmək üçün ABŞ prezidenti Tramp tərəfindən dəvət olunub. Baş nazir dəvətinə görə prezident Trampa təşəkkür edib, lakin tədbirin bayramın başlanmasına yaxın olması səbəbindən iştirak edə bilməyəcək”.
“Etirazlar xariclə kifayətlənmir. Belə ki, Netanyahunun koalisiya hökumətindəki ifrat sağçı fiqurlar da konfransa gedəcəyi təqdirdə istefa verəcəkləri ilə hədələmişdilər. Beynəlxalq cinayət məhkəməsi Qəzzada hərbi cinayətlər törətdiyi iddiası ilə Netanyahuya qarşı həbs qərarı çıxarıb. Misir məhkəməyə imza atmasa da, İsrailin sammitdə iştirakı həm də İsraillə münasibətləri normallaşdırmayan ərəb dövlətləri arasında mübahisə yaradardı. Netanyahunun iştirakı ilə bağlı qalmaqal bəzi müsəlman ölkələrinin İsraillə münasibətləri Trampın istədiyi şəkildə normallaşdırmasının nə qədər çətin olacağını göstərir”.
Politoloq qeyd edir ki, Ərdoğanın Netanyahu ilə danışıqlar aparması və ya İsrail lideri ilə əl sıxması şəkilləri Türkiyə daxilində də qəbul olunmazdı. Çünki Ərdoğan dəfələrlə İsrailin Qəzzadakı hərəkətlərini soyqırım adlandırıb:
“Bu baxımdan iştirak rəsmi Ankaranın Qəzzada təhlükəsizliyə diqqət yetirməli olan beynəlxalq sabitləşdirmə qüvvəsində planlaşdırılan roluna zərbə olardı. Bu, tam fərqli suallara səbəb olardı.
Bu məsələ media ilə danışmaq səlahiyyəti olmadığı üçün adının açıqlanmasını istəmədiyini deyən bir mənbə tərəfindən yayıldı. Mənbə onu da əlavə etdi ki, Ərdoğanın etiraz təşəbbüsü Türkiyənin diplomatik səyləri və digər liderlərin dəstəyi ilə gerçəkləşdi. Belə ki, Ərdoğan iştirak xəbərinə dərhal reaksiya verib. Türkiyə prezidentinin təyyarəsi eniş etməyə hazırlaşarkən Ərdoğanın pilota havada qalmağı əmr etdiyi və təyyarəyə Qırmızı dənizin üzərində dövrə vurmağı əmr etdiyi bildirilir. Bunu İsrailin gündəlik “İsrael Hayom” qəzeti də yazdı ki, Netanyahunun zirvədə planlaşdırılan iştirakı xəbəri liderlər arasında kəskin etirazla qarşılanıb və onlardan bir neçəsi Netanyahunun iştirak edəcəyi təqdirdə toplantını boykot edəcəkləri barədə xəbərdarlıq ediblər”.
Şəbnəm Həsənova sonda əlavə etdi ki, Netanyahunun iştirak etməməsi Ərdoğanın xəbərdarlığının təsirli olduğunu, Trampın isə təşviqini göstərir ki, nəticə Netanyahunun görüşdən çəkilməsinə səbəb olub. Yaşanan bu hadisə Türkiyə–İsrail münasibətlərindəki gərginliyin ən üst səviyyədə olduğunu, hələ həll variantının tapılmadığını göstərir.
Müşviq Tofiqoğlu
KONKRET.az
