Bakı. Trend:
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Qazaxıstana bu günbaşlayacaq dövlət səfəri sırf protokol çərçivəsinə sığmır. Bu səfərartıq formalaşmış müttəfiqlik arxitekturasının üzərinə gəlir -siyasət, logistika, energetika və rəqəmsal inteqrasiya vahid, işləkbir kontura çevrilib. Formal göstəricilər göz önündədir: AstanadaAli Hökumətlərarası Şuranın ikinci sammiti, sıx və gərginkomissiyalararası gündəlik, Şərq–Qərb dəhlizinin genişləndirilməsivə Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) çərçivəsində yeni səviyyəyəqaldırılması barədə sinxron bəyanatlar. Amma daha önəmlisi sonillərin konkret mənzərəsidir: 2024–2025-ci illərin göstəricilərisübut edir ki, Bakı–Astana xətti Orta Dəhlizin nüvəsinə və MərkəziAvrasiya inteqrasiyasının yığılma nöqtəsinə çevrilib.
Səfər ərəfəsində Prezident İlham Əliyev “Kazinform”a verdiyimüsahibədə mövcud çərçivəni belə təsvir etdi: siyasi münasibətləryüksək etimad və sabitliklə xarakterizə olunur, müqavilə-hüquqbazası təxminən 170 sənəddən ibarətdir və əməkdaşlıq ortaq türkkimliyi və bənzər mədəni ənənələr əsasında inkişaf edir. Buformullar sadəcə ritorika deyil, dialoqun institusional sıxlığınıəks etdirir: artıq nazirliklər, şirkətlər və tənzimləyici orqanlarsəviyyəsində razılaşdırılmış mexanizmlər işləyir və tariflər,slotlar, gömrük prosedurları, ortaq investisiyalarla bağlı qərarlarqəbul olunur.
2024-cü ilin oktyabrında Qəbələdə keçirilən sammitdən sonra TDTstrateji baxımdan daha da güclənib. Bakı və Astana üçün TDT çoxdanmədəni diplomatiya çərçivəsindən çıxıb: faktiki olaraq bu,infrastruktur, energetika və rəqəmsal gündəlik üzrə qərarlarınqəbul olunduğu platformadır. Göz önündə türk institusionallığıformalaşır: siyasi razılaşmalar limanlar, dəmir yolları, enerjimübadiləsi və data trafiki üçün işlək qaydalara çevrilir. 2025-ciildə iki ölkə liderlərinin bəyanatları nəqliyyat dəhliziningenişləndirilməsini yaşıl enerji və rəqəmsallaşma keçidi iləbirbaşa əlaqələndirdi.
İnfrastrukturun artımına ticarət demək olar ki, sürətli reaksiyaverir. 2024-cü ildə Azərbaycanla Qazaxıstan arasında ticarətdövriyyəsi 470 milyon dollar olub. 2025-ci ildə isə artım xüsusiləhiss olunur: ilk altı ayda təxminən 501 milyon dollar qeydə alınıbki, bu da 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,2 dəfə çoxdur,avqustun sonuna isə göstərici 547 milyon dollara çatıb. Bu,təsadüfi sıçrayış deyil, Transxəzər marşrutu üzrə yük axınınınartmasının, tariflərin unifikasiyasının və cədvəllərin daha yaxşıkoordinasiyasının birbaşa nəticəsidir. Ticarət səbəti tədricənxammaldan yüksək əlavə dəyərli məhsullara və xidmətlərə -logistika, İKT, mühəndislik, dəniz və liman əməliyyatlarınınxidmətlərinə doğru dəyişir.
Kapital da konteynerlərin ardınca hərəkət edir. AzərbaycandaQazaxıstan kapitalı ilə təxminən 250 kommersiya strukturu fəaliyyətgöstərir. Azərbaycanın Qazaxıstan iqtisadiyyatına yatırımları 225milyon dollar civarındadır, Qazaxıstandan Azərbaycana yönələnsərmayələr isə 136 milyon dollara yaxınlaşır. Bənzər sahəixtisaslaşmasına malik iqtisadiyyatlar üçün bu göstəricidublikasiyadan çox diversifikasiya deməkdir. Portfellərdə özəllayihələrin payı artır: logistika terminalları, rəqəmsalplatformalar, enerji aktivlərinin idarə olunması, təhsil vəkibertəhlükəsizlik sahələri ön plana çıxır.
2022-ci ildə Aktaudakı görüşdə imzalanmış 2022–2027-ci illəriəhatə edən Yol Xəritəsi artıq 2024-cü ildə ölçülə bilən nəticəverdi: Qazaxıstan və Azərbaycan Xəzər limanları vasitəsilə ümumiyük axını 3,5 milyon ton səviyyəsini keçdi ki, bu da əvvəlki ildəntəxminən 20 faiz çoxdur. Dəmir yolu xətti üzrə artım əsasənkonteyner seqmentində və blok qatarlarında müşahidə olunur: Çin -Mərkəzi Asiya - Qafqaz - Avropa marşrutu ilə daşımaların birhissəsi artıq üç həftədən az müddətə “qapıdan qapıya” çatdırılır.İllik 15 milyon ton ötürücülük gücünə malik Ələt qovşağı hələ dəyüklənmə ehtiyatı saxlayır, bu isə yaxın iki ildə cədvəllərinoptimallaşdırılması, tariflərin vahidləşdirilməsi və rəqəmsalprosedurlar hesabına genişlənmənin “beton və metal”a dərhal irisərmayələr qoymadan mümkün olacağı anlamına gəlir.
Energetika sahəsi “köhnə” molekulların “yeni” arxitektura üçünkörpüyə çevrildiyini nümayiş etdirir. Qazaxıstan 2023-cü ildənetibarən nefti sabit şəkildə Xəzər dənizi vasitəsilə Azərbaycanagöndərir və sonradan BTC sistemi ilə inteqrasiya olunur. KMG vəSOCAR arasındakı əsas müqavilə ildə 1,5 milyon ton göndərişi,mərhələli artımı və tariflərin tənzimlənməsini nəzərdə tutur.2025-ci ildə BTC ilə 2,2 milyon tona çıxmaq, orta müddətdə isəBaku–Supsa marşrutu da daxil olmaqla 5–7 milyon tona qədər artırmaqmüzakirə olunur. Qazaxıstan üçün bu, ixrac logistikasınındiversifikasiyası və şimal marşrutlarındakı risklərdən sığortadır,Azərbaycan üçün isə infrastrukturun yüklənməsi və Aralıq dənizinintəminatında Xəzər seqmentinin rolunun möhkəmlənməsidir.
Paralel olaraq yaşıl enerji konturu formalaşır. 2025-ci ilinyayında Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan “Yaşıl Enerji Dəhlizi”layihəsi üçün birgə hüquqi çərçivə təsis etdi. Əslində bu,gələcəyin fövqəlmilli marşrutudur: Mərkəzi Asiyada külək və günəşstansiyalarında istehsal olunan enerji Qazaxıstan və Azərbaycanınşəbəkələri vasitəsilə ötürüləcək və Avropa bazarına yönələn Qaradəniz kabeli ilə birləşdiriləcək. Siyasi səviyyədə prinsiplərrazılaşdırılıb, texniki səviyyədə ötürmə xətləri və enerjiaxınlarının rejimləri üzrə texniki-iqtisadi əsaslandırmalarbaşlayıb. Məqsəd aydındır: regionun ixrac səbətində karbon iziniazaltmaq və Avropaya vahid türk logistik ekosistemindən sabit“yaşıl” meqavattlar təklif etmək.
Rəqəmsal komponent çoxdan fon deyil. 2025-ci ilin martındaAzerTelecom və Kazakhtelecom Xəzərin dibi ilə keçəcək transxəzəroptik-fiber rabitə xəttinin tikintisi barədə saziş imzaladılar.Digital Silk Way təşəbbüsünə daxil olan bu layihə bir neçə vəzifənihəll edir: birincisi, Şərq–Qərb istiqamətində birbaşa trafik kanalıyaradaraq üçüncü ölkələrdən asılılığı azaldır; ikincisi, OrtaDəhlizə “ikinci nəfəs” verir - rəqəmsal yükləmə sənədləri, gömrükməlumatlarının əvvəlcədən doldurulması, slotların və tariflərinvahid pəncərədən idarəsi yalnız yüksək ötürücülük qabiliyyətlirabitə kanalları ilə mümkündür; üçüncüsü, regional kiberdavamlılığıgücləndirir və Xəzər hövzəsində data mərkəzlərinin və buludxidmətlərinin yaranmasını stimullaşdırır.
2025-ci ildə Azərbaycan və Qazaxıstan kapital bazarlarınıntənzimləyiciləri investorların bir-birinin birja alətlərinəqarşılıqlı çıxış mexanizmini elan etdilər. Bu, iri infrastrukturlayihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün kritik əhəmiyyət daşıyır:dəhliz, limanlar, enerji xətləri və rəqəmsal platformalar üzrəsuveren və yarı-suveren buraxılışlar iki yurisdiksiyada paralelyerləşdirilə bilər, bu da investor hovuzunu genişləndirir və riskprimiyasını azaldır.
Humanitar və mədəni ölçü iqtisadi dinamikanın gerisində qalmır.Qazaxıstanın azad edilmiş ərazilərin bərpasına verdiyi töhfə -Füzulidə Qırmanğazı adına Uşaq Yaradıcılıq Mərkəzinin tikintisi -bunun rəmzi ifadəsinə çevrildi. Bu, təkcə həmrəylik jesti deyil,iki ölkə tərəfdaşlığının energetika və ticarət çərçivəsiniaşdığının sübutudur. Sosial layihələr ümumi gündəliyin birhissəsinə çevrildikdə, əməkdaşlığın dayanıqlığı artır, çünki bu,təkcə meqavatlar, tonlar və terabitlərlə deyil, insan kapitalı vəetimadla işləyir.
Son illərin dərsi aydındır: üstünlüyü ən uzun magistrala və yaən böyük limana malik olan deyil, bütün sistem - tənzimləyicidənekspeditora qədər - vaxtı idarə edən qazanır. Azərbaycan vəQazaxıstan məhz bu istiqamətdə irəliləyir. Onların “Xəzər yükü”artıq sadəcə bir metafora deyil, praktikaya çevrilib:sinxronlaşdırılmış qrafiklərdə, şəffaf tariflərdə, təkcə metaladeyil, keçidlərdə günləri, akvatoriyalarda saatları qənaət edənalqoritmlərə qoyulan investisiyalarda öz əksini tapır.
20–21 oktyabr səfəri sahədə, limanlarda və magistrallarda artıqbaş vermiş bir sıra dəyişiklikləri rəsmiləşdirə bilər. “Stratejitərəfdaşlıq” kimi adiləşmiş ifadə Bakı və Astana nümunəsində boşsəslənmir, konkret göstəricilərlə dolur. Və bu gündəlikdəepitetlərdən çox rəqəmlər artdıqca, türk məkanının müşahidəçideyil, marşrutların, bazarların və qaydaların memarı kimi çıxışetdiyi yeni Avrasiya reallığı da bir o qədər dayanıqlı olacaq. Qısadesək, Azərbaycan və Qazaxıstan artıq sübut ediblər: vaxt valyutayaçevriləndə, hər dəqiqəni saymağı bacaran qalib gəlir.
Orta müddətli perspektivdə Azərbaycan–Qazaxıstan tərəfdaşlığının2030-cu ilə qədərki inkişaf trayektoriyası üç əsas istiqamət üzrəmüəyyən olunacaq: Orta Dəhlizin tranzit funksiyasınıngenişləndirilməsi, birgə enerji arxitekturasının yaradılması vətəhlükəsizliklə artımı təmin edən rəqəmsal kəmərin qurulması. Hərüç istiqamət artıq abstrakt layihə deyil, konkret göstəriciləri,razılaşmaları və yol xəritələri olan sahələrdir.
1. Orta Dəhlizin magistral sistemə çevrilməsi. Orta (Transxəzər)Dəhlizi artıq “alternativ” statusundan çıxaraq öz inkişaf məntiqiniqazanır. 2025-ci ildə onun əhəmiyyəti Qara dəniz və Şimalmarşrutlarındakı fasilələr və Asiya–Avropa yük axınlarınınsanksiyalar səbəbindən istiqamət dəyişməsi fonunda xeyli artdı.Qazaxıstan və Azərbaycan bu marşrutun sadəcə iştirakçıları deyil,onun etibarlılığı, ötürücülük qabiliyyəti və dəyərindən asılı olanoperatorlarına çevrilirlər. Paralel olaraq Avropa və Çinin dəmarağı artır: Aİ dəhlizi TEN-T strateji nəqliyyat planına daxiledib, Çin isə onu yeni nəsil “Bir kəmər - bir yol” təşəbbüsününəsas qolu kimi müəyyənləşdirib.
Bakı və Astananın məqsədi 2030-cu ilə qədər illik 10–15 milyonton tranzit həcminə çatmaq və tranzit vaxtını indiki 18–20 gündən10–12 günə endirməkdir. Buna nail olmaq üçün təkcə limanların vədonanmanın modernləşdirilməsi kifayət etmir - tarif və normativbazanın dərin unifikasiyası da zəruridir. Artıq bu istiqamətdəişlər gedir: daşımaların koordinasiyası və slotlarınbronlaşdırılması üçün vahid rəqəmsal platformanın yaradılması,konteyner daşımaları üzrə yeni standartların razılaşdırılması vəyüklərin “bir sənəd” prinsipi ilə mənzil başına qədər hərəkətetməsi üzərində danışıqlar aparılır.
2. Enerji əməkdaşlığı: neftdən hidrogenə. Əməkdaşlığın praktikimərhələsini başladan neft ticarəti artıq daha geniş mənzərənin birhissəsidir. Qazaxıstan Azərbaycanın vasitəsilə təkcə xam neftdeyil, neft məhsulları ixracını da artırmağı və Azərbaycanınərazisindəki NEZ və neft-kimya kompleksləri üçün xammal tədarükünügenişləndirməyi planlaşdırır. Eyni zamanda, Xəzər sahilində yeniboru kəməri və terminal güclərinin tikintisi üzrə layihələrmüzakirə olunur ki, bu da xarici siyasi vəziyyətin gərginləşməsihalında marşrutların çevikliyini təmin edəcək.
Əsas prioritet isə yaşıl enerjidir. Qazaxıstan külək və günəşstansiyalarını sürətlə inkişaf etdirir, Azərbaycan isə Qarabağ vəŞərqi Zəngəzurda regionun ən böyük bərpa olunan enerji layihələrinihəyata keçirir. Bu sahədə Bakı və Astana bir-birini rəqib deyil,tərəfdaş kimi görür: onların infrastrukturları və enerji sistemləribir-birini tamamlayır. “Yaşıl Enerji Dəhlizi” birgə layihəsi türkdünyasının ən mühüm transmilli təşəbbüslərindən birinə çevrilə vəAvrasiyanın enerji balansını dəyişə bilər. Layihənin əsas məqsədi -Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqazdan bərpa olunan enerjinin Azərbaycanvasitəsilə Avropaya ixracını təmin edərək enerji bazarında yeni birniş yaratmaqdır.
Daha perspektivli istiqamət isə hidrogen ixracıdır. Qazaxıstan2030-cu ilə qədər ildə 2 milyon tona qədər “yaşıl” hidrogenistehsal etməyi planlaşdırır, Azərbaycan isə öz nəqliyyatinfrastrukturundan Avropaya tranzit üçün istifadə imkanlarınınəzərdən keçirir. Bu sahədə ortaq layihələr regionu formalaşmaqdaolan qlobal hidrogen bazarına daxil edə və burada mühüm pay sahibiedə bilər.
3. Rəqəmsal inteqrasiya və strateji müstəqillik. Rəqəmsalinteqrasiya artıq nəqliyyat və energetika layihələrinə əlavə deyil,onların zəruri şərtidir. 2025-ci ildə tikintisinə başlanmış Xəzərindibi ilə keçən optik-fiber xətti “rəqəmsal İpək yolu”nun əsasınıqoyacaq və hər iki ölkənin infrastrukturunu vahid informasiyaşəbəkəsində birləşdirəcək. Bu, yalnız rabitə keyfiyyətini vəkibersistemlərin dayanıqlığını artırmaqla kifayətlənməyəcək, həm dəlogistika, maliyyə və dövlət xidmətləri sahəsində yeni xidmətlərintətbiqinə şərait yaradacaq.
Qazaxıstan və Azərbaycan süni intellekt, bulud texnologiyalarıvə böyük məlumat sahəsində əməkdaşlığı fəal inkişaf etdirirlər.Universitetlər və tədqiqat mərkəzləri İİ və kibertəhlükəsizlik üzrəmütəxəssislərin hazırlanması üçün ortaq proqramlar həyata keçirir.Türk dövlətlərinin vahid rəqəmsal məkanının yaradılması TDTsəviyyəsində prioritet məsələlərdən birinə çevrilib və AzərbaycanlaQazaxıstan onun əsas memarları kimi çıxış edirlər.
Bu inteqrasiyanın geosiyasi ölçüsü də var. Qlobal məlumattəchizat zəncirləri neft və qaz qədər strateji əhəmiyyətqazandıqca, xarici nəzarətdən asılı olmayan rəqəmsalinfrastrukturun yaradılması regiona yeni səviyyədə stratejimuxtariyyət verir. Bu, həm Azərbaycanın, həm də Qazaxıstanındanışıqlardakı mövqelərini gücləndirir, onları xarici təzyiqlərəqarşı daha az həssas edir və Avrasiyanın sürətlə böyüyən rəqəmsalbazarına çıxış açır.
Strateji tərəfdaşlığın xüsusi elementi ekoloji gündəlikdir. Sonillərdə müşahidə olunan Xəzər dənizinin səviyyəsinin enməsi bütünsahilyanı ölkələr üçün ciddi çağırışa çevrilib. Suyun səviyyəsininazalması təkcə biomüxtəlifliyə təhdid yaratmır, həm də liman vəenerji infrastrukturu üçün risklər formalaşdırır. Azərbaycan vəQazaxıstan bu istiqamətdə fəal koordinasiya aparır: dənizinvəziyyətinə nəzarət üçün birgə elmi proqramlar yaradılır,infrastrukturun adaptasiyası üzrə tədbirlər hazırlanır və ekolojilayihələr üçün beynəlxalq maliyyə cəlb etmək imkanları müzakirəolunur.
Xəzərin artıq sadəcə bir su hövzəsi deyil, strateji resursaçevrildiyinə dair ortaq anlayış kollektiv məsuliyyət vəuzunmüddətli planlaşdırma üzərində qurulan yeni əməkdaşlıqfəlsəfəsini formalaşdırır.
Şərikliyinin vacib ölçülərindən biri də siyasidir.Azərbaycan və Qazaxıstan xarici siyasət kurslarının yüksəksinxronluğunu nümayiş etdiriblər. Hər iki ölkə həm Qərblə, həm dəŞərqlə əlaqələri inkişaf etdirən çoxvektorlu siyasət qurur, qlobalmünaqişələrə cəlb olunmaqdan yayınır və strateji muxtariyyətiqoruyur. Beynəlxalq təşkilatlarda onların qarşılıqlı fəaliyyətiardıcıllıq və dəstək ilə seçilir: Bakı və Astana BMT, TDT, Türkdilli dövlətlərin əməkdaşlıq platformaları və digər meydançalardamövqelərini koordinasiya edərək regional və qlobal gündəliyin əsasməsələləri üzrə razılaşdırılmış mövqedən çıxış edirlər.
Bu tərəfdaşlıq ikitərəfli formatı aşır və bütün Avrasiyanınarxitekturasına təsir göstərməyə başlayır. Köhnə logistika vəenerji sistemləri böhran yaşadığı şəraitdə Azərbaycan–Qazaxıstantandemi yeni avrasiya konfiqurasiyasının dayaq elementlərindənbirinə çevrilir. Orta Dəhliz, enerji marşrutları, rəqəmsalinfrastruktur və iki ölkənin səyləri ilə irəliləyən yaşıltransformasiya Şərq–Qərb oxunun yeni əsasına çevrilə bilər - dahadayanıqlı, daha proqnozlaşdırıla bilən və siyasi turbulensiyalardandaha az asılı.
Prezident İlham Əliyevin Qazaxıstana dövlət səfəri təkcə siyasidostluğun simvolu deyil, bu strateji reallığı dərinləşdirməyəyönəlmiş praktik addımdır. Sazişlərin imzalanması, yeni yolxəritələri, birgə layihələrin işə salınması - bütün bunlar yalnızikitərəfli gündəliyi genişləndirməyəcək, həm də hər iki dövlətitürk və avrasiya məkanlarında güc mərkəzləri kimi daha damöhkəmləndirəcək. Onların ittifaqı göstərir ki, tarixi qardaşlıq vəortaq dəyərlərə söykənmək praqmatizm və dəqiq hesabla rahatcabirləşə bilər; siyasət, iqtisadiyyat və mədəniyyət isə uyğunaddımlayaraq regionun yeni strateji dərinliyini yarada bilər.
2035-ci ilə qədər vektor böyük ölçüdə iki ölkənin əməkdaşlığı nəqədər tez və nə qədər dərin institusionallaşdıracağına, onuayrı-ayrı layihələrdən kənara çıxarıb sistemə çevirəcəyinə bağlıolacaq. Artıq bu gün üç əsas ssenari görünür: bazis (inersion),sürətləndirilmiş (inteqrasiya) və strateji (süperinteqrasiya vəliderlik).
Bazis ssenari 2030-a qədər ticarətdövriyyəsinin tədricən 2–2,5 milyard dollara, 2035-ə qədər 3–3,5milyard dollara yüksəlməsini nəzərdə tutur. Bu halda Orta Dəhlizüzrə tranzit 10–12 milyon tona çatır, çatdırılma müddəti isətəxminən üçdə bir azalır. Enerji əməkdaşlığı Qazaxıstan neftinintranzit həcmlərinin mərhələli artımı və hidrogenin ilk tədarüklərihesabına genişlənir. Rəqəmsal infrastruktur hər iki ölkənin limanvə logistika mərkəzlərini birləşdirərək müstəqil məlumat ötürməkanalını təmin edir. Lakin institusional koordinasiyanın məhdudluğuvə tarif–investisiya siyasətində kifayət qədər sinxronlaşmanınolmaması potensialın tam reallaşmasına mane olur.
Sürətləndirilmiş ssenari tərəflər ikitərəflisazişlərdən ortaq institutların qurulmasına - Enerji KoordinasiyasıŞurasına, birgə investisiya fonduna və rəqəmsal konsorsiuma -keçdikdə mümkündür. Bu halda 2035-ə qədər ticarət dövriyyəsi 4–5milyard dolları ötə, Orta Dəhliz isə 15 milyon ton ötürücülükgücünə çata bilər. Azərbaycan Qazaxıstanın hidrogeninin və bərpaolunan elektrik enerjisinin Avropaya ixracında əsas marşrutaçevrilər, Qazaxıstan isə logistika və maliyyə üçün Azərbaycanrəqəmsal platformalarına çıxış əldə edər. Xəzər əməkdaşlığıekosistem mərhələsinə keçir - birgə tədqiqat mərkəzləri, texnolojiklasterlər və sənaye zonaları yaranır.
Strateji ssenari, ən iddialısı, Bakı–Astanaoxunun TDT çərçivəsində inteqrasiya blokunun nüvəsinə çevrilməsininəzərdə tutur. 2035-ə qədər bu bazada razılaşdırılmış tarifsiyasəti, vahid tənzimləmə standartları və qismən inteqrasiyaolunmuş enerji və rəqəmsal sistemlərlə ümumi iqtisadi məkanformalaşa bilər. Bu halda tranzit həcmi ildə 20 milyon tonu keçər,ticarət dövriyyəsi isə 7–8 milyard dollara yüksələr. Orta Dəhliztəkcə Rusiya və İran marşrutlarına deyil, ənənəvi dəniz yollarınada alternativ olan avrasiya strateji infrastrukturunun tərkibhissəsinə çevrilər. Bu ssenaridə Qazaxıstan və Azərbaycanavrasiyanın əlaqəliliyinin əsas memarları səviyyəsinə yüksələr, TDTisə Avropa və Asiyadakı regional birliklərlə müqayisə ediləniqtisadi-siyasi bloka transformasiya olunar.
Hər bir ssenarinin gerçəkləşməsi çoxsaylı amillərdən asılıolacaq: qlobal geosiyasi mühitdən, dünya iqtisadiyyatınındinamikasından, enerji resurslarına tələbdən, texnolojidəyişikliklərdən. Amma bir amil həlledici qalır: Azərbaycanın vəQazaxıstanın təkcə ikitərəfli münasibətləri inkişaf etdirmək deyil,onların əsasında yeni strateji reallıq qurmaq iradəsi. Bu iradə bugün həm konkret layihələr və razılaşmalar, həm də siyasi kurslarınuyğunluğu ilə nümayiş etdirilir.
Elə buna görə də Azərbaycan Prezidenti İlham ƏliyevinQazaxıstana qarşıdakı səfərini adi diplomatik epizod kimidəyərləndirmək olmaz. Bu, sürətli artım fazasından dərininteqrasiya mərhələsinə keçidi işarələyə biləcək önəmli mərhələdir.Bakı və Astananın ittifaqı artıq regionun sabitlik amilinəçevrilib, lakin əhəmiyyəti bir neçə dəfə arta bilər - əgər buittifaq gələcəkyönlü, açıq və dayanıqlı yeni avrasiya sistemininarxitektura karkasına çevrilərsə.
Azərbaycan və Qazaxıstan sübut ediblər ki, strateji tərəfdaşlıqmütləq xarici çağırışlara reaksiya olmaq məcburiyyətində deyil. Bu,ortaq dəyərlərə, uyğun gələn maraqlara və öz gücünə inama söykənənşüurlu seçim də ola bilər. XXI əsrin əvvəlində verilən bu seçimartıq onun üçüncü onilliyinin ortasında bəhrə verir - miqyası isəhələ yeni-yeni tam anlaşılacaq.
